Chora wątroba u psa i kota: zaburzenia ogólnoustrojowe

Każdy żywy organizm, nie wyłączając oczywiście psa i kota jest tak naprawdę bardzo skomplikowaną “maszynerią” biologiczną, w której w każdej sekundzie życia toczą się niezliczone procesy metaboliczne warunkujące zdrowie przejawiające się w utrzymaniu homeostazy.

Jest zbudowany z różnych współpracujących, współdziałających ze sobą narządów i organów, które jeśli tylko są w pełni wydolne zapewniają dobre samopoczucie zwierzęciu.

I choć na co dzień z całą pewnością się nad tym nie zastanawiamy to często choroba jednego z ważnych, powiedziałbym “kluczowych, niezbędnych” narządów pociąga za sobą bardzo poważne konsekwencje ogólnoustrojowe.

Będzie się to przejawiało w różnorakich objawach klinicznych, często na początku może słabo nasilonych i mogących wprowadzić nas w błąd.

Bo jak powiązać z pozoru niezwiązane ze sobą symptomy w jedną logiczną całość?

Często może nas to nawet wprowadzić w niemały błąd i ukierunkować nasze podejrzenia na zupełnie inny problem, odsuwając tym samym od postawienia prawidłowego rozpoznania.

Stąd aby uniknąć poważnych w skutkach pomyłek postaram się przybliżyć Państwu problem zaburzeń ogólnoustrojowych występujących przy chorobach i patologiach wątroby czyli niezwykle ważnego i koniecznego dla życia organu.

Będzie to swego rodzaju rozwinięcie i uszczegółowienie wymienionych w poprzednim artykule dotyczącym chorób wątroby, objawów towarzyszących.

Uważam, że są to niezwykle istotne zagadnienia, które każdy świadomy właściciel zwierzęcia domowego powinien wiedzieć. .

Objawy chorób wątroby

Objawy występujące przy chorobach wątroby są z reguły mało specyficzne i często zdarza się tak, że wielokrotnie dowiadujemy się o uszkodzeniu tego narządu trochę przypadkowo przy okazji wykonywania podstawowych badań laboratoryjnych z innego powodu.

Wątroba bowiem często podobnie jak u ludzi, nie daje objawów bólowych co powoduje bagatelizowanie mało specyficznych symptomów i prowadzi do pełnoobjawowego rozwoju choroby.

Uogólniając w chorobach wątroby mamy oczywiście objawy dotyczące przewodu pokarmowego a więc:

• wymioty,
• biegunki,
• zaparcia.

Chore zwierzę z reguły chudnie co wynika z niedoborów żywieniowych i braku apetytu z jednej strony jak i wzmożonego katabolizmu ogólnoustrojowego.

Może występować charakterystyczny przede wszystkim dla kotowatych ślinotok, który wynika z nudności i encefalopatii wątrobowej.

Często chorobom wątroby towarzyszy owrzodzenie żołądka i jelit oraz krwawienia do przewodu pokarmowego co z kolei może dawać:

• smoliste stolce,
• drżenia mięśniowe,
• dreszcze,
• brak apetytu,
• sporadyczne wymioty.

Część z tych objawów wynika z bolesności towarzyszącej wrzodom.

W chorobach wątroby możemy mieć nawracające stany gorączkowe co szczególnie dotyczy kotów.

Podniesienie temperatury ogólnej może wynikać ze stanów zapalnych i zakażeń bakteryjnych oraz wnikania patogenów z przewodu pokarmowego do krążenia ogólnego z pominięciem wątroby.

Chorobom wątroby może towarzyszyć wodobrzusze, które występuje przy niewydolności narządu jakie ma miejsce przy marskości czy przewlekłym stanie zapalnym.

Pojawiają się też zaburzenia wodno elektrolitowe i kwasowo zasadowe.

W sytuacji niewydolności wątroby zaburzona zostaje synteza czynników krzepnięcia co przejawiało się będzie nasiloną skłonnością do krwawień.

Objawem często utożsamianym z chorobami wątroby jest żółtaczka.

Na skutek niedrożności przewodu żółciowego wspólnego w ciągu kilkunastu godzin dochodzi do hiperbilirubinemii i w jej następstwie do rozwoju objawu żółtaczki w ciągu następnych kilku (2-3 dni) dni.

Zmianę zabarwienia skóry i błon śluzowych najłatwiej zaobserwować na niepigmentowanych fragmentach wewnętrznej powierzchni małżowiny usznej, twardówce lub podniebieniu miękkim.

