Ślepota u psa: choroby prowadzące do utraty widzenia i ich leczenie

Najważniejszym zmysłem większości kręgowców wyższych jest zmysł wzroku.

Pozwala on na odbieranie szerokiego zakresu informacji, nieustannie płynących z otaczającego środowiska zewnętrznego, dzięki czemu możliwy jest właściwy odbiór oraz postrzeganie świata, a także adekwatne zachowanie się w nim.

Mało tego – dla większości zwierząt żyjących na wolności zmysł wzroku warunkuje przeżycie.

Co się więc stanie, gdy z jakichś przyczyn stracą one zdolność widzenia?

Najprawdopodobniej staną się łupem drapieżników lub też zginą z głodu i pragnienia, niezdolne do zdobycia pożywienia.

Ślepota może dotknąć także naszych udomowionych towarzyszy, jednak w przeciwieństwie do ich dzikich pobratymców wcale nie musi kończyć się aż tak tragicznie.

To opracowanie poświęcone jest właśnie zagadnieniom, związanym ze wzrokiem i jego utratą, czyli ślepotą u psów.

Opiszę w nim pokrótce, w jaki sposób w prawidłowych warunkach widzą nasi czworonożni przyjaciele oraz jakie czynniki mogą wpłynąć na utratę wzroku.

Wymienię najczęstsze choroby, które mogą prowadzić do ślepoty oraz sposoby ich rozpoznawania.

Ponieważ wielu opiekunów psów, u których niedawno stwierdzono ślepotę czuje się kompletnie zdezorientowanych, pojawią się tu też wskazówki, w jaki sposób opiekować się niewidomym czworonogiem.

I co najważniejsze – wymienię drobne symptomy, które mogą być sygnałem alarmowym dla opiekuna, że jego zwierzę może słabiej widzieć, a których szybkie zauważenie i leczenie może przyczynić się do uratowania wzroku psa.

Zachęcam gorąco do lektury.

Jak widzą psy?

Proces widzenia jest bardzo złożonym zjawiskiem.

Zachodzi wtedy, gdy światło, odbijane przez obiekty z otoczenia jest przechwytywane przez oko i skupiane na fotoreceptorach siatkówki.

Impulsy elektryczne z tych komórek przechodzą następnie przez inne komórki siatkówki oraz przez ośrodkowy układ nerwowy, by w końcu osiągnąć korę wzrokową.

To w mózgu właśnie zachodzi cały proces widzenia.

Aby doszło do zaistnienia procesu widzenia, spełnione muszą być następujące warunki:

• światło, pochodzące ze środowiska zewnętrznego musi wniknąć do oka;
• oko musi być zdolne do prawidłowego przewodzenia oraz wystarczającego skupiania obrazów różnych obiektów na siatkówce;
• siatkówka musi być zdolna do odbierania promieni świetlnych;
• musi istnieć możliwość przekazywania informacji przez drogi wzrokowe do mózgu;
• i w końcu mózg musi być zdolny do przetwarzania i wykorzystywania tych informacji.

Zwierzę jest zdolne zobaczyć obiekt, jeśli wystarczająco odróżnia się on od otaczających go elementów.

Różnica ta może dotyczyć tylko jednej z następujących właściwości:

• jaskrawość (jasność) danego przedmiotu,
• jego ruch,
• struktura powierzchni,
• zaburzenia głębi,
• kolor.

Ponieważ w całym wrażeniu widzenia bierze udział wiele czynników, odpowiedź na pytanie: “Jak dobrze widzą psy?” może nie być łatwa.

Można próbować opisywać poszczególne cechy i właściwości, np. zdolność do wychwytania światła czy koloru, jednak kompletne wrażenie wzrokowe jest połączeniem wszystkich tych elementów.

Podstawowymi aspektami widzenia jest zdolność do postrzegania światła i ruchu, jednak takie czynniki, jak perspektywa wzrokowa, tworzenie pola widzenia, percepcja głębi, ostrość widzenia, a także zdolność postrzegania koloru i formy odgrywają ważną rolę w sposobie widzenia zwierząt.

Wrażliwość na światło

Narząd wzroku u psów podlegał ciągłym procesom ewolucyjnym, dzięki czemu został dostosowany do specyficznych warunków otoczenia, a pies zdolny był do zasiedlenia określonej niszy ekologicznej.

Stało się to możliwe dzięki udoskonaleniu procesów wzrokowych w warunkach słabego oświetlenia, ale także zachowaniu dobrej funkcjonalności w szerokim zakresie oświetlenia, w tym także w świetle dziennym.

System wizualny psa nie jest przystosowany w tak dobrym stopniu do warunków nocnych, jak to ma miejsce u kota, który prawdopodobnie najlepiej ze wszystkich zwierząt domowych przystosował się do widzenia w nocy.

Minimalny próg wykrywania światła jest u kotów do 7 razy niższy niż u ludzi.

Próg wykrywania światła u psów jest przypuszczalnie nieco większy niż u kotów.

Psy stosują kilka metod poprawy widzenia w otoczeniu o gorszym oświetleniu.

Zarówno ludzie, jak i psy używają fotoreceptorów pręcikowych do funkcjonowania w słabym świetle, ale centralne 25° siatkówki u psów składa się głównie z pręcików.

U ludzi ten region siatkówki zbudowany jest głównie z czopków, które umożliwiają widzenie kolorów i widzenie w jasnym świetle.

U psów (i kotów) fotopigment rodopsyna jest również nieco inny niż u ludzi.

U psów rodopsyna ma najwyższą czułość na światło o długości fali od 506 do 519 nm i – jak to jest typowe u gatunków przystosowanych do dobrego funkcjonowania w słabym świetle – jej regeneracja po intensywnej ekspozycji na jasne światło trwa ponad godzinę.

U ludzi rodopsyna ma szczytową czułość na światło o nieco krótszych długościach fali (około 496 nm) i regeneruje się szybciej po ekspozycji na jasne światło.

Także grzbietowe położenie makaty barwnej (błony odblaskowej) zwiększa zdolność psa do wykrywania obiektów w słabym świetle.

Prawdopodobnie jest to możliwe dzięki odbiciu światła, które już przeszło przez siatkówkę po raz drugi, dzięki czemu fotoreceptory mają co najmniej dwie szanse na wychwycenie każdego kwantu światła.

Odbicie to ma jednak swoją cenę, ponieważ rozpraszanie światła może zmniejszać zdolność oka do precyzyjnego rozpoznawania szczegółów obrazu.

Z anatomicznego punktu widzenia makata odblaskowa jest u psów jest strukturą komórkową o grubości od 9 do 20 warstw w jej środku i jest bogata w cynk i cysteinę.

Podczas badania oftalmoskopowego widoczny jest ogrom kolorów w obszarze tej makaty.

Ta różnorodność barwna makaty odblaskowej wynika ze zróżnicowanego oddziaływania światła na fizyczną strukturę błony, a nie z barwy jej pigmentów.

Makata odblaskowa jest skutecznym reflektorem światła. U kota na przykład odbija ona światło 130 razy lepiej niż dno ludzkiego oka.

Z powodu różnic anatomicznych makata psów jest prawdopodobnie mniej skuteczna w odbijaniu światła niż w przypadku kota, ale niewątpliwie – jej właściwości odbijające światło są znaczne.

Narząd wzroku psów jest również przystosowany do odpowiedniego działania w jasnym świetle oraz gdy występuje znaczna różnica w luminacji (ilości światła przechodzącego) pomiędzy różnymi obszarami siatkówki.

Zwykle grzbietowa część siatkówki otrzymuje światło z ciemniejszej ziemi, podczas gdy dolna jej część – z jasnego nieba.

Jednakże w niektórych przypadkach niebo jest ciemniejsze, a ziemia silnie odbijająca (np. gdy jest pokryta śniegiem lub piaskiem) – jest więc jaśniejsza niż niebo.

Psy (ale także inne zwierzęta, także człowiek) posiadają kilka mechanizmów, które umożliwiają im zachowanie funkcji widzenia w sytuacjach o bardzo różnych natężeniach oświetlenia.

Odruchowa regulacja rozmiaru źrenicy, nieświadome dostosowanie wrażliwości pręcików oraz zaangażowanie czopków, które są przystosowane do pracy w jasnym świetle poprawiają zdolności wizualne w warunkach jasnego oświetlenia.

Ponadto sugeruje się, iż wyspecjalizowane komórki amakrynowe siatkówki, które łączą grzbietowe i dolne jej części pomagają zrównoważyć różnice w oświetleniu padającym pomiędzy różnymi obszarami siatkówki.

