Przeszczep nerki u psa: wskazania i procedury [zalecenia weterynarza]

Posłuchaj wersji audio artykułu:

Transplantologia jest stosunkowo nową i ciągle rozwijającą się gałęzią medycyny.

Pierwsze doniesienia o próbach przeszczepów notowane są na przełomie XIX i XX wieku, wraz z rozwojem chirurgii, pionierzy tej dziedziny zaczęli się zastanawiać nad “wymianą” wadliwych, zdeformowanych i niespełniających swojej funkcji narządów.

Pierwsze kroki w transplantologii stawiali właśnie nefrolodzy. Początkowo próbowano zastąpić niespełniające swojej funkcji nerki sztucznymi urządzeniami – chorzy byli zatrzymywani w “pokojach dializowych”, gdzie w specjalnych warunkach, odpowiedniej temperaturze i wilgotności pomieszczenia, przez wiele godzin, ich krew była filtrowana przez kilometry rurek.

Same urządzenia były głośne oraz mało wydajne w swojej pracy. Pierwszy przeszczep nerki, zakończony sukcesem, został wykonany w 23 grudnia 1954 roku w Bostonie. Dawcą był brat bliźniak chorego, co znacząco wpłynęło na sukces zabiegu. Pierwszy udany przeszczep nerki w Polsce został przeprowadzony 26 stycznia, 1966 roku.

W medycynie weterynaryjnej transplantologia, jako forma terapii zwierząt chorych, do tej pory pozostawała w strefie rozważań teoretycznych.

Owszem, cały czas wykonywane są przeszczepy rogówki, gdy dochodzi do jej całkowitej degeneracji i silnego owrzodzenia, albo przeszczepy skóry z innych partii ciała, w przypadku rozległych urazów, oparzeń lub silnych infekcji. Co więcej, to przecież na zwierzętach (głównie na psach i cielętach) przeprowadzano próby, przed podjęciem interwencji chirurgicznych u człowieka.

Przeszczep całego narządu jest jednak kwestią bardzo kontrowersyjną.

Zabieg przeszczepu nerki jest dość popularny w Stanach Zjednoczonych – większość dostępnych publikacji o przeszczepach nerki, dotyczy zabiegów przeprowadzanych właśnie w tym kraju. Na ich podstawie można wysnuć wniosek, że przeszczepy są dużo bardziej efektywne u kotów i ludzi, niż u psów.

W chwili pisania tego artykułu, w Polsce został przeprowadzony i udokumentowany jeden przeszczep nerki. Zabieg ten poruszył środowisko lekarzy weterynarii w całym kraju i wywołał emocjonalną dyskusję, dotyczącą etycznych i moralnych wątpliwości, co do słuszności przeprowadzenia zabiegu. W poniższym artykule przybliżę temat przeszczepu nerki u psa.

Funkcje nerek

Nerki są bardzo ważnym narządem, dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzi i zwierząt. Główną funkcją nerek jest filtrowanie krwi i usuwanie z niej nadmiaru mocznika, kreatyniny oraz produktów przemiany materii.

Nerki wpływają też na ilość płynów ustrojowych, usuwają nadmiar wody z organizmu.

Oprócz tego pełnią funkcje wydzielnicze – produkowana przez nerki erytropoetyna stymuluje produkcję czerwonych krwinek. Są bardzo istotnym narządem, utrzymującym równowagę kwasowo – zasadową organizmu. Dzięki nim jest możliwe zachowanie stałego, prawidłowego ciśnienia krwi.

Do monitorowania efektywności pracy nerek można wykorzystać badania krwi – podstawowymi parametrami, które wykorzystuje się do oceny skuteczności pracy nerek są kreatynina i mocznik.

Niestety, nie są to parametry specyficzne wyłącznie dla nerek – mogą podnosić się na przykład w przypadku schorzeń kardiologicznych, odwodnienia ale też silnego wysiłku fizycznego przed wykonywanym badaniem. Co więcej, kreatynina podnosi się dopiero wtedy, gdy zniszczeniu ulegnie 75% miąższu nerek. W momencie, gdy większość narządu nie pracuje prawidłowo, ciężko powstrzymać dalszą degenerację miąższu nerek.

Nie bez znaczenia w diagnostyce schorzeń nerek, są też poziomy jonów – fosforu, sodu, potasu i wapnia.

Wszelkie zaburzenia i podniesienie poszczególnych parametrów są wskazaniem do pogłębienia diagnostyki.