Uważny obserwator swojego zwierzęcia zauważy też zmianę zabarwienia wydalanego kału lub moczu.

Niektóre objawy zupełnie nie łączymy z chorobami wątroby a są nimi wielomocz i wzmożone pragnienie czyli poliuria i polidypsja.

Objawy te mogą świadczyć o skrycie przebiegających uszkodzeniach wątroby i encefalopatii wątrobowej.

Choroby wątroby mogą też dawać objawy neurologiczne co dla wielu opiekunów może być zaskakujące.

Otóż wynikają one z encefalopatii wątrobowej.

Zmiany w osobowości zwierzęcia, agresywność u kotów, drżenia mięśniowe, niezborności, ślepota czy otępienie a więc zaburzenia świadomości pojawiające się po spożyciu posiłku mogą wynikać właśnie z tej patologii.

Powiększenie wątroby czyli hepatomegalia też jest sygnałem o toczącym się procesie chorobowym.

Widzimy więc jak różnorodne i zarazem mało specyficzne objawy występują przy chorobach wątroby i jak bardzo trzeba być czujnym aby nie przegapić wczesnego etapu ich zaistnienia.

Wszyscy bowiem dobrze wiemy, że choroba wcześnie rozpoznana daje większe szanse na wyleczenie.

Kiedy przypomnieliśmy sobie ogólnie występujące objawy chorób tego narządu pora skupić się na rozwinięciu tych zagadnień, co pozwoli zrozumieć jak poważne konsekwencje wiążą się z chorobą wątroby.

Encefalopatia wątrobowa

Encefalopatia wątrobowa jest najogólniej pisząc zespołem zaburzeń, objawów neurologicznych jakie występują przy ostrych lub przewlekłych chorobach wątroby.

Co ciekawe objawy te ustępują co pozwala wnioskować, że nie są to uszkodzenia trwałe w obrębie mózgu.

Encefalopatia wątrobowa występuje przy:

• zespoleniach wrotno obocznych,
• zaburzeniach enzymatycznych cyklu mocznikowego toczącego się w tym narządzie,
• ostrej i przewlekłej niewydolności wątroby,
• krwawieniach do przewodu pokarmowego,
• zapaleniu otrzewnej,
• zatruciach lekami,
• hipokalcemii,
• hipoglikemii,
• toczącym się procesie nowotworowym,
• powikłanie zabiegu operacyjnego i znieczulenia ogólnego.

U młodych zwierząt często jest konsekwencją zatruć, wirusowego zapalenia czy wrodzonego zespolenia wrotno obocznego.

Natomiast u starszych (kilkunastoletnich) wynika z zaawansowanej niewydolności narządu z powodu choroby przewlekłej czy procesu nowotworowego.

Gdy proces chorobowy trwa dłużej (stany przewlekłe) dochodzi do zaburzenia metabolizmu tkanki mózgowej co przejawia się zmniejszeniem wykorzystania glukozy będącej podstawowym źródłem energii, przez neurony kory mózgowej a zwiększeniem tych procesów w móżdżku czy płacie ogoniastym.

Konsekwencją będą najpierw objawy behawioralne a dopiero później typowe objawy neurologiczne.

Patogeneza encefalopatii mimo intensywnie trwających badań ciągle nie jest do końca wyjaśniona.

Zgodnie z klasyczną teorią jej rozwoju podstawowym czynnikiem sprawczym pozostaje amoniak a w dalszej kolejności:

• merkaptany,
• aminy biogenne,
• indol,
• aminokwasy aromatyczne,
• kwasy tłuszczowe.

Notujemy także spadek poziomu neuroprzekaźników z noradrenaliną i dopaminą na czele i wzrost innych np. kwasu gaba aminomasłowego (GABA) czyli ważnego czynnika hamującego.

Głównym czynnikiem mocno rosnącym przy encefalopatii wątrobowej pozostaje jednak amoniak.

Normalnie powstaje on w jelitach w wyniku działalności bakterii skąd wchłonięty do wątroby trafia żyłą wrotną.

Tam zaś powinien zostać przetworzony w cyklu mocznikowym w mocznik i wydalony przez nerki.

Jego wysoki poziom hamuje czynność ośrodkowego układu nerwowego dając różnorodne objawy kliniczne.

Ważną rolę w rozwoju encefalopatii wątrobowej przypisuje się też zwiększonej przepuszczalności bariery krew mózg.