Wyżej położona makata odblaskowa może również poprawić widok zwykle ciemniejszego podłoża, a niżej położona ciemno pigmentowana część bezmakatowa (tzw. błona czarna) może zmniejszyć rozpraszanie promieni światła pochodzących z jaśniejszego nieba.

Wrażliwość na ruch

Postrzeganie ruchu jest prawdopodobnie krytycznym aspektem psiego widzenia i psy (podobnie jak ludzie) są znacznie bardziej wrażliwe na poruszające się obiekty niż na stacjonarne.

Dominujące fotoreceptory u psów – pręciki – są szczególnie dobrze zaadaptowane do wykrywania ruchu i kształtów.

W badaniu z 1936 roku, dotyczącego zdolności wzrokowych u 14 psów policyjnych najbardziej wrażliwe psy mogły rozpoznać ruchome obiekty w odległości od 810 do 900 m, ale ten sam, nieruchomy obiekt, był rozpoznawany w odległości zaledwie 585 m lub mniejszej.

Wrażliwość na migające światło

Wrażenie wzrokowe po zadziałaniu bodźca świetlnego utrzymuje się przez krótki czas nawet po tym, jak bodziec wywołujący już przestał działać.

U ludzi obraz wzrokowy przechowywany jest przez około 150 milisekund.

Jeśli przerwy pomiędzy poszczególnymi bodźcami świetlnymi (błyskami) będą wystarczająco krótkie, to u obserwatora uzyskuje się obraz światła ciągłego. Dzięki temu możemy na przykład oglądać telewizję.

Częstotliwość, przy której dochodzi do zlania się błysków w całość (fuzja błysków) jest zmienna i zależy od intensywności i długości fali bodźca świetlnego.

Wyniki badań elektroretinograficznych znieczulonych psów sugerują, że psie pręciki mogą wykrywać migotanie do maksymalnie około 20 MHz (podobnie do maksimum pręcików ludzkich).

Przy bardziej intensywnym świetle aktywowane są światłoczułe czopki, a fuzja migotania pojawia się przy około 70 MHz.

Testy behawioralne przeprowadzone na beaglach przeszkolonych w celu naciśnięcia klawisza gdy światło testowe było postrzegane jako migotanie wykazały, że nie znieczulone psy mogą wykrywać migotanie przy umiarkowanie wyższych częstotliwościach (70 – >80 MHz) i przy niższych poziomach natężeniach światła niż sugerują wyniki elektroretinografii.

Program telewizyjny, w którym obraz jest odświeżany 60 razy na sekundę, dla ludzi wygląda jak płynny ciąg obrazów, podczas gdy pies widzi obraz gwałtowanie migający.

Perspektywa wzrokowa

Wysokość oczu nad ziemią ma duży wpływ na postrzeganie otoczenia przez każde zwierzę, a obszar widzenia psów jest znacznie bliżej ziemi niż ludzi.

Z drugiej strony, wysokość w kłębie u psów znacznie się różni pomiędzy poszczególnymi rasami – pole wysokiej trawy może być więc przytłaczającym, nieprzeniknionym gąszczem dla psa rasy Chihuahua, podczas gdy dog niemiecki może nie mieć żadnych problemów z orientacją wizualną w tym samym polu.

Niektóre rasy, takie jak angielski Springer spaniel prawdopodobnie w związku z tym rozwinęły pewne cechy behawioralne (takie jak skakanie w powietrze podczas szukania przedmiotów), które być może poprawiają ich wizualną perspektywę.

Pole widzenia

Zasięg pola widzenia u psów (czyli obszar obejmowany wzrokiem przez oko wpatrujące się w jeden punkt) również zmienia się w zależności od rasy, ponieważ istnieją znaczne różnice w rozmieszczeniu oczu w czaszce.

W rasach brachycefalicznych oczy są bardziej skierowane w bok, a zakres pola widzenia i ilość nakładania się pól widzenia oka lewego i prawego są prawdopodobnie inne niż u psów ras mezocefalicznych, u których oczy są skierowane bardziej do przodu.

Długość nosa również może zakłócać widzenie obuoczne.

U psów oczy zazwyczaj umieszczone są tak, aby odchylały się w przybliżeniu o 20° w stosunku do linii środkowej, podczas gdy u ludzi oczy nie odchylają się, ale patrzą prosto przed siebie.

Innymi słowy psy o długich kufach często przekrzywiają głowę by obserwować obiekt w bliższej odległości.

Pole widzenia u przeciętnego psa jest około 60-70° większe niż ludzi, a to zapewnia psom większą zdolność do skanowania horyzontu.

Jednakże stopień obuocznego widzenia jest większy u ludzi (140°) niż u psów (30-60° widzenia obuocznego).

Percepcja głębi

Percepcja głębi jest lepsza w tych regionach, w których pola widzenia obu oczu nakładają się.

Szacunkowe stopnie obuocznego nakładania się różnią się znacznie u psów (zależnie od rasy psa).

W badaniach behawioralnych oszacowano, iż zakres obuocznego nakładania się pola widzenia wynosi od 30-60°; na podstawie gęstości komórek zwojowych obliczono, że wynosi on 35-40°, a na podstawie rozważań optycznych wynosi około 80-116°.

U psów zakres widzenia monokularnego (jednoocznego) jest szeroki, ale sugeruje się, że pole widzenia obuocznego jest wysokie, wąskie i w kształcie gruszki.

Percepcja głębi jest prawdopodobnie największa, gdy psy patrzą prosto przed siebie i przypuszczalnie jest ona zablokowana przez nos u większości ras gdy psy patrzą poniżej poziomu horyzontalnego.

Jednak samo oglądanie przedmiotu za pomocą obojga oczu nie gwarantuje lepszego postrzegania głębi.

Widzenie przestrzenne (obuoczna percepcja głębi, stereopsja) powstaje, gdy dwoje oczu obserwuje obiekt z nieco innych punktów widzenia, a powstały obraz jest mieszany lub łączony w jeden obraz.

Jeśli dwa obrazy nie są połączone, może wystąpić widzenie podwójne.

To właśnie jest rozbieżność pomiędzy dwoma obrazami na siatkówce, które – przy ich połączeniu – dostarczają wskazówek pozwalających na dokładne rozróżnienie głębi.

Możliwa jednak jest także percepcja głębi za pomocą jednego oka, w której wskazówki dotyczące głębokości mogą dostarczać:

• względną jasność,
• kontur,
• umiejscowienie światła i cienia,
• wzajemne nakładanie się obiektów,
• perspektywę linearną i powietrzną,
• a także optyczne cechy powierzchni.

Ponadto ruch głowy powoduje widoczną zmianę względnych pozycji oglądanych obiektów (jest to tak zwana paralaksa), co tworzy wrażenie, że obiekty te poruszają się w środowisku z różnymi prędkościami, pozwalając na oszacowanie głębi.

W pewnym eksperymencie wykazano, że szczenięta mają doskonałą percepcję głębi jednoocznej i dwuocznej.

Dorosłe psy mają prawdopodobnie jeszcze lepsze zdolności wzrokowe niż szczenięta, a percepcja głębi jest w zupełności wystarczająca dla ich stylu życia.

Łatwo oceniają one odległości, o czym świadczy ich zdolność do łapania szybko poruszających się przedmiotów oraz unikania wyraźnych przeszkód.

Ostrość widzenia

Gdy mówi się, że psy dobrze widzą w słabym świetle, chodzi o to, że psia wrażliwość wzrokowa w środowisku o obniżonym poziomie światła jest dość wysoka i że psy mają względnie dobrą ostrość widzenia w takich okolicznościach.

Ostrość wzroku jest związana z możliwością widzenia szczegółów obiektu oddzielnie i w zbliżeniu.

Zależy ona od właściwości optycznych oka (czyli zdolności oka jako narządu do generowania odpowiednio zogniskowanego obrazu), zdolności siatkówki do odbierania i przetwarzania obrazów oraz zdolności wyższych dróg wzrokowych do interpretowania przesyłanych do nich obrazów.

Spośród tych czynników to siatkówka jest (w największym stopniu) czynnikiem ograniczającym ostrość wzroku u psów.

Pozostałe czynniki mogą ograniczać widzenie w różnych stanach chorobowych, np. w przypadku krótkowzroczności (przy której wymagane są soczewki korekcyjne w celu ostrego widzenia) lub też zaburzenia w działaniu wyższych dróg wzrokowych.

