Zaćma u psa: jak rozpoznać i leczyć kataraktę?

Zaćma u psa to jeden z częstszych problemów okulistycznych.

W oczach psich, podobnie jak w ludzkich, możemy wyczytać wiele emocji począwszy od radości, zaciekawienia, na smutku czy złości kończąc, bowiem jak mówi stare porzekadło w końcu są one zwierciadłem duszy.

Abyśmy jednak mogli coś tam zobaczyć i odczytać stan emocjonalny psa, oczy muszą być zdrowe.

Nie wszyscy zdają sobie sprawę z faktu, że nasi podopieczni zapadają na podobne choroby, każdego niemal narządu jak ludzie. W końcu niewiele nas różni od siebie i razem należymy do ssaków.

Wielu właścicieli nie wyobraża sobie życia z psem pozbawionym wzroku a zwierzę niewidome traktuje jako inwalidę zupełnie niezdolne do samodzielnej egzystencji. I choć w środowisku naturalnym zdolność widzenia odgrywa pierwszorzędne znaczenie warunkując przetrwanie w świecie pełnym drapieżników, to w naszym otoczeniu, wśród zwierząt towarzyszących nie ma to aż tak dużego znaczenia.

Co może wydać się zaskakujące to węch i słuch są ważniejszymi narządami zmysłów zapewniającymi przetrwanie, zdobywanie pokarmu czy ucieczkę przed innym drapieżnikiem, pies bowiem zanim cokolwiek zobaczy wcześniej to poczuje i usłyszy.

Nie mniej jednak wzrok jest zmysłem niezwykle istotnym i warto znać choćby podstawowe objawy wskazujące na jego pogorszenie.

Każdy posiadacz psa powinien wiedzieć o podstawowych problemach dotykających oczu swego pupila.

W praktyce weterynaryjnej niemal codziennie spotykamy się z psami dotkniętymi chorobami oczu.

Jedną z częściej występujących patologii tego narządu zmysłu jest zaćma, powodująca niedowidzenie lub całkowitą utratę wzroku i tym samym mocno obniżającą jakość życia chorujących na nią zwierząt.

Jest chorobą także często występującą u ludzi a sposoby jej korygowania stanowią często przekaz różnych reklam klinik okulistycznych.

Ten właśnie temat postaram się objaśnić w niniejszym artykule, wprowadzając Cię Czytelniku w skomplikowane czasem arkany wiedzy okulistycznej.

Jak zbudowane jest oko psa?

Oczy naszych czworonogów nie różnią się zbytnio w swej budowie od oczu ludzkich.

Wnikliwy i uważny obserwator z pewnością zastanowi się nad dużą i okrągłą źrenicą oraz wąziutkim paskiem tęczówki w porównaniu do oczu ludzkich, i bez wątpienia będzie miął rację. Taka budowa zapewnia o wiele lepszą zdolność widzenia w słabym świetle ale równocześnie pogarsza ostrość przedmiotów.

Psy dostrzegają przedmioty oddalone, zaś tych zlokalizowanych bliżej mogą nie dostrzegać albo widzieć je w formie bardzo rozmytej.

Oko ma w przybliżeniu kształt owalny (kuli) i jak wszyscy doskonale wiemy zlokalizowane jest w oczodole.

Jest tak naprawdę strukturą przystosowaną do odbierania sygnałów świetlnych, które następnie drogą nerwu wzrokowego kierowane są do mózgu czyli narządu tak naprawdę odpowiedzialnego za widzenie (bo to właśnie tam odbywa się analiza przesłanych informacji).

Jest strukturą dość skomplikowaną, a przy tym z uwagi na specyficzne położenie bardziej narażoną na urazy i uszkodzenia natury mechanicznej.

Nas, z punku widzenia choroby jaką jest zaćma, najbardziej interesuje soczewka (łac. lens), bo to jej dotyczy patologia w przebiegu choroby.

Soczewka (łac. lens) jest dwustronnie wypukłym, przezroczystym, elastycznym elementem budującym oko, podtrzymywanym przez obwódkę rzęskową, ogniskującym promienie świetlne tworzące obraz pomniejszony i odwrócony na siatkówce.

Znajduje się w przedniej części oka między ciałem szklistym a tęczówką umocowana za pośrednictwem mięśni i wiązadełek.

Można powiedzieć, że znajduje się za tęczówka dzieląc oko na odcinek przedni i tylny.