Encefalopatia wątrobowa objawy

Encefalopatia wątrobowa występuje jako zespół objawów ostrych lub przewlekłych.

Mogą to być niewielkie zmiany w zachowaniu się zwierząt, często niezauważone przez właściciela w pierwszym momencie, manifestujące się w postaci zmiany nastroju, posmutnienia czy drobnych drżeń mięśniowych.

W postaciach zaawansowanych występują za to bardziej wyraźne symptomy a mianowicie:

• drgawki,
• ślepota,
• sztywność odmóżdzeniowa,
• niezborność,
• kręcenie się w kółko,
• ruchy przymusowe,
• wchodzenie na stojące przeszkody.

U naszych kocich przyjaciół najważniejszym, często występującym objawem będzie:

• ślinotok,
• zaburzenia świadomości,
• drgawki.

Objawy te pojawiają się nagle w stanach ostrych.

W stanach przewlekłych nie zaobserwujemy tak drastycznych, spektakularnych objawów za to spotkamy się często ze zmianą zachowania się zwierząt lub objawami poliurii i polidypsji (wzmożone wydalanie moczu i nadmierne pragnienie).

Co niezwykle ważne objawy te występują w krótkim czasie po jedzeniu (1-3 godziny).

Objawy encefalopatii w wielu przypadkach nie są na tyle charakterystyczne by można było postawić trafne i pewne rozpoznanie bez wykonywania badań dodatkowych.

Stąd wykonuje się oznaczenie poziomu amoniaku we krwi oraz badanie moczu w celu wykrycia kryształów moczanów amonu.

Pomocne, szczególnie w przypadku zespoleń wrotno obocznych, procesów nowotworowych czy choćby zapaleń może okazać się badanie ultrasonograficzne narządu.

Czasem konieczne może okazać się badanie histopatologiczne pobranego w trakcie biopsji wycinka wątroby.

Encefalopatia wątrobowa leczenie

Postępowanie lekarskie uzależnione jest od przyczyny oraz charakteru encefalopatii.

W ostrych przypadkach usuwamy wszelkie źródła amoniaku z przewodu pokarmowego.

Stosujemy więc ścisłą dietę, zaprzestając wprowadzania pokarmu przez 2-4 dni, wykonujemy lewatywy, stosujemy działania odtruwające oraz wyrównujemy zaburzenia elektrolitowe.

Stosujemy płyn Ringera, płyn fizjologiczny a w stanach przewlekłych często glukozę działająca obniżająco na poziom amoniaku.

Często w wynikach badań stwierdzamy hipokaliemię co powinno zmusić nas do zastosowania chlorku potasu.

Uwzględniając zaś możliwość zakażeń bakteryjnych, które mogą komplikować przebieg encefalopatii powinniśmy podać metronidazol lub antybiotyki z grupy aminoglikozydów przez okres najlepiej miesiąca.

Przy encefalopatii występują drgawki co może wynikać z niedocukrzenia stąd musimy podać glukozę, najlepiej w iniekcji dożylnej.

Z dużą ostrożnością za to używajmy leków przeciwdrgawkowych np. benzodiazepin.

Stosujemy też laktulozę będącą syntetycznym dwucukrem, stanowiącą doskonałą pożywkę dla bakterii sacharolitycznych i tym samym obniżających produkcje i wchłanianie amoniaku z jelit.

Nawet niewielkie krwawienia w przewodzie pokarmowym i owrzodzenia na jego przebiegu mogą wywoływać objawy encefalopatii stąd konieczne jest podawanie leków hamujących receptory H2 takich jak:

• ranitydyna,
• cymetydyna,
• omeprazol.

W przypadkach przewlekłych bardzo pomocna może okazać się odpowiednia, oparta na pełnoporcjowym i dobrze trawionym białku karma, która będzie produkowała jak najmniejsze ilości amoniaku.

Dobrym wyborem pozostaną gotowe karmy weterynaryjne uwzględniające specyficzne potrzeby takich zwierząt.

W przypadku zespoleń wrotno bocznych czy niektórych nowotworów konieczne może okazać się wysokospecjalistyczne postępowanie chirurgiczne.

Wodobrzusze przy chorej wątrobie

Wodobrzusze (łac. ascites) jest stanem patologicznym polegającym na gromadzeniu się na terenie jamy brzusznej, jamy otrzewnej nadmiernej ilości płynu co przejawiało się będzie nieraz znacznym powiększeniem obrysu brzucha zwierzęcia.