Postrzeganie formy

Przeprowadzono kilka starannie kontrolowanych badań nad zdolnościami psów do postrzegania kształtów, w których odnotowano, że percepcja psów jest dobra.

Pavlov odkrył, że u psów mogą powstać odruchy warunkowe, które zależą od rozróżnienia okręgu od elipsy.

Inne badanie wykazało, że psy szybko nauczyły się rozróżniać linie poziome i pionowe, ale wolniej uczyły się różnicować trójkąty pionowe i odwrócone.

Jak się okazało, te rozróżnienia były niezależne od wielkości obiektu oraz tego, czy figura była przedstawiona w formie zarysu, czy też całkowicie wypełnionego kształtu.

Widzenie barw

Najnowsze badania wykazały, że psy mają zdolność widzenia barw i wykorzystują ją.

W siatkówce psów znajdują się czopki wrażliwe na kolor, dzięki którym istnieje przynajmniej potencjalna możliwość widzenia barw.

Jednak stanowią one tylko niewielką część fotoreceptorów w centralnym obszarze siatkówki psów (prawdopodobnie mniej niż 10%), podczas gdy u ludzi czopki zajmują niemalże 100% powierzchni dołka siatkówki.

U psów zidentyfikowano 2 typy czopków:

1. Jeden typ jest maksymalnie czuły na światło o długości fali od około 429 do 453 nm, co wydaje się fioletowe dla osób o normalnym widzeniu kolorów.
2. Drugi typ czopków występujących u psów ma maksymalną czułość na światło o długości fali około 555 nm (żółto-zielone dla ludzi o normalnym widzeniu barw).

Nie wiadomo, czy psy postrzegają te kolory w taki sam sposób jak ludzie.

Sugeruje się, że widmo widzialne u psów dzieli się na 2 odcienie:

• pierwszy w zakresie fioletowym i niebiesko-fioletowym (długości fal od 430 do 475 nm), który jest prawdopodobnie postrzegany przez jako niebieski,
• drugi odcień w zakresie zielonkawożółtym, żółtym i czerwonym, który prawdopodobnie jest postrzegany przez psy jako żółty.

Być może również psy mają wąski obszar widma widzialnego, który wydaje się bezbarwny (widmowy punkt neutralny).

Światło o długości fali od około 475 do 485 nm (niebiesko-zielone dla ludzi) dla psów prawdopodobnie wydaje się być białe lub w odcieniach szarości.

Długości fali na dwóch przeciwstawnych (skrajnych) końcach widma – niebieski na jednym i żółty na drugim – najprawdopodobniej zapewniają najbardziej nasycone kolory, a długości fal pośrednich są mniej intensywnie zabarwione, co sprawia wrażenie, jakby były mieszankami z bielą lub szarością.

Dlatego w przeciwieństwie do ludzi (u których występuje widzenie trójchromatyczne i widzą oni wszystkie długości fal w widmie widzialnym jako setki rozróżnialnych kolorów), widzenie psa jest dichromatyczne z widmowym punktem neutralnym.

Najbardziej uderzającą różnicą w widzeniu kolorów pomiędzy psami a ludźmi jest niezdolność psów do różnicowania średniego i długiego zakresu fal świetlnych, które ludzie odbierają jako zielone, żółto-zielone, żółte, pomarańczowe lub czerwone, oraz brak zdolności psów do odróżnienia zielonkawo-niebieskiego od szarego.

Pomimo istnienia u psów wspomnianych ograniczeń w rozróżnianiu barw, nie mają one dla nich (prawdopodobnie) większego znaczenia, ponieważ zwierzęta te reagują na kolory, które są dla nich ważne pod względem biologicznym.

Problemy mogą się pojawić, gdy ludzie próbują uczyć psy myśliwskie i robocze odróżniania obiektów czerwonych, pomarańczowych, żółtych i zielonych, bazując wyłącznie na ich barwie.

Pies przewodnik nie jest w stanie odróżnić sygnału stop na podstawie samego tylko koloru.

W takich sytuacjach psy muszą używać wskazówek innych niż kolor, takich jak zapach, smak, tekstura, względna jasność, kontrast czy pozycja aby odróżnić te podobne dla nich przedmioty.

Z drugiej strony (według doniesień z 1909 roku) psy są w stanie doskonale odróżnić blisko “spokrewnione” odcienie szarości, które dla oka ludzkiego są nie do odróżnienia.

Ta zdolność jest dla nich ważniejsza (jako dla zwierząt przystosowanych do widzenia w warunkach o ograniczonej ilości światła), ponieważ niedostateczna ilość światła nie pozwala na skuteczne pobudzenie czopków.

W porównaniu do oka ludzkiego, psi narząd wzroku wydaje się być słabszy w takich aspektach, jak widzenie obuoczne, postrzeganie kolorów, zakres akomodacji (czyli zdolności przystosowania się oka do wyraźnego widzenia przedmiotów oglądanych z różnej odległości) czy ostrość widzenia.

Jednakże w innych aspektach, takich jak zdolność do funkcjonowania w słabym świetle, szybkość, z jaką siatkówka może reagować na obraz (fuzja migotania), pole widzenia, zdolność do odróżniania odcieni szarości oraz prawdopodobnie zdolność do wykrywania ruchu, psie oko przewyższa ludzkie.

Dzięki tym cechom zwierzę to mogło stać się skuteczniejszym drapieżnikiem w pewnych sytuacjach środowiskowych i pozwoliło mu wykorzystać niszę ekologiczną niedostępną dla ludzi.

Jak widać, zdolność widzenia u psów warunkuje prawidłowe funkcjonowanie w środowisku.

Co więcej – różnorodność ras, wielkości, ukształtowania czaszki u psów sprawia, że percepcja otaczającego świata może zasadniczo różnić się pomiędzy dwoma przedstawicielami tego samego gatunku.

Czy więc w przypadku osłabienia lub utraty wzroku pies będzie w stanie sobie poradzić?

I czy również uzależnione jest to od wspomnianych cech?

A może inne czynniki zadecydują o tym, czy i jak będzie funkcjonowało zwierzę w sytuacji, gdy jego podstawowy zmysł przestanie działać?

Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć w dalszej części artykułu.

Ślepota – co to oznacza?

Ślepota, według definicji encyklopedycznej jest całkowitym lub znacznym zaburzeniem widzenia.

Może ona być konsekwencją chorób, lub wad bezpośrednio dotyczących narządu wzroku lub też wynikać z zaburzeń neurologicznych.

Może ona mieć charakter nabyty (na przykład na skutek uszkodzenia oka) lub też wrodzony (najczęściej na skutek zaburzeń rozwojowych).

Ze względu na szybkość utraty możliwości widzenia wyróżnia się ślepotę stopniową lub ślepotę nagłą.

Utrata zdolności widzenia u psów wywołana jest najczęściej przez zmętnienie przejrzystych struktur oka (takich jak np. rogówka, soczewka) lub też przez zaburzenia neurologiczne, związane z układem wzrokowym.

U zwierząt bardzo często się zdarza, że stopniowo następująca lub też niepełna utrata zdolności widzenia nie jest zauważana przez opiekuna psa i zgłasza się on do lekarza weterynarii z informacją, iż zwierzę nagle przestało widzieć.

Lekarz – na podstawie wywiadu oraz badania klinicznego jest w stanie określić, czy rzeczywiście doszło do nagłej utraty wzroku u zwierzęcia.

Przyczyny utraty wzroku oraz ślepoty u psów są rozmaite – od czynników wrodzonych, poprzez choroby i urazy aż do naturalnego procesu starzenia się psa.

Problemy z widzeniem, zamglone widzenie czy wreszcie kompletna ślepota towarzyszą wielu zwierzętom w ich nieubłaganym, jednak normalnym procesie starzenia się.

Nieleczona infekcja oka albo nawet udar mogą wywołać przejściową lub trwałą ślepotę.

Nierzadko ślepota jest wtórnym objawem innych chorób występujących u psów, takich jak:

• cukrzyca,
• choroby serca,
• choroby wątroby,
• schorzenia nerek.

Częstymi przyczynami ostrej ślepoty u psów są:

• obustronne odwarstwienie siatkówki,
• nagle pojawiające się nabyte zwyrodnienie siatkówki,
• obustronne zapalenie nerwu wzrokowego.

Poz nimi istnieje wiele innych przyczyn ślepoty u psów, które rozwijają się wolniej, jak to ma miejsce np. przy postępującymi zaniku siatkówki lub zaćmie, albo też towarzyszą one innym, pierwotnym schorzeniom, takim jak zatrucia, choroby ośrodkowego układu nerwowego, urazy itp.