Histologicznie składa się z torebki, nabłonka soczewki i włókien, inny podział natomiast wyróżnia centralnie położone jądro soczewki i korę.

Soczewka zawieszona jest na włóknach zwanych obwódką Zinna, które umocowują ją do pierścieniowatego ciała rzęskowego. Podstawowym zadaniem soczewki jest zdolność akomodacji czyli umożliwienie ostrego widzenia obiektów w różnej odległości poprzez zmianę przedniej krzywizn

Co ciekawe nieprawidłowy kształt soczewki jest przyczyną wady zwanej astygmatyzmem.

Co to jest zaćma u psa?

Zaćma u psa jest najogólniej mówiąc patologią prowadzącą do zmętnienia soczewki lub jej torebki i tym samym jedną z głównych przyczyn ślepoty. Powstające plamki i zmętniałe obszary soczewki utrudniają promieniom świetlnym przenikanie do siatkówki skutkując zaburzeniem ostrości widzenia.

Według innej definicji zaćmę możemy określić jako każdą, nawet niewielką, przeszkodę w przebiegu promieni świetlnych przez soczewkę objawiające się zmętnieniami lub nieprzeziernością.

Niezwykle istotne, w nieco skomplikowanej budowie soczewki są specyficznie ułożone włókna wewnątrz torebki soczewki, bez wolnych przestrzeni międzykomórkowych.

Soczewkę wypełniają więc tylko woda, struktury komórkowe i rozpuszczalne, nierozpuszczalne białka, które nigdy nie miały kontaktu z układem odpornościowym psa i przez to który ich “nie zna” i traktuje jako “coś obcego”.

Ta wysoka immunogenność białek soczewki pociąga za sobą bardzo ważne konsekwencje o czym więcej w dalszej części artykułu.

Zaćma wrodzona u psa

Z pewnością nie każde zmętnienie oka możemy nazwać zaćmą, choć wielu opiekunów psów z takim właśnie podejrzeniem pojawi się szukając pomocy lekarskiej w naszym gabinecie.

Zaćma będąc jak już wspominałem każdą nieprzeziernością dotycząca soczewki, możemy podzielić na miejscową, częściową lub całkowitą w zależności od obszaru objętego procesem chorobowym.

Wyróżniamy pierwotną, wrodzoną postać zaćmy diagnozowaną u bardzo wielu ras psów, która chyba występuje najczęściej.

Co ciekawe początki zaćmy dziedzicznej mogą pojawić się w dowolnym momencie od urodzenia, choć z reguły dotyka psy młode lub w średnim wieku (do 3-5 roku życia).

Dziedziczna postać choroby przenoszona jest jako cecha dominująca lub recesywna.

Zaćma wtórna u psa

Drugą również często występującą zaćmą jest ta wtórna towarzyszącą wielu chorobom zapalnym gałki ocznej oraz ogólnoustrojowym zaburzeniom metabolicznym.

I tak możemy wyróżnić zaćmę powodowaną przez przyczyny metaboliczne czego doskonałym przykładem niech będzie cukrzyca i hipokalcemia, pourazowe, toksyczne czy niedobory żywieniowe (np. aminokwasów u młodych rosnących psów).

Może rozwijać się również wtórnie w konsekwencji chorób innych struktur oka np. zwyrodnienie siatkówki.

Ważną chorobą, dość często występującą u psów, a która może spowodować zmiany w rogówce jest jaskra, podczas której na skutek silnego podniesienia ciśnienia w gałce ocznej dochodzi do wtórnego obrzęku rogówki.

Zaćma starcza u psa

U zwierząt w podeszłym wieku możemy spotkać zaćmę starczą będąca konsekwencją normalnych, fizjologicznych procesów związanych ze starzeniem organizmu i struktur gałki ocznej.

Zaćma u psa chorującego na cukrzycę

Bardzo charakterystyczną chorobą powodująca zaćmę jest cukrzyca stąd pozwolę sobie właśnie na jej przykładzie opisać przebieg samej zaćmy.

Zmętnienie soczewki obejmuje cztery stadia:

1. Stadium początkowe.
2. Stadium niedojrzałe.
3. Stadium dojrzałe.
4. Stadium przejrzałe (najbardziej zaawansowane).

Pierwsze obszary zmętnień pojawiają się w różnych miejscach kory soczewki (równikowej i podtorebkowej, przedniej i tylnej).