Występuje też przy:

• procesie nowotworowym,
• prawokomorowej niewydolności serca,
• ostrym zapaleniu trzustki.

W przypadku patologii toczących się na terenie wątroby decydujące znaczenie odgrywa nadciśnienie wrotne, hipoalbuminemia i obniżone ciśnienie onkotyczne krwi.

Wodobrzusze objawy

Zazwyczaj pierwsze sygnały świadczące o wodobrzuszu są trudne do zaobserwowania przez właściciela zwierzęcia.

Gdy jest ono bardziej nasilone zaobserwujemy:

• powiększenie się brzucha,
• zmianę aktywności fizycznej zwierzęcia (staje się ono mniej aktywne, ruchliwe),
• brak apetytu,
• trudności w oddychaniu na skutek gromadzenia się płynu uciskającego na przeponę.

Czasem wodobrzuszu może towarzyszyć zapalenie otrzewnej co będzie dawało objawy bólowe w postaci reakcji obronnych przy omacywaniu czy nadmierną tkliwość jamy brzusznej.

Jak wygląda wodobrzusze u psa możesz zobaczyć na poniższym filmie

Wodobrzusze rozpoznanie

Powiększenie węzłów chłonnych może wskazywać na proces nowotworowy, żółtaczka na patologię dotyczącą samego pęcherzyka, a szmery przy osłuchiwaniu serca na problem natury kardiologicznej.

Pomocne w diagnostyce okazuje się badanie ultrasonograficzne.

Powinniśmy też nakłuć jamę otrzewnej w celu pobrania próbki obecnego tam płynu.

W przypadku wodobrzusza niewielkiego stopnia (mało płynu) powinniśmy zastosować dietę ubogą w sód i ograniczyć ruch zwierzęciu.

Często jednak wodobrzusze rozpoznawane jest późno co wiąże się z bardzo zaawansowanymi objawami.

Wodobrzusze leczenie

Wymaga to podawania leków moczopędnych (spironolakton w dawce około 2 mg podawany 2 razy dziennie, a w razie braku efektu furosemid).

Gdy podawanie leków moczopędnych nie przynosi oczekiwanego efektu możemy pokusić się o nakłucie jamy brzusznej i ewakuację części obecnego tam płynu.

Zawsze jednak powinniśmy podać osłonowo antybiotyki.

Zaburzenia krzepliwości krwi w chorobach wątroby

Wątroba jest narządem odgrywającym niezwykle ważną rolę w procesie fibrynolizy i krzepnięcia z uwagi na fakt, że właśnie tutaj syntetyzowane są prawie wszystkie czynniki krzepnięcia (poza czynnikiem VIII).

Tutaj też dochodzi do procesów aktywacji samego procesu i kontrolowania go.

Wszystko zaś powoduje, że nie mamy do czynienia z niekontrolowanym wykrzepianiem wewnątrz naczyń krwionośnych.

Oczywistym więc jest, że niewydolność narządu skutkowała będzie choćby wydłużonym czasem krzepnięcia krwi.

Krwawienia w chorobach wątroby z reguły nie pojawiają się spontanicznie ale towarzyszą owrzodzeniu żołądka i przewodu pokarmowego oraz pojawiają się w trakcie urazów i wypadków.

Psy czy koty z chorą wątrobą mają zwiększoną skłonność do krwawień co należy mieć zawsze na uwadze.

Oczywiście stopień zaburzeń uzależniony, skorelowany jest ze stopniem uszkodzenia narządu.

Niezwykle istotna rola w procesie aktywacji czynników krzepnięcia przypada witaminie K, a sam proces odbywa się w wątrobie.

Tutaj też syntetyzowany jest fibrynogen zaliczany przecież do białek ostrej fazy.

W wielu chorobach wątroby dochodzi też do rozwoju rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (w skrócie DIC) pociągającego za sobą bardzo poważne konsekwencje.

Objawy zaburzeń krzepliwości krwi

Czasem zaburzenia krzepnięcia w przebiegu chorób tego narządu mogą pojawiać się dość późno i nie dawać od razu objawów klinicznych i mogą przebiegać jako krwawienia, zaburzenia syntezy czynników krzepnięcia, czy produkcji płytek krwi, albo wspomniane już DIC.

Zaburzenia krzepnięcia badamy określając w wynikach laboratoryjnych czas krwawienia, czas protrombinowy (PT) czas koalinowo – kefalinowy (APTT) i czas aktywacji krzepnięcia (ACT).