Żeby zidentyfikować przyczynę nagłej ślepoty u psa potrzebne jest dokładne poznanie historii choroby, wraz z wszelkimi objawami, zauważonymi przez opiekuna zwierzęcia oraz badanie oka.

Rozpoznawanie i przyczyny ślepoty u psów

Niektóre oznaki, że Twój pies może doświadczać utraty wzroku lub ślepoty obejmują;

• ogólną niezdarność,
• uderzanie w ściany i meble,
• pełne obaw zachowanie,
• niezdolność do znalezienia zabawek lub misek na wodę i jedzenie,
• niechęć do wychodzenia o zmierzchu lub w nocy,
• nadmierne spanie,
• posmutnienie,
• utratę figlarności,
• dezorientację,
• zmiany w wyglądzie oczu (zaczerwienienie, zamglenie, powiększone i/lub nierówne źrenice).

Jeśli zauważysz to u swojego podopiecznego, powinieneś jak najszybciej udać się z nim do lekarza weterynarii.

Leczenie, a właściwie postępowanie przy ślepocie zależy od jej przyczyny.

W wielu przypadkach szybkie zidentyfikowanie objawów, odkrycie przyczyny oraz natychmiastowa interwencja mogą ocalić wzrok.

Dlatego nie wolno bagatelizować nawet najdrobniejszych symptomów, które mogą nasuwać podejrzenie osłabienia wzroku u psa.

Niestety, często opiekunowie zgłaszają się do lekarza w momencie, gdy doszło już do nieodwracalnych zmian w strukturach oka i szanse na uratowanie widzenia są nikłe.

Ale nawet wtedy – pomimo, że utrata wzroku może nie być odwracalna – twój pies może nadal wieść satysfakcjonujące życie po przystosowaniu się do nowego stanu.

Lekarz weterynarii przeprowadzi dokładne badanie kliniczne w celu określenia przyczyny oraz zasięgu utraty wzroku przez psa.

Może to obejmować:

• badanie krwi,
• badanie neurologiczne,
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
• badanie tomografem komputerowym,
• badanie rezonansem magnetycznym.

Najprawdopodobniej zostaniesz również skierowany do okulisty weterynaryjnego, ponieważ poważne choroby oczu powinny być prowadzone przez specjalistów.

Wywiad i dotychczasowa historia choroby

Dogłębny wywiad z opiekunem zwierzęcia jest ważną częścią postępowania diagnostycznego w przypadku wystąpienia ślepoty u psa.

Informacje uzyskane od Ciebie mogą być bardzo pomocne w określeniu momentu pojawienia się ślepoty, długości jej trwania, a także innych objawów, które mogą nasuwać podejrzenie choroby.

Wywiad jest szczególnie ważny, ponieważ schorzenia, które lekarz weterynarii uwzględni w diagnostyce różnicowej mogą być bardzo różne i często zależą od momentu wystąpienia oraz czasu utrzymywania się zaburzeń widzenia.

W wywiadzie powinny być uwzględnione następujące pytania:

• Czy utrata widzenia jest częściowa czy pełna?
  Jak zachowuje się pies – czy wpada na meble i przedmioty, nie rozpoznaje właścicieli zanim usłyszy ich głos, ma problem z odnalezieniem misek z jedzeniem i piciem?
  Czy na zewnątrz jest zdezorientowany?
• Czy utrata widzenia pojawiła się nagle i jeszcze wczoraj sprawność wzroku była zachowana (czyli mamy do czynienia z ostrą ślepotą) czy tez ślepota rozwijała się stopniowo i teraz pies jest całkowicie ślepy?
• Jak długo trwa osłabienie wzroku?
  Kiedy pojawiły się pierwsze objawy utraty wzroku?
  Czy zaobserwowano je wczoraj, czy na przykład dwa miesiące temu?
• Czy zwierzę widzi gorzej w dzień, w nocy, w znajomym czy obcym otoczeniu?
• Czy wzrok zwierzęcia zdaje się poprawiać czy pogarszać?
• Czy upośledzenie wzroku jest gorsze w lewym czy w prawym oku?
• Czy zmienił się wygląd gałki ocznej?
  Czy obecne były zmiany zabarwienia, np. zmętnienie rogówki (na skutek obrzęku), białe zabarwienie źrenicy (związane z zaćmą), zaczerwienienie?
  Jeśli tak, to kiedy to zauważono?
• Czy obserwowano wyciek z oka lub oczu?
  Jeśli tak, to jaki on miał charakter? (barwa, konsystencja, ilość)
• Czy wydaje się, że pies odczuwa ból oka lub oczu? (mruży powieki, chowa się w ciemniejsze miejsca, nie daje się głaskać po głowie? itp.)
• Czy właściciel obserwował ostatnio u psa jakieś zaburzenia w zachowaniu lub poruszaniu się?
• Czy występują jakiekolwiek objawy ogólnoustrojowe (np. gorączka, wymioty, apatia, brak apetytu lub jakiekolwiek inne objawy, nie związane z oczami)?
  Czy pies choruje na jakąkolwiek chorobę ogólnoustrojową, rozpoznaną wcześniej?
• Czy pies otrzymuje lub otrzymywał jakieś leki/ Jeśli tak, to jakie?
  W jakich dawkach, częstotliwościach podawania oraz jak długo?
• W jaki sposób utrzymywane jest zwierzę?
  Czym jest karmione?
• Czy pies w przeszłości przechodzić jakieś poważne urazy?
  Czy dotyczyły one oczu?
• Jeśli pies utracił już jedno oko – jaka była tego przyczyna?
• Czy rodzice/ dziadkowie/ rodzeństwo psa mają objawy choroby oczu?
  Czy może być obciążony genetycznie?
• Czy zwierzęta przebywające razem z psem w gospodarstwie domowym również przejawiają objawy chorób oczu?

Postaraj się odpowiedzieć na wszystkie te pytania rzeczowo i możliwie jak najbardziej szczegółowo.

Tu liczy się każda informacja.

Ocena wzroku

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz weterynarii wykona badanie kliniczne i okulistyczne i oceni, czy rzeczywiście nastąpiła utrata wzroku u psa i w jakim stopniu.

Reakcja na grożenie

Wzrok psa bada się już w momencie jego wejścia do gabinetu.

To, w jaki sposób porusza się w nieznanym otoczeniu może już na wstępie ujawnić deficyty wzroku.

Jednak bardziej bezpośrednim testem jest określenie odruchu na zagrożenie.

W procesie widzenia biorą udział ośrodkowe i obwodowe szlaki wzrokowe.

Bodźce są przewodzone przez nerw wzrokowy, skrzyżowanie nerwów wzrokowych, szlak wzrokowy, jądro kolankowate boczne i promieniowanie wzrokowe do kory wzrokowej, znajdującej się w płacie potylicznym mózgu.

Kora wzrokowa przewodzi bodźce do kory ruchowej, która z kolei przekazuje impulsy przez torebkę wewnętrzną i odnogę mózgu do jąder nerwu twarzowego w rdzeniu, a stąd nerw twarzowy doprowadza bodziec drogą wstępującą do mięśni powiek.

Prawidłowy odruch na zagrożenie polega więc na gwałtownym mrugnięciu przy wykonywaniu gestu grożenia.

Jednakże złożoność tego szlaku wskazuje na to, iż mrugnięcie okiem nie jest odruchem, a raczej wyuczoną reakcją.

U niektórych małych zwierząt jest ona w pełni rozwinięta dopiero w 10 lub 12 tygodniu życia.

Dlatego też reakcja na grożenie u młodych psów może dać wynik fałszywie ujemny w momencie, gdy zwierzę nie mrugnie, mimo że widzi.

Odruch na zagrożenie sprawdza się, wykonując grożący gest ręką przy każdym oku, jednocześnie zakrywając oko, które w danym momencie nie jest badane.

Jeśli zwierzę widzi, powinno mrugnąć powieką lub cofnąć głowę.

Jeśli drugie oko nie zostanie zakryte, czujniejsze zwierzę z jednostronną ślepotą może zauważyć grożenie drugim okiem i zareagować obustronnym mrugnięciem. Wówczas uzyskuje się reakcję fałszywie dodatnią (mrugnięcie oka, w którym doszło do utraty wzroku).