Również badanie moczu może przynieść wiele odpowiedzi, co do skuteczności pracy nerek. Obecność białka, zaburzony stosunek białka do kreatyniny, za mało zagęszczony mocz lub występowanie nabłonków pochodzenia nerkowego może wskazywać na uszkodzenie narządu.

Stosunkowo nowym badaniem, pozwalającym na wczesne wykrywanie niewydolności nerek, jest SDMA. Jest to wskaźnik funkcji nerek, skorelowany ze współczynnikiem filtracji nerkowej. Badanie to jest bardzo czułe, na jego wynik nie wpływają czynniki pozanerkowe (w przeciwieństwie do mocznika i kreatyniny).

SDMA podnosi się przy uszkodzeniu już 25% miąższu nerek, co umożliwia wczesne wdrożenie odpowiedniej terapii. Badanie SDMA powinno być wykonywane u psów (oraz kotów) szczególnie narażonych na występowanie niewydolności nerek. Warto powtarzać je raz w roku, jako element monitoringu zdrowia pupila.

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu, wystarczy praca 30 -40% miąższu nerek. O niewydolności nerek mowa wtedy, gdy zniszczeniu ulega 85% miąższu narządu. Oznacza to, że wystarczy ¼ nerki, aby większość parametrów biochemicznych pozostała bez zmian.

Przy tak wielu ważnych dla zdrowia funkcjach, niewydolność nerek wydaje się problemem znacząco utrudniającym życie.

Tak właśnie jest – psy cierpiące z powodu niewydolności nerek, w zależności od stopnia zaawansowania schorzenia, miewają różne i różnie nasilone objawy kliniczne. Począwszy od osłabienia apetytu, poprzez nawracające infekcje pęcherza moczowego, nadciśnienie, uszkodzenie mięśnia sercowego, szybkie męczenie się, większe pragnienie, niechęć do wysiłku, anemię nieregeneracyjną, zaburzenia w jonogramie, drgawki, skończywszy na nadżerkach na błonach śluzowych, problemach stomatologicznych czy też okulistycznych – niewydolność nerek wpływa na wszystkie narządy i sprawność całego organizmu.

Wskazania do przeprowadzenia przeszczepu nerki

Biorąc pod uwagę liczne funkcje nerek, można sobie tylko wyobrazić, jak duży dyskomfort czuje zwierzę cierpiące z powodu niewydolności tego narządu.

Wskazania do zabiegu przeszczepu nerek to przede wszystkim ich zaawansowana niewydolność, czyli stan, gdzie ponad 90-95% miąższu nerek nie podejmuje prawidłowej pracy.

Kandydat nie może wykazywać innych chorób przewlekłych – nie może mieć problemów kardiologicznych, cukrzycy. Poziomy mocznika i kreatyniny przed zabiegiem powinny być wyrównane – zwierzęta bardzo często wymagają regularnej płynoterapii lub dializ, w celu poprawienia stanu zdrowia.

Wskazaniem do przeprowadzenia zabiegu przeszczepu mogą też być wrodzone wady rozwojowe nerek.

Przykładem może być wielocystowatość nerek. Schorzenie to jest zdecydowanie częściej spotykane u kotów, niż u psów, jednak nie znaczy to że psy nie mogą cierpieć z jego powodu.

Dysplazja nerek, hipoplazja, albo wodonercze, również może stanowić wskazanie do przeprowadzenia zabiegu. Dziedziczna młodzieńcza niewydolność nerek, spowodowana defektem kolagenu, jest schorzeniem występującym bardzo często u cocker spanieli i również może być wskazaniem do przeszczepu.

Agenezja nerki, czyli wrodzony brak jednej nerki, może nie dawać żadnych objawów klinicznych przez wiele lat życia zwierzęcia – druga nerka znakomicie przejmuje pracę. Jednak w sytuacji, gdy dojdzie do uszkodzenia miąższu jedynej nerki, bardzo szybko dochodzi do rozwoju wszelkich objawów niewydolności. Również w tym przypadku można rozważać konieczność przeszczepu nerki.

Opiekunowie muszą być świadomi, że zwierzę będzie wymagało regularnych kontroli oraz podawania leków, praktycznie do końca życia zwierzęcia. Przeszczepiona nerka jest tak samo narażona na uszkodzenia miąższu oraz wystąpienie niewydolności.