Mają one charakter wieloogniskowy najczęściej niehomogeniczny, niejednorodny z obszarami wakuoli w obrębie zmętnień.

Dopiero w trakcie rozwoju choroby zmiany te łączą się ze sobą powodując powstanie zmętnień homogenicznych, jednorodnych obejmujących jądro i cała soczewkę. Proces chorobowy postępuje bardzo szybko i czasem jest w stanie doprowadzić do ślepoty psa w czasie kilku miesięcy (1-5 miesięcy, według innych źródeł 1 rok).

Zaćma towarzysząca cukrzycy psów

Cukrzyca będąc powszechną endokrynopatią u psów objawiająca się hiperglikemią czyli nieprawidłowo wysokim poziomem cukru we krwi, zaburza homeostazę całego organizmu.

W jej przebiegu pojawiają się poważne powikłania obniżające jakość życia chorych zwierząt, w tym między innymi te objawiające się zmianami okulistycznymi z zaćmą wikłającą i innymi chorobami okulistycznymi włącznie.

Już ponad sto lat temu podejrzewano, że wysoki poziom glukozy może działać toksycznie na soczewkę. Obecnie ponad wszelką wątpliwość wiadomo, że stan hiperglikemii powoduje pojawienie się wysokiego stężenia fruktozy i sorbitolu w soczewkach.

Bezpośrednią przyczyną takiego stanu rzeczy jest skierowanie przemian węglowodanów (galaktozy, glukozy, ksylozy) na ścieżkę poliolową czyli proces z udziałem enzymu reduktaza aldozy.

Gromadzenie we wnętrzu komórek soczewki cukrów skutkuje zwiększeniem gradientu osmotycznego i przepływem wody z cieczy wodnistej do soczewki.

Konsekwencją jest zmniejszenie jej gęstości, obrzęk włókien i zmiana przepuszczalności błon komórkowych i zaćma. Ostrożne szacunki mówią o 50-70 % psów wykazujących zmiany okulistyczne w przebiegu cukrzycy.

Co istotne choć zmiany są obustronne i symetryczne to rozpoczynają się w jednym oku by następnie w ciągu około 2-4 tygodni pojawić się w drugim.

Widzimy więc, że postępują szybko i w przeciągu z reguły kilku miesięcy prowadzą do rozwoju zaćmy dojrzałej (1-5, 12 miesięcy według różnych źródeł, w skrajnych zaś przypadkach nawet w ciągu 2-3 dni).

Zaćma w stadium dojrzałym napinając i rozciągając torebkę soczewki może prowadzić do jej pęknięcia i wydostawania się zmętnianych mas białkowych do przedniej komory oka.

Bardzo poważną konsekwencją jest wówczas silny stan zapalny błony naczyniowej oka jako wyraz reakcji immunologicznej.

Może również pojawić się wtórna pozapalna jaskra.

Widzimy dokładnie jak poważne zagrożenia niesie zaćma w przebiegu cukrzycy i jak ważne jest kontrolowanie i leczenie choroby podstawowej.

Zaćma u psa objawy

Zaćma jest chorobą okulistyczną dotyczącą jednego lub obu oczu i jak już wspominałem dotyczy zmian patologicznych w soczewce, która ulega zmętnieniu.

Co niezwykle istotne prowadzi do pełnej ślepoty co w oczywisty sposób bardzo utrudnia prawidłowe funkcjonowanie pupila, powodując zmiany w jego zachowaniu objawiające się posmutnieniem, apatią czy unikaniem ruchu.

Trudno bowiem wyobrazić sobie sprawne przemieszczanie się, szczególnie w obcym, nieznanym terenie, gdy zwyczajnie jest się niewidomym…

Psy wolą więc leżeć, albo staja się”ostrożne i powolne” bo nie widza potencjalnych przeszkód i zagrożeń.

Przemieszczające się zwierzę będzie wykazywało brak pewności w tym procesie, niejednokrotnie potykając się lub wchodząc na przeszkody co wynika z zaburzeń normalnego widzenia.

Spoglądając zaś w gałkę oczną psa zauważymy że jest mętna, nie błyszczy jak dotychczas, co wielu właścicieli określa jako zmiany wyglądu oczu (zmętnienie, mleczna soczewka). Gdy zaćma jest konsekwencją cukrzycy na pierwszy plan będą wysuwały się objawy charakterystyczne dla tej choroby (poliuria, polidypsja, polifagia itd.).