Leczenie zaburzeń krzepliwości krwi

Leczenie zaburzeń krzepnięcia uzależnione jest oczywiście od przyczyny i rodzaju zaistniałego zaburzenia.

Może sprowadzać się do podawania transfuzji krwi, ordynowania heparyny zapobiegającej krzepnięciu krwi (DIC), witaminy K, czy płynoterapii.

Rokowanie zaś jest ostrożne a czasem złe gdy parametry krzepnięcia nie ulegają poprawie w trakcie leczenia w przeciągu 2-3 dni.

Zaburzenia funkcji nerek

Wiele osób zastanowi się co ma wspólnego wątroba i nerki i skąd zaburzenia pracy tych drugich przy chorobach wątroby.

Chorobom wątroby podobnie jak nerek może towarzyszyć poliuria i polidypsja czyli wydalanie większej ilości moczu i nadmierne pragnienie.

Objawy te występuje zanim pojawi się wodobrzusze.

Przyczyną wzmożonego pragnienia chorych zwierząt może być encefalopatia wątrobowa.

Dochodzi też do zmiany w ukrwieniu nerki i zmiany w przepływie krwi przez pewne części nerki ale przyczyny tego zjawiska ciągle są nieznane.

W chorobach wątroby mamy też do czynienia z wtórnym hiperaldosteronizmem wynikającym z obniżenia poziomu potasu.

U zwierząt starszych często występuje kilka chorób i problemów zdrowotnych równolegle co znacznie utrudnia skuteczne leczenie.

Nigdy też nie można skupić się na jednym zaburzeniu ignorując inne.

Doskonałym przykładem tego o czym piszę jest właśnie problem wątroby i nerek.

Azotemia występująca przy niewydolności nerek może wyzwalać objawy encefalopatii wątrobowej.

Pamiętajmy też że wiele czynników patogennych może jednocześnie uszkadzać wątrobę i nerki, na przykład:

• leptospiry,
• posocznica,
• amyloidoza,
• wstrząs,
• choroba nowotworowa,
• odwodnienie,
• niektóre leki.

Zaburzenia równowagi kwasowo zasadowej i wodno elektrolitowej

W chorobach wątroby pojawiają się różnorodne zaburzenia i wiele z nich ma charakter złożony.

Najczęściej w chorobach o charakterze ostrym nie stwierdzamy wyraźnych zaburzeń a gdy przebiegają one przewlekle a więc trwają dłużej występuje zatrzymanie sodu i utrata potasu.

W ciężkich chorobach wątroby dochodzi do obniżenia ciśnienia onkotycznego w konsekwencji hipoalbuminemii co pociąga za sobą zmniejszenie objętości krążących płynów.

Taki stan rzeczy mobilizuje organizm do uwalniania wazopresyny i aktywacji układu renina angiotensyna aldosteron czego skutkiem jest zatrzymanie sodu i magazynowanie wody.

Często występuje zasadowica metaboliczna, oddechowa lub kwasica mleczanowa.

Pacjenta z takimi zaburzeniami oceniamy wykonując badanie pH krwi, oznaczając stężenie elektrolitów w surowicy oraz czasem ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla.

Niektóre z tych oznaczeń są trudne do przeprowadzenia w rutynowej diagnostyce weterynaryjnej.

Postępowanie terapeutyczne zawsze musi być uzależnione od stanu pacjenta.

Czasem wystarczą zmiany w podawanych lekach i korekcja ich dawek a niekiedy musimy wyrównać istniejące zaburzenie.

Zaburzenia hormonalne w chorobach wątroby

Wątroba będąc skomplikowanym funkcjonalnie narządem uczestniczy w metabolizmie hormonów stąd jej niewydolność skutkowała będzie zaburzeniami hormonalnymi.

Nie zawsze muszą być one bardzo ewidentne i zauważalne gołym okiem.

Wykrywamy je za to w przeprowadzanych badaniach laboratoryjnych.

Chorobom wątroby towarzyszy zaburzenie działania osi podwzgórzowo – przysadkowej i sprzężenia zwrotnego.

Tutaj odbywa się również degradacja estrogenów a upośledzenie czynności wątroby powodowało będzie zaburzenia w funkcjonowaniu receptorów androgenowych i estrogenowych.

Klasycznym tego przykładem może być zespół feminizujący u samców występujący czasem przy chorobach wątroby.