Ważne jest również, by ręką grożąca nie dotknąć przez przypadek włosów czuciowych ani nie spowodować nagłego ruchu powietrza, ponieważ może to doprowadzić do pobudzenia receptorów dotyku, a nie receptorów wzrokowych, a w konsekwencji uzyskania reakcji fałszywie dodatniej.

Pewną modyfikacją tego badania może być dotknięcie palcami skóry poniżej oczodołu, a następnie zamarkowanie dotknięcia palcem gałki ocznej.

Test z kłębkiem waty

U młodych psów, które jeszcze nie nauczyły się reakcji na zagrożenie (a czasem u starszych, bardzo spokojnych zwierząt) wzrok lub też jego utratę można sprawdzić, rzucając przed nimi w powietrze bawełnianą kuleczkę lub kłębek waty.

Zdrowe, czujne zwierzę będzie wodziło wzrokiem za rzuconym przedmiotem.

Reakcja umieszczania

Reakcję umieszczania najlepiej sprawdza się u małych psów, które można utrzymać na rękach.

Pacjent powinien być trzymany przez badającego w taki sposób, by jego przednie kończyny zwisały w powietrzu.

Następnie pies jest zbliżany do krawędzi stołu.

W momencie, gdy jego kończyny zbliżają się do krawędzi, a pies widzi i jest w stanie zareagować, uniesie kończyny, by oprzeć je na stole.

Jeśli pies nie widzi, nie podniesie kończyn do momentu, gdy dotkną one stołu.

Dopiero w tym momencie zwierzę zacznie wykonywać ruchy kończynami.

Test w labiryncie

To badanie umożliwia ocenę zdolności psa do poruszania się po torze z przeszkodami.

Do zbudowania labiryntu używa się pachołków, gaśnic, czy nawet elementów mebli (krzesła) czy koszy na śmieci.

Badanie to można wykonać zarówno w pomieszczeniu oświetlonym, jak też w miejscu o przyćmionym świetle (w celu wykluczenia lub potwierdzenia retinopatii wrodzonej).

Psa umieszcza się w przeciwnym końcu labiryntu niż ten, w którym stoi jego opiekun.

Następnie opiekun jednorazowo woła psa po imieniu.

Widzenie powinno oceniać się początkowo w normalnym oświetleniu, a następnie – po zaadaptowaniu do ciemności – w przygaszonym świetle.

Pomiędzy testami zmienia się ustawienie przeszkód, by uniknąć zapamiętania ich ułożenia przez psa.

Żeby ocenić widzenie psa w nocy przyciemnia się oświetlenie do momentu, w którym prawie nie będzie możliwe odróżnienie mebli w gabinecie.

U zdrowych, widzących psów widzenie nocne jest lepiej rozwinięte niż u ludzi, dlatego pacjent powinien być w stanie zobaczyć przeszkody lepiej niż badający.

Aby ocenić jednostronne widzenie badanie przeprowadza się z jednym okiem zakrytym.

Zlokalizowanie zmiany

Jeśli w powyższych testach potwierdzi się podejrzenie utraty lub osłabienia wzroku, kolejnym krokiem jest ustalenie, gdzie zlokalizowana jest zmiana, będąca przyczyną zaburzeń.

Czy powodem utraty widzenia jest jakiś czynnik upośledzający oś wzrokową, czy też przyczyna leży w siatkówce lub nawet ośrodkowym układzie nerwowym?

Zlokalizowanie przyczyny osłabienia lub utraty wzroku zależy od dokładnego badania oczu i źrenic.

Na początku ocenia się wielkość źrenicy w spoczynku (czyli bez stymulacji) zarówno w świetle normalnym, jak i przyciemnionym.

Ocenia się i porównuje wielkość obu źrenic, aby wykluczyć nierówność źrenic (anizokorię).

Odruch źreniczny

W normalnych warunkach wielkość źrenicy jest wynikiem równowagi pomiędzy dwoma antagonistycznymi siłami:

• natężeniem padającego światła, które pobudza siatkówkę oraz neurony okoruchowe oka oraz powoduje skurcz źrenicy (unerwienie przywspółczulne),
• stanem emocjonalnym pacjenta (np. niepokój, złość, podniecenie), które wpływają na układ współczulny i wywołują rozszerzenie źrenicy.

W stanie spoczynku w źrenicy aktywny jest zarówno mięsień rozszerzający ją, jak i antagonistyczny – zwężający.

Na wielkość źrenicy wpływają więc względne spoczynkowe pobudzenie przywspółczulne i współczulne oraz wynikające z tego napięcie mięśni.

Zarówno wielkość źrenicy, jak i odruchy źreniczne (bezpośredni oraz pośredni) są niezwykle ważne przy ustalaniu lokalizacji zmiany, która doprowadziła do utraty wzroku.

Podczas sprawdzania tych odruchów lekarz weterynarii sprawdza:

• jak szybko źrenica reaguje na światło,
• jaki jest stopień zwężenia źrenicy pod wpływem silnego światła,
• czy zwężona źrenica jest zdolna utrzymać ten stan przy stałej stymulacji światłem.

Najpierw sprawdza się reakcję źrenicy na silne światło.

Ze względu na istnienie skrzyżowania wzrokowego i śródmózgowego, pobudzenie siatkówki jednego oka silnym światłem wywoła reakcję w postaci zwężenia obu źrenic.

W pierwszej kolejności ocenia się bezpośredni odruch źreniczny (PLR – pupil light reflex).

Lekarz świeci silnym światłem w jedno oko i obserwuje reakcję źrenicy w tym oku.

Pośredni odruch źreniczny ocenia się, świecąc silnym światłem w jedno oko i obserwując reakcję źrenicy w oku drugim.

Żeby doszło do powstania odruchu źrenicznego konieczna jest ciągłość przewodzenia pomiędzy neuronami siatkówki, nerwami wzrokowymi, skrzyżowaniem wzrokowym, szlakami wzrokowymi, śródmózgowiem oraz włóknami przywspółczulnymi w nerwie okoruchowym, zwojach rzęskowych i mięśniu zwieraczu źrenicy.

Badanie odruchu źrenicznego pozwala na ocenę odruchów podkorowych, ponieważ nie jest do niego konieczna integralność kory mózgu.

Badanie to nie umożliwia więc zbadania wzroku, pozwala jednak ocenić integralność siatkówki oraz szlaków wzrokowych.

Wyniki badania odruchu źrenicznego może być prawidłowe u zwierzęcia niewidomego (np. w przypadku zmian w korze mózgu).

Także zwierzęta z nasiloną chorobą siatkówki (np. postępującym zwyrodnieniem czopków i pręcików) lub zaćmą dojrzałą mogą być niewidome, a mimo to ich źrenice nadal mogą reagować na światło.

Jednakże w takich przypadkach źrenice są silniej rozszerzone w pomieszczeniach o normalnym oświetleniu, co pomaga w odróżnieniu ślepoty obwodowej od ośrodkowej (w tej ostatniej źrenice ulegają zwężeniu pod wpływem padającego światła).

U psów z upośledzonym widzeniem odruch źreniczny może być:

• nieobecny lub osłabiony – zmiana najprawdopodobniej zlokalizowana jest w siatkówce lub nerwie wzrokowym;
• zachowany – zmiana często przysłania oś wzrokową (np. w wyniku pigmentacji lub obrzęku rogówki, zaćmy), albo wpływa na korową analizę informacji wzrokowej (choroba mózgu lub ośrodkowego układu nerwowego).

Zmiany u niewidomych pacjentów z nieprawidłowym odruchem źrenicznym

Aferentne włókna łuku odruchu źrenicznego biegną razem od siatkówki przez nerw wzrokowy, skrzyżowanie wzrokowe, bliższy szlak i rozgałęziają się tuż przed ciałem kolankowatym bocznym.

Niewielkie zmiany na tych wspólnych szlakach mogą upośledzić wzrok bez wywołania zmian w odruchu źrenicznym.

Jeśli więc na tej wspólnej drodze przewodzenia występują zmiany, które są na tyle zaawansowane, by wpłynąć na reakcje źrenicy, wywołają one również ślepotę.