Opiekunowie powinni ściśle przestrzegać wszelkich zaleceń żywieniowych i traktować psa po przeszczepie tak, jak psa z początkową niewydolnością narządu.

Proces doboru odpowiedniego dawcy

Szanse przyjęcia przeszczepu rosną, gdy dawca nerki jest spokrewniony z biorcą – ideałem jest, gdy pochodzi z tego samego miotu. W takich przypadkach możliwość odrzucenia przeszczepu przez organizm biorcy są najmniejsza.

Jest to jednak dość trudne do zrealizowania, zwłaszcza, jeśli biorca jest psem z adopcji, o nieznanym rodowodzie.

Ważne, by dawca miał tą samą grupę krwi, co biorca, potwierdzoną nie tylko oznaczeniem grupy krwi (DEA 1.1, 1.2, 1.3, 4, 5 i 7) ale też badaniem w kierunku obecności przeciwciał anty-DEA.

Dawca powinien być podobnej wielkości i budowy co biorca.

Przed zabiegiem należy sprawdzić stan zdrowia dawcy. Pies powinien mieć wykonane rozszerzone badanie krwi, obejmujące nie tylko morfologię i biochemię, ale też:

• oznaczenie czynników krzepnięcia,
• rozszerzone próby wątrobowe,
• oznaczenie aktywności hormonów tarczycowych,
• oznaczenie SDMA.

Oprócz tego powinien mieć wykonane badanie USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej oraz badanie kardiologiczne, aby mieć pewność, że zabieg będzie dla niego w miarę możliwości bezpieczny.

Jakiekolwiek odchylenia od norm lub zauważone zaburzenia parametrów biochemicznych (zwłaszcza mocznika, kreatyniny i SDMA), dyskwalifikują dawcę.

Przeszczep nerki u psa przygotowanie do zabiegu

Przygotowanie biorcy do zabiegu przeszczepu jest procesem dość długotrwałym. Pies musi być w możliwie jak najlepszej kondycji, zatem bardzo często wdraża się płynoterapię (aby obniżyć podwyższone poziomy mocznika i kreatyniny oraz wyrównać ewentualne zaburzenia elektrolitowe), zwiększa się dawki leków obniżających poziom fosforu.

Poziom mocznika, kreatyniny i fosforu powinien być regularnie kontrolowany i zbity do poziomów mieszczących się w normach zalecanych dla psa danej rasy i w danym wieku.

Pies powinien mieć przeprowadzone badania kardiologiczne – tak jak wspomniałam na początku, nerki wpływają także na regulację ciśnienia krwi, zatem ich niewydolność może spowodować znaczne wahania ciśnienia obwodowego. Nie pozostaje to bez wpływu na pracę mięśnia sercowego.

W razie wychwycenia zaburzeń w pracy serca, potrzebne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. Dodatkowo, pacjent kwalifikujący się do przeszczepu, powinien mieć przeprowadzone testy na choroby odkleszczowe – wiele z nich może przetrwać w fazie uśpionej przez wiele lat i dać o sobie znać wtedy, gdy organizm będzie silnie osłabiony, na przykład po zabiegu przeszczepu nerki.

Należy też odrobaczyć pupila i zaktualizować jego szczepienia przeciwko chorobom zakaźnym, ponieważ leki immunosupresyjne, przyjmowane po zabiegu, z pewnością niekorzystnie wpłyną na podatność na schorzenia zakaźne.

Wszystkie te procedury mają na celu ograniczenie powikłań po przeprowadzonym zabiegu, maksymalne wzmocnienie organizmu, doprowadzenie psa do jak najlepszej formy i przez to zwiększenie szans na przyjęcie się przeszczepu.

Przed zabiegiem transplantacji nerki pies-biorca musi przyjmować nie tylko preparaty wspomagająco działające na nerki oraz zalecone leki kardiologiczne. Równie ważne jest przyjmowanie leków, które ułatwią przyjęcie przeszczepu.

Mowa tu o lekach immunosupresyjnych. Muszą być stosowane, aby organizm nie odrzucił nerki jako obcej tkanki.

Podstawowym lekiem włączanym przed zabiegiem jest metyloprednizolon lub prednizolon. Dawka w trakcie zabiegu i przed nim jest dużo wyższa, niż dawka po zabiegu, tak aby wysycić organizm preparatem i zmniejszyć szansę odrzucenia przeszczepu. Innymi lekami, które mogą być stosowane są cyklosporyna oraz azatiopryna, w różnych kombinacjach i schematach, dobranych przez lekarza, na podstawie analizy stanu zdrowia pacjenta.