Z kolei zaćma dojrzała może prowadzić do pęknięcia torebki i rozwoju zapalenia błony naczyniowej oka czy jaskry, którym towarzyszyły będą objawy bolesności gałki ocznej takie jak:

• pocieranie oka kończyną przednią,
• nadmierne łzawienie,
• objawy czerwonego oka.

Chyba każdy właściciel psa zauważy zmianę wyglądy oczu, które stają się mętne i nie błyszczą.

Właściciel chorego psa zauważy też z pewnością spadek aktywności ruchowej psa po zmroku co wynika z pogarszającego się wzroku.

Czasem objawy rozwijają się powoli w związku z tym nie od razu będziemy mieli pełny obraz kliniczny i stąd potrzeba niezwykłej czujności przejawiającej się zwracaniem uwagi na drobne szczegóły w zachowaniu psa.

Diagnostyka katarakty u psa

Wydawać by się mogło, że zaćmę u psa, z uwagi na charakterystyczne objawy bardzo łatwo rozpoznać i potwierdzić klinicznie.

Należy jednak się zastanowić czy aby na pewno nieprzezierność dotyczy soczewki?

A może związana jest z rogówką?

Bardzo łatwo pomylić obrzęk rogówki z zaćmą dotycząca przecież soczewki.

Niektóre wrodzone niezapalne choroby rogówki mogą powodować pojawianie się nieprzezierności np.:

• przetrwała błona źreniczna,
• nabyta dystrofia endotelialna,
• keratopatia lipidowa.

Zmiany w rogówce mogące powodować nieprzezierność często są konsekwencją urazów i powstałych wrzodów.

Są to niezwykle popularne choroby rzekłbym powszechnie występujące.

Nie zawsze też właściciel szybko zauważa zmiany w oczach swych podopiecznych, co mogą utrudniać choćby długie włosy czy grzywki.

Zmieniająca się barwa oka na mleczną może wynikać z procesów patologicznych toczących się w przedniej komorze oka i będących skutkiem wszelkich chorób ogólnoustrojowych:

• zakaźnych,
• metabolicznych,
• nowotworowych,
• immunologicznych.

Zdecydowanie biała barwa oka będzie występowała przy nagromadzeniu się ropy w przedniej komorze oka.

Niezmiernie ważną kwestią jest także ustalenia czy nie mamy do czynienia z inną, bardzo podobną chorobą soczewki jaką jest nukleoskleroza.

Starcze stwardnienie jądra soczewki czyli nukleoskleroza charakteryzuje się zmianą gęstości soczewki i nie prowadzi do ślepoty.

Pisząc o tych skomplikowanych i trudno brzmiących jednostkach chorobowych pragnę uzmysłowić czytelnikowi, że nie zawsze łatwo i jednoznacznie postawić trafną diagnozę.

Przed podjęciem decyzji o prawidłowym leczeniu należy więc zebrać w miarę najwięcej informacji.

Otóż po pierwsze musimy ocenić jak bardzo zaawansowana jest choroba czyli określić etap zaćmy gdyż wtedy tak naprawdę możemy podjąć właściwą decyzje odnośnie zabiegu operacyjnego. Pamiętajmy, że im bardziej zaawansowane są zmiany patologiczne tym gorsze rokowanie.

W dalszej kolejności powinniśmy ustalić przyczynę zaćmy:

• dziedziczna,
• wrodzona,
• nabyta,
• starcza.

Tutaj konieczne okazuje się zwykłe badanie krwi, które może choćby odpowiedzieć na pytanie czy nasz pies nie cierpi na cukrzycę i czy kwalifikuje się do leczenia operacyjnego.

Z badań bardziej ukierunkowanych na gałkę oczną polecałbym ERG (badanie eletroretinografii) ukazujące ewentualne zmiany w obrębie siatkówki czy dokładne badanie lampą szczelinową.

Badanie ERG zapisuje potencjały elektryczne powstałe w wyniku pobudzenia siatkówki przez promienie świetlne.

Warto również wykonać USG gałki ocznej (wykluczenie odklejenia siatkówki) czy pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (IOP wykluczenie jaskry).

Jednym słowem bez typowego badania okulistycznego nie powinniśmy się brać za pewne rozpoznanie choroby nie mówiąc już o leczeniu katarakty.

Widzimy więc dokładnie, że skomplikowanych, ukierunkowanych na soczewkę i siatkówkę oraz inne struktury gałki ocznej badań nie wykonamy w “pierwszym lepszym” gabinecie weterynaryjnym.

