Odma u psa: jak ją rozpoznać i leczyć? [Lek wet Katarzyna Hołownia]

Proces oddychania jest tylko z pozoru prosty. Do wdechu i wydechu zaangażowane są drogi oddechowe, płuca, ale także mięśnie międzyżebrowe i przepona. Aby oddychanie zachodziło sprawnie, niezbędne jest odpowiednie ciśnienie w klatce piersiowej – tylko wtedy płuca są rozprężone a wymiana gazowa zachodzi sprawnie.

O tym, jak ważne jest ujemne ciśnienie w klatce, przekonały się osoby, cierpiące z powodu odmy. Jest to schorzenie, które może też dotyczyć domowych czworonogów.

Co to jest odma?

Odma (łac. pneumothorax) to nagromadzenie powietrza w klatce piersiowej.

Aby zrozumieć, dlaczego jest to tak niebezpieczny stan, warto przypomnieć, że w klatce piersiowej panuje podciśnienie, które w znaczący sposób ułatwia proces wdechu. O odmie mówimy w sytuacji, gdy w wyniku urazu ściany klatki piersiowej, rozerwania oskrzela, lub miąższu płuc, dochodzi do przedostania się powietrza do jamy opłucnej.

Dochodzi wtedy do zwiększenia się ciśnienia w klatce piersiowej, do takiego, które jest w otaczającym nas środowisku.

Zwiększenie ciśnienia w klatce piersiowej powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu płuc – ich delikatny, gąbczasty miąższ zapada się, pęcherzyki płucne nie są w stanie rozprężać się efektywnie w czasie wdechu, znacząco zmniejsza się objętość płuc.

Pies dotknięte odmą, w bardzo szybki sposób może się udusić.

Rodzaje odmy u psa

W zależności od patogenezy powstania odmy, wyróżniamy kilka jej rodzajów.

Odma urazowa, jak sama nazwa sugeruje, powstaje w wyniku jakiegoś urazu.

Wyróżniamy otwartą odmę urazową, gdy uraz dotyczy ściany klatki piersiowej i powietrze może wnikać do klatki piersiowej, ze środowiska zewnętrznego, bezpośrednio poprzez powstałą w ten sposób ranę. W przypadku odmy urazowej zamkniętej, powietrze przedostaje się do wnętrza klatki piersiowej poprzez pękniętą tchawicę, oskrzele, rozerwany miąższ płuca – czyli nie bezpośrednio ze środowiska zewnętrznego. Do odmy urazowej dochodzi najczęściej w wyniku:

• wypadków komunikacyjnych,
• pobicia,
• pogryzienia,
• postrzelenia zwierzęcia.

Ciekawym rodzajem odmy jest odma wentylowa.

Powstaje najczęściej w wyniku urazów i ran szarpanych ściany klatki piersiowej, gdy fragment oderwanych tkanek działa jak korek – podczas wdechu powietrze jest zasysane do wnętrza klatki piersiowej, jednak w trakcie wydechu nie może jej opuścić, ponieważ oderwane tkanki zasłaniają otwór wlotowy.

Do odmy wentylowej dochodzi najczęściej w przypadku powstania ran szarpanych w okolicy klatki piersiowej.

W przypadku ludzi można mówić o odmie jednostronnej lub obustronnej, ponieważ śródpiersie szczelnie oddziela jedno płuco od drugiego. W przypadku psów, odma jest zazwyczaj obustronna, obie jamy klatki piersiowej komunikują się ze sobą.

Odma spontaniczna występuje zdecydowanie dużo rzadziej, niż urazowa. Występuje najczęściej w związku z:

• rozerwaniem guza nowotworowego płuc,
• oderwaniem fragmentu silnie przylegającej wydzieliny w przebiegu silnego stanu zapalnego,
• pęknięciem pęcherza rozedmowego,
• pęknięciem ropnia.

Do odmy spontanicznej mogą doprowadzić pasożyty płucne a także ciało obce perforujące przełyk. Również i w tym przypadku dochodzi do wyrównania ciśnienia między klatką piersiową a środowiskiem.

Wystąpienie odmy i pogarszanie się stanu zwierzęcia, opiekunowie zwierząt często wiążą z silnym atakiem kaszlu oraz intensywnym wysiłkiem fizycznym.

Odma śródpiersiowa jest nagromadzeniem powietrza w przestrzeni środpiersiowej. Dochodzi do niej w podobnych sytuacjach, jakie opisałam w przypadku odmy spontanicznej, jednak bez uszkodzenia opłucnej płucnej – zatem może wystąpić w przypadkach pęknięcia oskrzeli lub pęcherzyków płucnych, na skutek bardzo silnego kaszlu lub kichnięcia, przy jednoczesnych chorobach towarzyszących.