Przed zabiegiem ważne jest też odpowiednie nawodnienie psa oraz wyrównanie ewentualnych zaburzeń w jonogramie. Najczęściej są stosowane płyn Ringera z mleczanami lub płyn wieloelektrolitowy, w zależności od wyników badania krwi. Odpowiednie nawodnienie również sprzyja przyjęciu przeszczepu, zapewnia większe szanse na optymalną pracę przeszczepionej nerki.

Jak przebieg przeszczep nerki u psa?

Po podjęciu wszelkich procedur przygotowujących oba psy do zabiegu, jeszcze w dniu operacji, tuż przed zabiegiem, są kontrolowane wszystkie parametry nerkowe obu zwierząt. Obaj pacjenci, dawca i biorca, muszą być na czczo, kilka godzin przed zabiegiem odstawiana jest też woda.

Pierwszym etapem zabiegu jest pobranie nerki od dawcy. Zabieg nefrektomii przeprowadzany jest po podaniu odpowiedniej dawki mannitolu (aby obniżyć ciśnienie krwi i zmniejszyć możliwość krwotoku w trakcie przeprowadzania zabiegu).

Od razu po usunięciu nerki, narząd jest przenoszony do sterylnego roztworu zimnego, heparynizowanego płynu fizjologicznego.

Naczynia również są delikatnie i ostrożnie przepłukiwane heparynizowanym płynem fizjologicznym, aż do zupełnego wypłukania krwi dawcy. Naczynia nerkowe są zamykane metodą “koniec do końca” w przypadku psów ważących poniżej 10 kilogramów. U większych zwierząt stosowane jest zamknięcie tętnica nerkowa do aorty i żyła nerkowa do żyły głównej doogonowej.

Bardzo ważne jest odpowiednie zabezpieczenie delikatnego moczowodu z usuniętej nerki.

Wszczepienie nerki dla biorcy jest procesem równie skomplikowanym. Przed przeszczepieniem narządu, nerka jest delikatnie i ostrożnie ogrzewana. Wszczepiana jest nieco bardziej w kierunku doogonowym. Niewydolne nerki nie są usuwane! Należy zadbać o odpowiednio szczelne a jednocześnie zapewniające przepływ krwi połączenie naczyń. Przeszczepiona nerka powinna podjąć pracę już kilka minut po rozpoczęciu przepływu krwi.

Po zabiegu obaj pacjenci powinni być odpowiednio zabezpieczeni przeciwbólowo. Źródła donoszą, że najlepiej jest rozpocząć podać odpowiednich środków jeszcze przed wykonaniem pierwszego cięcia, aby nawet nie dopuścić do wystąpienia bólu i dyskomfortu.

Zalecane są morfina, fentanyl oraz metadon, w dawkach dostosowanych do masy ciała pacjentach, podawane w ciągłym wlewie lub w odpowiednich odstępach czasowych. Leki nie mogą przestać działać – ból po zabiegu usunięcia nerki oraz po przeszczepie jest bardzo silny.

Zalecenia po zabiegu i opieka

Bezpośrednio po zabiegu przeszczepu nerki u psa należy kontrolować ilość i jakość oddawanego moczu. Obaj pacjenci powinni mieć codziennie wykonywane badanie moczu a także oznaczenia mocznika oraz jonogramu, aby szybko wychwycić wszelkie anomalie, świadczące o powikłaniach pozabiegowych.

Obaj pacjenci powinni mieć regularnie monitorowane ciśnienie krwi, tętno, oddechy oraz odruchy neurologiczne.

Jeśli chodzi o leki, stosowane po zabiegu, obaj pacjenci powinni mieć przede wszystkim odpowiednio dobrane leki przeciwbólowe. Warto rozważyć zastosowanie antybiotyków, zwłaszcza u biorcy – leki immunosupresyjne mogą osłabić naturalną odporność zwierzęcia i zwiększyć podatność osłabionego organizmu na ewentualne infekcje.

Należy kontrolować przyjmowanie posiłków a w razie silnej niechęci do jedzenia, należy rozważyć założenie sondy doprzełykowej lub dożołądkowej, aby umożliwić dokarmianie pacjentów. Należy też przestrzegać regularnego podawania leków immunosupresyjnych u biorcy narządu.