Zmiany we włóknach aferentnych, które zaburzają przewodzenie impulsu wzrokowego, zawsze występują w siatkówce, nerwie wzrokowym lub skrzyżowaniu wzrokowym:

• Jednostronne zmiany w siatkówce lub nerwie wzrokowym.
  U psa w chorym oku nie występuje odruch grożenia.
  Źrenica może być nieznacznie większa, choć niecałkowicie rozszerzona.
  Światło padające na chore oko nie wywołuje reakcji w żadnym oku. Jednak jeśli światło pada na zdrowe oko, występuje reakcja obustronna.
  Najczęstsze przyczyny zmian jednostronnych, prowadzących do powstania odruchu źrenicznego i upośledzenia wzroku to:
  • odwarstwienie siatkówki,
  • jaskra,
  • ropień zagałkowy,
  • nowotwór,
  • uraz nerwu wzrokowego (częsty problem u psów ras brachycefalicznych).
• Nasilone obustronne zmiany w siatkówce, nerwie wzrokowym lub skrzyżowaniu wzrokowym prowadzą do powstania ślepoty i rozszerzenia źrenic, nie reagujących na światło. Obustronne choroby siatkówki obejmują:
  • odwarstwienie siatkówki,
  • końcowe stadium zwyrodnienia siatkówki,
  • SARDS (ang. sudden aquired retinal degeneration syndrome) – zespół nagłego, nabytego zwyrodnienia siatkówki,
  • jaskrę.

Chorobą nerwu wzrokowego, najczęściej ograniczająca widzenie i wpływająca na odruch źreniczny jest zapalenie nerwu wzrokowego. Może być ono wywołane przez:

• czynniki zakaźne (nosówka, toksoplazmoza),
• czynniki zapalne (ziarniniakowe zapalenie opon mózgowych),
• często choroba ma charakter idiopatyczny.

Ucisk na skrzyżowanie wzrokowe najczęściej wywołany jest przez zewnątrzrdzeniową zmianę rozrostową, znajdującą się w pobliżu dołu przysadki, np.:

• nowotwory przysadki,
• oponiaki i potworniaki (najczęściej u młodych psów poniżej 5. roku życia).

Zmiany u niewidomych pacjentów z prawidłowym odruchem źrenicznym

Jeśli u niewidomych zwierząt reakcja na światło jest prawidłowa, zaburzenia najprawdopodobniej ograniczają się do dalszej części szlaku wzrokowego (za rozwidleniem aferentnych włókien odruchu źrenicznego), ciałka kolankowatego bocznego, rozwidlenia nerwów wzrokowych i/lub kory wzrokowej.

Za wywołanie ślepoty mogą więc odpowiadać:

• Obustronne zmiany w mózgu, np.:
  • stłuczenie mózgu, obrzęk mózgu (z powodu urazu, udaru lub zmian rozrostowych),
  • wirusowe zapalenie mózgu,
  • choroby zapalne, takie jak ziarniniakowe zapalenie mózgu i opon mózgowych,
  • zaburzenia metaboliczne (hipoglikemia, encefalopatia wątrobowa),
  • zatrucia,
  • choroby spichrzeniowe,
  • choroby żywieniowe.
• Jednostronne zmiany w mózgu, np.:
  • nowotwory,
  • ropnie,
  • zawał mózgu (częściej u kotów),
  • przewlekłe zapalenie mózgu wywołane wirusem nosówki,
  • ziarniniaki,
  • ziarniniakowe zapalenie opon mózgowych.

Inne przyczyny nieprawidłowego odruchu źrenicznego

Nierówne źrenice oraz zmiany odruchu źrenicznego mogą być wywołane przez wiele zaburzeń, które nie są związane z ośrodkowym układem nerwowym.

Należą tu np.:

• Zwyrodnienie tęczówki i atrofia – wywołują jednostronne rozszerzenie źrenicy i zróżnicowaną reakcję na światło (a czasem jej brak). Często obserwowane u starszych zwierząt.
• Jaskra – powoduje jednostronne zwężenie źrenicy z powodu zwiększonego ciśnienia śródgałkowego i w efekcie porażenia zwieracza źrenicy.
  W chorym oku nie występuje bezpośredni ani pośredni odruch źreniczny.
• Zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej – wywołuje pobudzenie i skurcz zwieracza źrenicy i mięśni rzęskowych, prowadzące do zwężenia źrenicy.
• Choroby gałki ocznej wywołujące ból (np. zapalenie rogówki) pobudzają odruch źreniczny.
  Ból gałki ocznej prowadzi do skurczu mięśnia rzęskowego i tęczówki, a w rezultacie do jednostronnego zwężenia źrenicy.

Badanie wahadłowym światłem migawkowym

Lekarz weterynarii może wykonać badanie wahadłowym światłem migawkowym.

Polega ono na szybkim przesuwaniu światła z jednego oka do drugiego ruchem wahadłowym.

U zdrowego psa taki test powinien wykazać połowiczne zwężenie drugiej źrenicy.

Źrenica w drugim oku początkowo ulega lekkiemu zwężeniu z powodu odruchu pośredniego w stosunku do pierwszego oka.

Na skutek wahadłowego przesunięcia światła dochodzi do dalszego zwężenia źrenicy, dlatego że drugie oko jest teraz pobudzane bezpośrednio.

Jeśli natomiast w drugim oku występują zmiany patologiczne w siatkówce lub w nerwie wzrokowym, wahadłowe przesunięcie światła na to oko powoduje rozszerzenie źrenicy.

Jak to się dzieje?

Na początku źrenica drugiego oka ulega częściowemu zwężeniu (na skutek odruchu pośredniego z pierwszego oka), ale gdy światło przesuwa się na zmienione oko, ulega ona rozszerzeniu, ponieważ nie dochodzi już do bezpośredniej stymulacji.

Takie szybkie rozszerzenie drugiej źrenicy określane jest jako dodatni test wahadłowy światłem migawkowym lub objaw Marcusa Gunna.

Jest to cecha patognomoniczna dla zmian w obszarze przed skrzyżowaniem wzrokowym.

Nowe metody badania odruchu źrenicznego

Aparat RetinoGrafics BPI 50, który wykorzystuje światło niebieskie i czerwone o odpowiedniej długości fali służy do badania odruchu źrenicznego podczas stymulacji czopków i pręcików światłem jasnym i ciemnym.

Dzięki niemu można rozpoznać takie choroby, jak SARDS, zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie siatkówki i naczyniówki.

Aparat Pupil-LR ma podobne zastosowanie, jak wymieniony powyżej.

Mierzy on odruch źreniczny metodą komputerową, a wyniki przedstawione są w postaci wykresów i zdjęć.

Czynniki wpływające na odruch źreniczny

Na odruch źreniczny wpływa wiele czynników, które mogą być powodem błędnej interpretacji badania.

Należą tu między innymi:

• Stan psychologiczny pacjenta.
  Jeśli pies jest bardzo zdenerwowany lub przestraszony, jego źrenice mogą być rozszerzone i nie reagować na światło o niskiej intensywności.
• Oświetlenie w pomieszczeniu.
• Wiek.
  Starsze zwierzęta mogą wykazywać niepełny lub wolniejszy odruch źreniczny.
  Jest to spowodowane zanikiem mięśnia zwieracza źrenicy.
  Jest to sytuacja dość powszechna u małych psów, zwłaszcza pudli.
• Wiele leków działających miejscowo i ogólnie.
• Intensywność bodźców świetlnych.

Badanie oka

Po przeprowadzeniu wymienionych testów, lekarz weterynarii przystąpi do badania oka za pomocą odpowiedniego sprzętu.

Pełne badanie okulistyczne może umożliwić postawienie szybkiego i dokładnego rozpoznania wielu chorób okulistycznych, które są przyczyną ślepoty u psa.

Podczas tego badania poszukuje się przyczyn utraty widzenia, którymi mogą być zmiany upośledzające oś wzrokową, brak reakcji siatkówki na stymulację światłem, niezdolność nerwu wzrokowego i szlaków wzrokowych do przekazywania informacji oraz niezdolność kory potylicznej do przetworzenia informacji.

Zmiany powodujące upośledzenie osi wzrokowej.

Są to zmiany w oku, które uniemożliwiają przedostanie się światła do siatkówki w sposób nierozproszony (skupiony).

Zmiany te mogą pojawiać się wolno lub szybko.

Zaburzenia, które wpływają na oś wzrokową, które mogą prowadzić do nagłej utraty widzenia to:

• przednie zwichnięcie rogówki,
• wrzody lub perforacja rogówki,
• zaćma cukrzycowa,
• jaskra,
• krwotok wewnątrzgałkowy,
• ciężkie zapalenie błony naczyniowej.

W przypadku szybkiego i właściwego działania niekiedy udaje się przywrócić zdolność widzenia, dlatego też zaćma, wrzody rogówki, ciężkie zapalenie błony naczyniowej, krwotoki wewnątrzgałkowe oraz przednie zwichnięcie soczewki powinny być traktowane jako przypadki nagłe lub pilne, które wymagają natychmiastowego działania.