Do tego rodzaju odmy może dojść przy głębokich urazach skórnych w okolicy szyi, gardła. W takich przypadkach, płuca nie zapadają się tak spektakularnie jak w innych rodzajach odmy, jednak zauważalne jest utrudnione oddychanie pupila.

Odma u psa objawy

Bez względu na przyczynę powstania odmy, objawy kliniczne wyglądają podobnie.

Jeśli uraz był niewielki (mniej więcej taki, jak średnica głośni lub mniejszy), a rana się zasklepiła, objawy mogą być bardzo słabo wyrażone.

Do wystąpienia zauważalnych objawów klinicznych dochodzi w przypadku, gdy około 35% objętości klatki piersiowej wypełni się powietrzem. Znacząco zmniejszy to objętość płuc, w związku z tym będzie można zaobserwować zwiększenie częstotliwości oddechów.

• Dotknięty tym schorzeniem pies będzie dyszał, jego oddech może wydawać się dość płytki.
• Błony śluzowe stają się blade, potem sine.
• Zwiększająca się objętość powietrza w klatce powoduje stałe pogarszanie stanu psa.
• W skrajnie ciężkich przypadkach, klatka piersiowa jest nieruchoma w trakcie prób oddychania, same oddechy są bardzo płytkie i szybkie, wymiana gazowa zachodzi w bardzo niewielkim stopniu.
• Tętno zaczyna słabnąć, zwierzę może tracić świadomość.

W przypadku odmy śródpiersiowej, objawy rozwijają się powoli, początkowo schorzenie może zostać przeoczone. Jeśli przyczyną jest uraz tkanek w okolicy szyi, możliwe jest wystąpienie rozedmy podskórnej, czyli nagromadzenia powietrza w podskórzu, w okolicy mięśni. Obszary objęte rozedmą są trzeszczące przy próbie dotyku, chłodne, jednak nie są bolesne.

Diagnostyka

Odmę urazową zewnętrzną zawsze należy podejrzewać po wypadkach komunikacyjnych lub pogryzieniach w okolicy klatki piersiowej – należy bardzo dokładnie obejrzeć całą pogryzioną okolicę i jak najszybciej zaopatrzyć uraz, aby nie dochodziło do pogarszania stanu psa. Bardzo często zauważalne są rany, przy których słyszalny jest świst przy każdym wdechu i wydechu psa.

We wszystkich rodzajach odmy rozstrzygające jest badanie RTG klatki piersiowej w 3 projekcjach – ponieważ tylko dokładne zobrazowanie płuc pozwoli na ocenę rozmiaru odmy.

Tak jak wspomniałam, u psów najczęściej występuje odma obustronna, jednak nie znaczy to, że schorzenie nie może dotyczyć tylko jednego płuca.

Charakterystyczne na radiogramach psa z odmą jest uniesienie płatów płuc, nie przylegają one do ścian klatki piersiowej, tylko są jakby lekko podniesione. Zauważalne jest też ściśnięcie, tkanka płucna jest wyraźnie zagęszczona. Ciężko jest dostrzec drzewo oskrzelowe. Pozostałe struktury zawarte w klatce piersiowej, serce oraz duże naczynia krwionośne, również są nieco uniesione – serce nie przylega już do mostka. W ciężkich postaciach odmy zauważalne jest też cofnięcie przepony w stronę doogonową.

Ciekawy jest obraz radiogramów w przypadku odmy śródpiersiowej. Zauważalny jest wtedy miąższ płuc, jakby bez żadnych zmian, a także drzewo oskrzelowe. Jednak serce nie przylega do mostka, jest nieco uniesione.

Zauważalne są jednak struktury, które u zdrowego zwierzęcia są niemożliwe do wskazania, a więc duże naczynia krwionośne, zlokalizowane w śródpiersiu, takie jak:

• pień ramienno – głowowy,
• żyła czcza doogonowa,
• żyła nieparzysta,
• aorta zstępująca.

Odma płucna u psa leczenie

Na wstępie zaznaczę, że odma jest stanem, który zagraża życiu psa. W razie podejrzenia tego schorzenia u pupila, koniecznie należy się pilnie zgłosić do przychodni weterynaryjnej. Wszystkie opisywane przeze mnie procedury powinny być wykonywane przez doświadczonego lekarza, w gabinecie lub przychodni weterynaryjnej.

Pierwszym założeniem terapii jest przywrócenie podciśnienia do klatki piersiowej, aby jak najszybciej przywrócić zwierzęciu możliwość efektywnego oddychania.