Tak jak wspomniałam, po zabiegu pies-biorca (a także pies-dawca) wymaga regularnych badań kontrolnych – początkowo codziennie, w późniejszym okresie raz w tygodniu, raz na dwa tygodnie. Nie wolno ich zaniedbać, aby wyłapać wszelkie odchylenia od normy na najwcześniejszym poziomie.

Co więcej, należy przestrzegać podawania leków zaleconych przed zabiegiem przeszczepu nerki – preparatów obniżających poziom fosforu, oraz leków zaleconych przez kardiologa.

Zarówno dawca jak i biorca powinni przejść na niskobiałkową dietę, aby nie obciążać nadmiernie pracy nerek.

Dylematy etyczne

Transplantologia zawsze budziła ogromne emocje, nie tylko wśród lekarzy, zafascynowanych nowymi metodami leczenia, ale też wśród etyków. Gdzie leży granica, między ratowaniem życia i usprawnianiem funkcjonowania, a uporczywą terapią? Jak bardzo ową granicę można przekroczyć w przypadku ratowania życia zwierzęcia?

Zgoda dawcy

Podstawowym dylematem, z jakim musi się zmierzyć zespół lekarzy oraz opiekun jest “zgoda” dawcy.

W transplantologii ludzi wykorzystywane są narządy pobrane za zgodą dawcy, lub w przypadku śmierci, za zgodą rodziny lub osoby upoważnionej. Jak jednak uzyskać zgodę w przypadku zwierzęcia?

Zwierzę nie jest świadome, że ratuje inne życie, nie jest w stanie zrozumieć cierpienia po zabiegu, dyskomfortu z powodu szwów, rekonwalescencji w imię ratowania innego życia. Czy nie jest to poświęcanie jednego zwierzęcia dla dobra drugiego?

Dalsze życie dawcy

Kolejnym dylematem, z jakim należy się zmierzyć, jest dalsze życie dawcy.

Co w przypadku, gdy pozostawiona dawcy, jedyna nerka przestanie spełniać swoje funkcje?

W warunkach fizjologicznych, jedna w pełni sprawna nerka wystarczy, aby zachować dobrą jakość funkcjonowania zwierzęcia, tak jak wspomniałam na początku artykułu, sprawnie działające 25% miąższu nerek wystarczy, aby organizm działał prawidłowo. Jednak zwierzę – dawca, posiadające nie z własnej woli tylko jedną nerkę może być skazane na rozwijającą się niewydolność, ciągnącą za sobą liczne schorzenia ogólnoustrojowe, których przykłady wymieniłam wyżej.

“Zwrot” nerki nie wchodzi w grę, jeśli sprawnie służy ona biorcy, ratując jego życie. Jednak, czy dawca powinien stać się biorcą? Czy należy zdecydować się na poszukiwania dawcy, czy wdrożyć terapię paliatywną i czekać na zakończenie życia zwierzęcia?

Kto powinien zająć się zwierzęciem – dawcą?

W publikacjach pochodzących ze Stanów Zjednoczonych, znalazłam informację, że przy wykonywaniu zabiegu przeszczepu nerki, opiekunowie psa-biorcy, podpisują zobowiązanie (pod karą grzywny) do dożywotniej opieki nad psem-dawcą.

Zabieg przeszczepu nerki u psa, przeprowadzony w Polsce, o którym wspomniałam na początku artykułu, pociągnął za sobą dyskusję o zwierzętach, przebywających w schroniskach dla bezdomnych zwierząt. Dawca został wtedy adoptowany ze schroniska, jakiś czas po adopcji doszło do wykonania zabiegu przeszczepienia nerki.

Pojawiły się głosy, mówiące że jedna nerka to niewielka cena za kochający dom.

Jednak czy jest to etyczne? Czy adopcja lub zakup zwierzęcia tylko po to, by stało się dawcą nerki dla domowego pupila jest etyczna? Czy etycznie i moralnie dopuszczalne jest adoptowanie lub kupienie zwierzęcia wykazującego zgodność tkankową z posiadanym pupilem?

Ciągnie to za sobą wniosek, że schroniska dla bezdomnych zwierząt mogłyby być wykorzystane jako swoiste farmy narządów wymiennych, lub sklepy, w których można dobrać “nowego” psa tak, aby był “zgodny” z cierpiącym z powodu niewydolności nerek pupilem i stał się awaryjnym magazynem narządów.