Brak reakcji siatkówki na stymulację światłem

Podczas badania siatkówki ocenia się zarówno makatę odblaskową, jak i obszary poza tą błoną oraz naczynia siatkówki.

Nadmierne odbijanie światła przez błonę odblaskową (nadmiernie lśniąca błona) jest oznaką zmniejszenia grubości i zwyrodnienia siatkówki.

Taki stan może objawiać się stopniową utratą widzenia, co jest stwierdzane np. przy postępującym zaniku siatkówki (PRA).

W tym przypadku psy zazwyczaj najpierw tracą zdolność widzenia w nocy, a następnie stopniowo również w dzień aż do całkowitej ślepoty.

Nadmierne odbijanie światła przez makatę odblaskową może także wiązać się z wystąpieniem ostrej ślepoty, jak to ma miejsce np. przy zespole nagłego zwyrodnienia siatkówki (SARDS).

U psów z SARDS dno oka początkowo może być prawidłowe, a ślepota pojawia się nagle.

Nadmierne odbijanie światła przez makatę oraz osłabienie naczyń u psów z SARDS rozwijają się z czasem.

Osłabione odbijanie światła przez błonę odblaskową (zmętniała błona odblaskowa) towarzyszy zapaleniu naczyniówki i siatkówki.

Żeby doszło do utraty widzenia, zapaleniem musi być objęta większa część siatkówki, dlatego dość łatwo jest ustalić rozpoznanie na podstawie badania dna oka.

Brak zdolności nerwu wzrokowego i szlaku wzrokowego do przekazania informacji elektrycznej z siatkówki

Nerw wzrokowy powinien być oceniany pod kątem występowania zmian chorobowych lub zapalnych.

Przy chorobach nerwu wzrokowego rokowanie jest ostrożne do złego.

Jeśli w badaniu krążek nerwu wzrokowego jest uniesiony, obrzęknięty lub ze zmianami krwotocznymi, najprawdopodobniej mamy do czynienia z zapaleniem nerwu wzrokowego.

Może do niego prowadzić wiele stanów zakaźnych, zapalnych lub nowotworowych, a stan ten objawia się najczęściej nagłą utratą widzenia znacznego stopnia.

Po rozpoznaniu zapalenia nerwu wzrokowego należy przeprowadzić badanie neurologiczne.

Jeśli krążek nerwu wzrokowego jest zapadnięty lub obecne są zmiany zanikowe, proces chorobowy jest przewlekły.

Tego typu zmiany obserwuje się w przebiegu jaskry, zwyrodnienia siatkówki lub przewlekłego zapalenia nerwu wzrokowego.

Brak zdolności kory potylicznej do przetworzenia informacji uzyskanej z oczu i szlaków wzrokowych

U zwierząt ze ślepotą korową albo związaną z nerwem wzrokowym powinno się wykonać dodatkowe testy diagnostyczne, takie jak:

• badanie metodą rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej,
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
• badania laboratoryjne i inne testy diagnostyczne w kierunku chorób zapalnych lub nowotworowych.

Ośrodkowy układ nerwowy powinien być uwzględniony jako przyczyna ślepoty zwłaszcza w sytuacjach, gdy wyniki badania okulistycznego są prawidłowe, a odruch źreniczny nie wykazuje odstępstw od normy.

Zaburzenia w obrębie promienistości wzrokowej i kory wzrokowej

Zmiany jednostronne – wywołują one niedowidzenie połowiczne w przeciwległym polu widzenia.

Wielkość źrenicy i jej reakcja na światło są prawidłowe.

Najczęstsze zaburzenia to:

• Choroby nowotworowe.
  Guzy wywołują pogłębiające się ubytki neurologiczne.
  Pojawiają się zaburzenia widzenia, którym mogą towarzyszyć konwulsje lub zmiany zachowania.
• Zmiany pourazowe.
  W wyniku urazu mogą powstać zmiany, prowadzące do martwicy, co przyczynia się do powstania ubytków neurologicznych, także do ubytku wzroku.
  Bezpośrednio po urazie objawy mogą być bardzo nasilone, jednak w miarę rozwoju krwotoku i obrzęku zmiany te ulegają ograniczeniu do obszarów, w których rozwinęła się martwica.
• Zapalenie mózgu.
  W przypadku zapalenia mózgu wywołanego przez Toxoplasma gondii może dojść do powstania ziarniniaka w promienistości wzrokowej i kontralateralnego zaburzenia widzenia.
  W płynie mózgowo-rdzeniowym stwierdza się komórki zapalne, często neutrofile i zwiększone stężenie protein.

Choroba obustronna – całkowita utrata wzroku z zachowaniem prawidłowego odruchu źrenicznego jest charakterystyczna dla obustronnych zmian kory wzrokowej.

Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele:

• Nosówka psów.
  Przewlekłe zapalenie mózgu wywołane przez wirusa nosówki może prowadzić do demielinizacji i astrocytozy nerwu wzrokowego.
  W badaniu oftalmologicznym można stwierdzić zapalenie błony naczyniowej i siatkówki.
• Choroby metaboliczne.
  Przyczyną ślepoty korowej mogą być choroby metaboliczne, zwłaszcza encefalopatia wątrobowa, mocznica i hipoglikemia.
  Mają one wpływ także na pień mózgu, wywołując zmiany w odruchu źrenicznym i ruchu gałek ocznych.
• Choroby zapalne.
  Przyczyną ślepoty korowej może być ziarniniakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu, które charakteryzuje się powstaniem ziarniniaków na wzrokowych szlakach nerwowych, w tym także w korze wzrokowej.
  Wskazane jest leczenie immunosupresyjne, jednak rokowanie jest złe.
  Zmartwiające zapalenie opon mózgowych i mózgu, wywołujące zmiany w półkulach mózgowych u psów małych ras leczy się w podobny sposób. Jednak i tu rokowanie jest niekorzystne.
• Martwica niedokrwienna mózgu.
  Przyczyną rozlanej martwicy niedokrwiennej mózgu może być przedawkowanie leków znieczulających prowadzące do długotrwałego bezdechu i zatrzymania akcji serca.
  Leczenie może być skuteczne, pozostaje jednak ślepota z prawidłowym odruchem źrenicznym.

Badanie ultrasonograficzne gałki ocznej

W badaniu ultrasonograficznym fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości są kierowane przez rogówkę w stronę tylnej części oka, a ich odbicie od tkanek jest wykrywane, wzmacniane i wyświetlane na ekranie.

Ultrasonografia jest stosowana do badania zawartości gałki ocznej w przypadku braku przezierności którejś z normalnie przezroczystych struktur (np. rogówki, cieczy wodnistej, soczewki lub ciała szklistego), który nie pozwala na uwidocznienie struktur, znajdujących się za nimi.

Badanie to jest także używane do oceny struktur oczodołu a także kontroli przeprowadzania biopsji cienkoigłowych wnętrza oka lub oczodołu.

Badanie ultrasonograficzne jest wskazane w sytuacji, gdy z jakichś przyczyn nie ma możliwości oceny osi wzrokowej (np. przy krwotoku lub zapaleniu w obrębie ciała szklistego).

Dzięki temu badaniu można wykryć zaburzenia, prowadzące do krwotoku w gałce ocznej, np. odklejenie siatkówki i nowotwór gałki ocznej.

Ultrasonografia jest szczególnie użyteczna przy:

• wykrywaniu odwarstwienia siatkówki,
• wykrywaniu przemieszczenia lub pęknięcia soczewki,
• wykrywaniu zwyrodnień ciała szklistego,
• wykrywaniu guzów śródgałkowych lub ciał obcych,
• identyfikowaniu schorzeń umiejscowionych zagałkowo,
• pomocniczo w biopsji cienkoigłowej zmian umiejscowionych w gałce ocznej lub oczodole.

Pomiar ciśnienia krwi

Pomiar ciśnienia krwi jest zalecany, gdy w badaniu dna oka lub w badaniu usg stwierdzono odklejenie siatkówki lub też gdy doszło do krwotoku w tylnym odcinku oka.

Na skutek zwiększonego ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach krwionośnych dochodzi do nadciśnienia tętniczego, prowadzącego do gromadzenia się płynu w przestrzeni podsiatkówkowej.