Kortyzol będący jednym z glikortykosteroidów w mniejszym stopniu wiązany jest z białkami osocza co skutkowało będzie jego wzrostem we krwi i rozwojem nadczynności kory nadnerczy:

• wzmożony apetyt,
• pragnienie,
• wielomocz,
• zmiany dermatologiczne.

Hormony steroidowe hamują niejako działanie tarczycy co przejawiało się będzie klinicznie jako niedoczynność tarczycy.

W niewydolności narządu dochodzi do zwiększonego wytwarzania aldosteronu i tworzenie się obrzęków na skutek zatrzymywania w organizmie wody i sodu.

W sytuacji zaś skrajnej niewydolności wątroby mamy do czynienia z zaburzeniem gospodarki węglowodanowej z hipoglikemią na czele.

Jest ona spowodowana hiperinsulinomią czyli wysoka ilością insuliny we krwi.

Wątroba bowiem jest miejscem gdzie insulina ulega przemianom.

Glukoza wykorzystywana jest też przez intensywnie rozwijające się komórki nowotworowe.

Leczenie doraźne stanu hipoglikemii sprowadza się do podawania roztworów glukozy.

Owrzodzenie żołądka i jelit

Chorobom wątroby towarzyszą niespecyficzne objawy ze strony przewodu pokarmowego z których właśnie krwawienie jest jednym z najniebezpieczniejszych.

Wynikają one z zaburzeń krzepnięcia z jednej strony, z drugiej zaś z istniejących owrzodzeń.

Owrzodzenia rozwijają się najczęściej w przewlekłych stanach zapalnych wątroby czy marskości i mogą być trudne do zdiagnozowania.

Mogą się manifestować:

• utratą apetytu,
• ciemnymi stolcami,
• sporadycznymi wymiotami, co skutkowało będzie spadkiem masy ciała.

Powstają na skutek spadku stężenia albumin, ujemnego bilansu azotowego co prowadzi do zmiany przepuszczalności bariery jelitowej i spadku metabolizmu komórek wyścielających jelita.

Zwiększeniu ulega wydzielanie gastryny oraz produkcja kwasu żołądkowego czego konsekwencją jest właśnie owrzodzenie błony śluzowej.

Niewielkie krwawienia mogą być niedostrzegalne te większe, bardziej nasilone objawiały się będą smolistymi stolcami, wymiotami prowadząc do rozwoju encefalopatii wątrobowej.

Leczenie polega na stosowaniu:

• blokerów receptorów histaminowych H2 czyli ranitydyny, cymetydyny, omeprazolu,
• preparatów zmniejszających produkcję kwasów żółciowych (kwas ursydeoksycholowy),
• powlekającego jelita sukralfatu.

Endotoksemia

Niewydolność wątroby pociąga za sobą zaburzenia czynności makrofagów i rozwój endotoksemi.

Żyłą wrotną do wątroby dostają się bakterie i ich toksyny z przewodu pokarmowego i przy sprawnie funkcjonującym narządzie są tam neutralizowane.

W niewydolności narządu powodują natomiast rozwój hipoglikemii, hipergamaglobulinemii czy ostrej niewydolności nerek.

Może też rozwinąć się:

• zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego,
• gorączka,
• niewydolność krążenia,
• ostra martwica wątroby.

Widzimy więc dokładnie jak poważne konsekwencje zdrowotne wiążą się z występującą chorobą wątroby.

Ostra niewydolność wątroby jaka może mieć miejsce w przypadku zatrucia lekami hepatotoksycznymi, czy zakażeniu adenowirusem może prowadzić do rozwoju obrzęku mózgu i wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego z bardzo poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, o których nie trzeba chyba nikogo przekonywać.

Podsumowanie

Reasumując, artykuł ten miał z założenia być rozszerzeniem i uszczegółowieniem bardzo poważnych zaburzeń natury ogólnoustrojowej występujących przy chorobach wątroby.

Miał uzmysłowić wszystkim bardzo dokładnie, że niedomaganie wątroby odbija się zawsze także bardzo poważnymi konsekwencjami na pracy innych narządów.

A tylko prawidłowa sprawność wszystkim elementów budujących organizm warunkuje zachowanie zdrowia.

Dbajmy więc o zdrowie naszych zwierząt nie bagatelizując nawet sporadycznie występujących objawów, które mogą być sygnałami zwiastunowymi przed rozwojem nieodwracalnej patologii kiedy nasze możliwości pomocy są mocno ograniczone.