Co, gdy nerka uzyskana w trakcie przeszczepu przestanie spełniać swoją funkcję?

Zdarza się, że mimo zastosowania odpowiedniej opieki, regularnego stosowania leków oraz diety, dochodzi do stopniowego osłabiania funkcji nerki, może też dojść do odrzucenia przeszczepu, co dość często zdarza się u psów. Może się wtedy znowu rozwinąć niewydolność.

Czy w takiej sytuacji powinno się rozważać ponowny przeszczep nerki, czy raczej terapię paliatywną? Kto powinien podjąć taką decyzję – opiekun, lekarz prowadzący czy zespół wykonujący zabieg przeszczepienia nerki?

Kto powinien decydować o możliwości przeprowadzenia zabiegu?

Wiadomo, że niewydolność nerek może przybierać różne stadia, a granica między nimi nie jest ściśle i jasno wytyczona. Czy należy czekać na rozwój niewydolności IV stopnia, czy lepiej będzie zacząć poszukiwania dawcy przy początkowych stadiach? Kiedy należy uznać, że żadne inne metody leczenia nie są skuteczne i pacjent kwalifikuje się do przeszczepu? Czy należy wykonać go od razu po rozpoznaniu nieuleczalnego schorzenia?

To również są ciężkie tematy do rozważań, z którymi należy się zmierzyć przy rozważaniu kwestii przeszczepu nerki.

Co z narządami pobranymi po śmierci zwierzęcia?

Kto powinien decydować o tym, czy można, czy nie powinno się pobierać tkanek w ten sposób? Czy te rozważania nie popchną co bardziej zdeterminowanych opiekunów do decyzji o adopcji i późniejszej eutanazji zwierzęcia, by pozyskać nerkę dla swojego ukochanego pupila? Wiadomo przecież, że pies to członek rodziny, a nie tylko zwierzę, zatem wielu opiekunów jest w stanie ponieść wszelkie trudności i koszty, aby tylko uratować lub przedłużyć życie kochanego pupila.

Jak sami Państwo widzicie, dylematów na temat zabiegu przeszczepu nerki jest bardzo wiele. Niestety, na pytania postawione przeze mnie wyżej nie ma jeszcze jednoznacznych odpowiedzi, jednak każdy opiekun oraz lekarz powinien się nad tym zastanowić, zanim zdecyduje się na poszukiwania możliwości przeszczepu nerki u psa.

Czy przeszczep nerki u psa to leczenie przyszłości?

Tak jak wspomniałam na początku artykułu, większość zabiegów transplantacji nerki przeprowadzana jest w Stanach Zjednoczonych i to z tego kraju pochodzi większość publikacji dostępnych na temat przeszczepu nerki.

Przeszczep nerki jest bardzo często stosowany u ludzi, ma duże szanse powodzenia u kotów. Jednak lekarze spierają się, czy jest to odpowiednia metoda terapii dla psów – niesie za sobą duże ryzyko niepowodzenia.

W 2011 roku przeprowadzono analizę 26 przypadków psów, których opiekunowie zdecydowali się na przeszczep nerki dla swojego pupila.

40% pacjentów przeżyło miesiąc po wykonaniu zabiegu. Tylko jeden pies żył jeszcze 9 lat po przeprowadzonym przeszczepie.

Najczęstszą przyczyną śmierci psa po zabiegu przeszczepu nerki były zatory, które tworzyły się w wyniku zaburzeń w przepływie krwi.

6 psów zmarło z powodu silnej infekcji po zabiegu. Jest to bardzo trudne do leczenia powikłanie – aby opanować infekcję należy zaprzestać stosowania immunosupresantów, a to z kolei zwiększa ryzyko odrzucenia przeszczepu.

U kolejnych 3 psów doszło do odrzucenia przeszczepu nerki z niewiadomych przyczyn.

W wymienionej przeze mnie publikacji nie zostały ujęte żadne dane dotyczące psów – dawców.

Znacznie lepiej i bardziej optymistycznie wyglądają dane, dotyczące przeżycia kotów po przeszczepie nerki – aż 65% pacjentów przeżywa pół roku po przeprowadzonej interwencji chirurgicznej.

Biorąc pod uwagę ryzyko, wszelkie dylematy moralne oraz dużą częstotliwość niepowodzenia, warto zastanowić się, czy przeszczep nerki powinien być wykorzystywany jako metoda terapii dla psów z niewydolnością nerek.