W tym celu zwierzę może być poddane premedykacji, jeśli jest zaniepokojone, pobudzone lub agresywne, oraz torakocentezie igłowej. W niektórych przypadkach, wymagających bardzo szybkiej interwencji, torakocentezę przeprowadza się bez znieczulenia. Polega ona na wkłuciu do wnętrza klatki piersiowej i odessania powietrza które się w niej nagromadziło. W miarę przywracania normalnego ciśnienia w klatce, stan zwierzęcia powinien się poprawiać.

W przypadku ran klatki piersiowej, są one zaopatrywane chirurgicznie, dzięki gęsto założonym szwom w kilku piętrach tkanek, powietrze nie przedostaje się do klatki nieodpowiednią drogą.

Jeśli odma była niewielka, a pies oddychał bez przeszkód, powietrza nie trzeba odciągać. Przy odmie większego stopnia, powietrze musi być koniecznie ewakuowane z klatki piersiowej.

W tym celu używane są systemy do torakocentezy, które umożliwiają odciągnięcie powietrza. Najczęściej cewnik z systemem do odciągania powietrza jest zostawiany w klatce piersiowej psa przez kilka dni. W tym czasie należy dokładnie monitorować ilość i czas między kolejnymi zabiegami odciągania powietrza, aby określić, czy ilość zbierającego się w nieodpowiednim miejscu powietrza maleje.

Jeśli w ciągu 3 dni stan psa się nie poprawi, powietrze nadal będzie się zbierało w takiej samej ilości, należy rozważyć dalszą diagnostykę – koniecznie należy ustalić konkretne miejsce, przez które powietrze dostaje się do klatki piersiowej i zamknąć uszkodzenie.

Przypadki odmy spontanicznej są nieco trudniejsze w terapii.

Ciężko jest zlokalizować, które konkretnie oskrzele uległo uszkodzeniu. W przypadkach drobnych uszkodzeń możliwe jest samoistne zasklepienie rozerwanej tkanki. Należy jednak zapewnić psu spokój oraz suplementację tlenu.

W przypadku silnego pobudzenia, rozdrażnienia i niepokoju, konieczne może być wprowadzenie psa w premedykację, lub podanie leków uspokajających.

Powietrze należy odsysać z klatki piersiowej. W przypadkach, gdy powietrze gromadzi się cały czas w takiej samej objętości, lub gdy odma nawraca, należy koniecznie zlokalizować i zamknąć miejsce odmy, w trakcie zabiegu chirurgicznego.

Rokowanie

Rokowanie pacjenta, u którego wystąpiła odma jest najczęściej dobre.

Liczy się jednak szybkość reakcji opiekuna i wdrożenia odpowiedniej terapii i metody postępowania.

W zależności od rodzaju odmy i jej intensywności, terapia może potrwać 7-21 dni. W przypadku niewielkiej odmy z samoistnym zasklepieniem pękniętego pęcherzyka płucnego, powietrze zawarte w klatce piersiowej resorbuje się w ciągu maksymalnie 14 dni. Należy jednak monitorować stan zwierzęcia, czy odma nie nawraca.

W przypadkach odmy spontanicznej, bardzo często dochodzi do recydywy odmy, czyli do jej nawracania. Sytuacja ta ma miejsce, gdy niemożliwe jest dokładne zlokalizowanie miejsca uszkodzenia, lub gdy zmiany są zbyt masywne do usunięcia.

Powikłania, jakie są możliwe w przypadku odmy to przede wszystkim sklejenie pęcherzyków w zapadniętym płucu. Jeśli odma nie zostanie ustabilizowana w ciągu 3-4 dni, posklejane pęcherzyki w zapadniętym płucu mogą nie działać efektywnie. Należy wtedy rozważyć usunięcie zapadniętego płata.

W przypadku odmy wywołanej przez pogryzienie, należy koniecznie pamiętać o wdrożeniu antybiotyków o szerokim spektrum oraz o silnych lekach przeciwbólowych.

Dodatkowa opieka nad pacjentem

Pies cierpiący z powodu odmy, powinien mieć zapewniony bezwzględny spokój przez cały okres rekonwalescencji. Zdecydowanie niewskazane są stany silnej ekscytacji czy wysiłek, powodujące zwiększenie liczby oddechów – z każdym oddechem do klatki może dostawać się przecież kolejna porcja powietrza.

W przypadku silnej odmy, warto zostawić psa w szpitalu weterynaryjnym, aby przez cały czas pobytu mógł mieć suplementowany tlen – to zdecydowanie przyspieszy gojenie, oraz wpłynie na komfort pupila.

W przypadkach odmy spontanicznej, należy bezwzględnie ustalić przyczynę jej powstania. Jeśli odma zostanie ustabilizowana, a została wywołana na przykład przez ciało obce, które uszkodziło fragment tkanki płucnej, lub przez pęknięty guz nowotworowy – szybko może nawrócić, bez usunięcia przyczyny pierwotnej.