Powinniśmy skorzystać z usług miejsc do tego przeznaczonych, dysponujących stosowna aparaturą i doświadczeniem pracującego tam lekarza okulisty.

Zaćma u psa leczenie

Muszę zasmucić większość Czytelników, ale jak dotychczas nie udało się opracować skutecznych metod farmakologicznego leczenia zaćmy, na żadnym etapie jej trwania.

Mimo więc licznych przeprowadzonych doświadczeń (zastrzyki z selenu, sulfadiazyny, końskiego osocza czy miejscowo cynku albo leczenia homeopatycznego) nie mamy skutecznego leczenia tej choroby cudownymi kropelkami a jedyną pewna, skuteczną metodą pozostaje niestety leczenie operacyjne.

Nie dajmy namówić się na stosowanie metod nieinwazyjnych, które według obecnego stanu wiedzy medycznej nie przynoszą żadnych rezultatów.

Fokoemulsyfikacja

Pierwsze próby leczenia zaćmy metodami inwazyjnymi podjęto przeszło 100 lat temu, a od początku lat 80-tych ubiegłego wieku rozpoczęto stosowanie metody fakoemulsyfikacji w weterynarii.

I choć metoda ta jak dotychczas przynosi jak najlepsze efekty i jest najskuteczniejsza to niestety należy też do najtrudniejszych do przeprowadzenia. W dużym skrócie fokoemulsyfikacja opiera się na rozbiciu soczewki za pomocą ultradźwięków a następnie odessaniu drobnych jej fragmentów.

Wykonujemy bardzo drobne nacięcie rogówki aby dostać się do interesujących nas struktur wykorzystując do tego celu specjalistycznego sprzętu elektroniczno- mechanicznego.

Fokoemulsyfikacja jest więc chyba najbardziej doskonałą formą zewnątrztorebkowego usunięcia soczewki.

Ogromną zaletą tego zabiegu na zaćmę pozostaje również krótki czas operacji z uwagi na bardzo małe nacięcia rogówki i ograniczenie powikłań u psa w postaci zapalania błony naczyniowej oka. Zabiegu fakoemulsyfikacji nie przeprowadzimy w każdym gabinecie, ale tylko w tych wyspecjalizowanych w obsłudze pacjentów okulistycznych.

Sukces w leczeniu uwarunkowany jest nie tylko posiadaniem odpowiedniego sprzętu oraz umiejętnościami samego chirurga (okulisty) ale również zależy od prawidłowego zakwalifikowania pacjenta do zabiegu.

Fakoemulsyfikacja jest trudna technicznie, wymaga znieczulenia ogólnego pacjenta oraz długotrwałego leczenia w okresie pooperacyjnym i dlatego wymaga bardzo skrupulatnej współpracy właściciela zwierzęcia z okulistą.

Ile kosztuje fokoemulsyfikacja u psa?

Koszty samej operacji oraz późniejszego postępowania sięgają kilku tysięcy złotych (około 3 tysięcy złotych wraz z wszczepieniem sztucznej soczewki dla jednej gałki ocznej).

Trzeba sobie jasno powiedzieć jeszcze zanim zdecydujemy się na zabieg, że leczenie może trwać nawet do pół roku i nie daje gwarancji sukcesu. Nie u każdego pacjenta powinniśmy zdecydować się na tę formę leczenia.

Przed podjęciem decyzji o operacji należy bezwzględnie wykonać badanie krwi, badanie moczu czy badanie kardiologiczne z uwagi na konieczność wprowadzenia zwierzęcia w narkozę.

Już na początku musimy wykluczyć z leczenia osobniki agresywne, nadpobudliwe, nadmiernie ruchliwe, czy takie, które nie będą sobie pozwalały podawać leków, gdyż w każdym z tych przypadków jesteśmy z góry skazani na niepowodzenie.

Każda istniejąca równolegle choroba oczu powinna być wcześniej wyleczona (o ile oczywiście to możliwe). Zabieg  nie może być przeprowadzony kiedy pies choruje na:

• zespól suchego oka,
• wrzody rogówki,
• jaskrę,
• zwyrodnienie siatkówki.

Powinniśmy również zbadać ciśnienie wewnątrzgałkowe wykluczając tym samym choćby jaskrę.

Pamiętajmy też, że największe szanse na powodzenie całego zabiegu mamy w przypadku zaćmy niedojrzałej co wiąże się z najmniej nasilonym zapalaniem błony naczyniowej oka. Gdy zmiany dotyczą jednej gałki ocznej a druga jest zdrowa, operacja na zaćmę u psa nie jest konieczna.

Optymalnie byłoby wykonywać zabieg jednocześnie w obu oczach co wiąże się z lepszymi rezultatami.

Przed samym zabiegiem na zaćmę musimy psa odpowiednio przygotować podając mu na kilka dni przed leki steroidowe i antybiotyki ogólnie a miejscowo w kroplach leki steroidowe i antybiotyki oraz atropiną.

Sam zabieg polega na wykonaniu nacięcia rogówki keratotomem przez które wprowadzimy do wnętrza gałki ocznej igłę ultradzwiękową do wnętrza soczewki.

To właśnie ona będzie rozbijała i odsysała soczewkę.

Na koniec należy zszyć ranę wykonaną na rogówce.

Teoria wydaje się więc prosta ale praktyka niestety taka nie jest i wiąże się z licznymi powikłaniami śródoperacyjnymi oraz pooperacyjnymi.

Zawsze występującym powikłaniem nieodłącznie związanym z zabiegiem leczenia zaćmy u psa, jest powstanie reakcji zapalnej błony naczyniowej oka spowodowanej antygenem soczewki. Białka wnętrza soczewki z uwagi na brak kontaktu z układem odpornościowym, są bardzo wysoce immunogenne.

Powinniśmy dążyć aby do minimum ograniczyć stan zapalny oraz jak najbardziej skrócić czas jego trwania.

W każdym przypadku podajemy więc atropinę w kroplach (zapobiega zrostom, zmniejsza ból, utrzymuje mydriazę – rozszerzenie źrenicy) oraz niesterydowe i sterydowe leki przeciwzapalne.

Antybiotykoterapię ogólnoustrojową stosujemy przez 10-12 dni.

Podawanie innych leków uzależnione jest od istniejących objawów (np. leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe czy aktywatory plazminogenu tkankowego).

Pies po operacji zaćmy powinien również pojawiać się na kontrolne wizyty w regularnym odstępach czasu (np. co 2 miesiące) zgodnie z zleceniami okulisty.

Zapalenie błony naczyniowej przedniego odcinka jest najczęstszym zawsze występującym powikłaniem operacyjnym zaćmy u psa, ale niestety nie jedynym.

Występują też inne zagrożenia w postaci:

• obrzęku rogówki,
• przejściowego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowe,
• wtórnej jaskry pooperacyjnej,
• nieprzezierności tylnej torebki soczewki,
• odklejenia siatkówki,
• wylewów włóknika,
• wylewów krwi do komór oka.

Na szczęście powikłania te nie dotyczą każdego przypadku choć niektóre są częste.

Pocieszające mogą być dane statystyczne odnoszące się do skuteczności zabiegów fokoemulsyfikacji.

Wskazują one na blisko 80-90 % skuteczność zabiegu w przypadku zaćmy jednoocznej i 95-98 % w sytuacji katarakty obuocznej co bez wątpienia wydaje się bardzo dobrymi wynikami.

Podsumowanie

Zaćma jest często występująca patologią w weterynarii psów.

Jest więc niestety prawdopodobne, że wystąpi kiedyś u naszych starszych pupili…

Ważne, aby jak najszybciej zauważyć niepokojące objawy, ponieważ tylko wtedy mamy największe szanse na powodzenie i skuteczne leczenie.

Nie czekajmy aż zwierzę całkowicie oślepnie ale reagujmy możliwe jak najszybciej, co możliwe jest jedynie w przypadkach bardzo dokładnego obserwowania zachowania psa.

Przed podjęciem leczenia katarakty zastanówmy się czy jesteśmy w stanie uczciwie przejść przez sam zabieg i cały okres operacyjny.

I nie zrażajmy się powikłaniami, które muszą wystąpić ale zaufajmy doświadczonym w tych zabiegach okulistom a nasz podopieczny będzie cieszył się dobrym widzeniem nawet do później starości czego wszystkim gorąco życzę.

Masz pytanie dotyczące zaćmy u psów? Podejrzewasz chorobę u Twojego zwierzaka? A może przeszliście już z psem operację zaćmy i chcesz podzielić się swoimi doświadczeniami?

Opublikuj komentarz pod artykułem, na wszystkie pytania odpowiem tak szybko jak to możliwe.