To powoduje przemieszczenie się siatkówki w kierunku cieczy wodnistej, skutkując odwarstwieniem siatkówki. Ale do odwarstwienia może dojść także:

• przy zaburzeniach wrodzonych lub rozwojowych (np. anomalia oczu collie),
• wtórnie do chorób zapalnych (np. zapalenie naczyniówki i siatkówki), zwyrodnienia ciała szklistego, zaćmy lub zwichnięcia soczewki,
• w wyniku powikłań po wewnątrzgałkowym zabiegu chirurgicznym (np. leczenie zaćmy).

Elektroretinografia

Elektroretingrafia (ERG) jest badaniem potencjałów elektrycznych wytwarzanych przez siatkówkę pobudzaną bodźcami świetlnymi.

Na siatkówkę kierowane jest światło o różnej intensywności, długości fali oraz rożnym czasie trwania błysku, a następnie rejestrowane jest występowanie różnic potencjałów za pomocą elektrod, umieszczonych dookoła oka.

Różnice potencjałów są następnie wzmacniane i tworzą falę o charakterystycznym kształcie, która może być przedstawiana graficznie na papierze lub nośniku elektronicznym.

ERG jest badaniem, które ocenia siatkówkę, nie zaś nerw wzrokowy czy zdolność widzenia.

Badanie to wykorzystywane jest do:

• oceny funkcjonowania siatkówki, zwłaszcza gdy badanie dna oka jest niemożliwe do przeprowadzenia,
• rozpoznawania i różnicowania dziedzicznych zaburzeń w obrębie siatkówki (np. dysplazja pręcikowo-czopkowa, postępujące zwyrodnienie siatkówki, ślepota dzienna),
• ustalania przyczyny nagłej niewyjaśnionej utraty wzroku przy braku widocznych zmian w badaniu oftalmoskopowym (np. nagłe nabyte zwyrodnienie siatkówki, zapalenie nerwu wzrokowego, choroby układu nerwowego).

ERG jest badaniem wykorzystywanym do zróżnicowania utraty widzenia spowodowanej chorobą siatkówki (wówczas jego wyniki są nieprawidłowe) z utratą widzenia wywołaną chorobą nerwu wzrokowego lub kory mózgu (w tym przypadku wyniki ERG będą prawidłowe).

Testy elektrofizjologiczne

Testy elektrofizjologiczne są przydatne w sytuacji, gdy rozpoznanie przyczyny ślepoty nastręcza trudności.

W sytuacji, gdy badanie dna oka nie wykazuje nieprawidłowości, a zwierzę nie widzi (zwłaszcza, jeśli utrata wzroku była nagła), należy wziąć pod uwagę następujące zaburzenia:

• SARDS (ponieważ z czasem dochodzi do nadmiernego odbijania światła przez makatę odblaskową),
• zapalenie siatkówki (zwykle tła immunologicznego),
• choroby kory mózgu,
• zagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego.

Badania dodatkowe

Obustronna utrata wzroku nasuwa podejrzenie choroby ogólnoustrojowej.

Wskazane jest wykonanie rutynowych badań hematologicznych, biochemicznych oraz przeprowadzenie badania moczu.

Czasem – w przypadku podejrzenia choroby zakaźnej – przeprowadza się badanie serologiczne w kierunku wykrycia antygenu lub przeciwciał skierowanych przeciwko konkretnym patogenom.

Przy podejrzeniu zaburzeń endokrynologicznych, należy ocenić poziom hormonów.

Przyczyny nagłej ślepoty u psa

Jaskra (ostra)

Jaskra występuje, gdy ciśnienie wewnątrzgałkowe wzrasta powyżej wartości prawidłowych i powoduje zwyrodnienie nerwu wzrokowego.

Prawidłowe ciśnienie śródoczne u zwierząt towarzyszących wynosi około 15-20 mmHg.

Do ostrej jaskry dochodzi w wyniku gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego, trwającego kilka godzin. Jeśli występuje dłużej niż kilka dni, traktuje się ją jako podostrą. Po kilku tygodniach traktuje się ją jako przewlekłą.

Bezpośrednią przyczyną jaskry jest utrudnienie lub zablokowanie odpływu cieczy wodnistej z gałki ocznej.

U psów najczęściej występuje jaskra pierwotna, która spowodowana jest zmianami strukturalnymi i czynnościowymi kąta przesączania.

Predysponowane jest do niej ponad 40 ras psów.

Jaskra wtórna wywołana jest zaburzeniem czynności kąta przesączania lub występuje w związku z takimi schorzeniami, jak:

• nadwichnięcie lub zwichnięcie soczewki,
• nowotwór tęczówki lub ciała rzęskowego,
• krwotok,
• zapalenie naczyniówki.

Występowanie jaskry potwierdza się na podstawie pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego, ale już wywiad i badanie kliniczne mogą nasunąć podejrzenie tej choroby.

U psa często dochodzi do nagłego wystąpienia zmętnienia rogówki, przekrwienia spojówki i nadtwardówki, bólu ocznego i utraty zdolności widzenia (w przypadku jaskry jednostronnej właściciel może nie zauważyć utraty widzenia).

Odruch źreniczny jest nieprawidłowy, źrenica w większości przypadków rozszerzona.

Zwężenie źrenicy występuje w ostrych przypadkach, kiedy obecne jest zaburzenie aferentne z brakiem bezpośredniego i pośredniego odruchu źrenicy na światło.

Chore oko zwykle jest ślepe.

Przy leczeniu nagłych przypadków jaskry trzeba skoncentrować się na zaburzeniach, które mogą przyczyniać się do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Ponieważ do stałego uszkodzenia włókien nerwowych siatkówki i nerwu wzrokowego dochodzi w ciągu kilku godzin lub dni, konieczna jest szybka interwencja.

Leczenie w nagłych przypadkach opiera się na podawaniu:

• leków hiperosmotycznych (mannitol 2 g/kg dożylnie przez 30 minut lub gliceryna 2 ml/kg doustnie),
• inhibitorów anhydrazy węglanowej (dichlorfenamid 2 mg/kg doustnie 2-3 razy dziennie lub metazolamid 4 mg/kg doustnie 2-3 razy dziennie),
• miejscowo stosuje się latanoprost.

Rokowanie co do zachowania widzenia w przypadku ostrej jaskry jest ostrożne do złego.

Utrata widzenia występuje gwałtownie, jeśli zwiększone ciśnienie uszkadza najbardziej wewnętrzne warstwy siatkówki, warstwę włókien nerwowych i komórek zwojowych.

Warstwa włókien nerwowych siatkówki składa się z aksonów komórek zwojowych, które wychodzą z gałki ocznej jako nerw wzrokowy.

Te neurony nie regenerują się łatwo w przypadku uszkodzenia komórek.

Kilka godzin trwania zwiększonego ciśnienia powoduje trwałe uszkodzenie pewnej części komórek zwojowych i aksonów.

Im dłużej ciśnienie wewnątrzgałkowe jest podwyższone, tym więcej neuronów ulega uszkodzeniu.

Po kilku godzinach do kilku dni czynność neuronów jest minimalna lub nawet zanika całkowicie.

Jeśli szybko nie zmniejszy się ciśnienia śródgałkowego i utrzyma je w prawidłowym zakresie, ślepota jest nieunikniona.

Odwarstwienie siatkówki

Przyczyny odwarstwienia siatkówki mogą być wrodzone lub nabyte.

Często spotykanymi wadami wrodzonymi, związanymi z odwarstwieniem siatkówki są dysplazja siatkówki i ubytek nerwu wzrokowego.

Wady te mogą występować w jednym lub obu oczach.

Przyczyny nabyte odwarstwienia siatkówki u psa to:

• zakaźne i immunologiczne zapalenie naczyń i siatkówki,
• zaburzenia naczyniowe, doprowadzające do obrzęku lub krwotoku,
• nadciśnienie,
• nowotwory,
• pozapalne zrosty i urazy.

Odwarstwienie siatkówki, które występuje w stopniu wystarczająco silnym, by wywołać ślepotę, jest zwykle całkowite lub niemal całkowite.

Jest dość łatwe do rozpoznania za pomocą oftalmoskopu pośredniego lub ogniskowego źródła światła.

Jeśli siatkówka nie jest oderwana (odwarstwiona na rąbku rzęskowym), pływa w żelu szklistym i może być widoczna tuż za soczewką.

Wygląda jak welon z naczyniami krwionośnymi koloru szarego do białego.

W siatkówce mogą występować wylewy krwawe, a nerw wzrokowy może być częściowo przykryty przez unoszącą się siatkówkę.

Oderwana siatkówka zwisa i całkowicie zakrywa tarczę nerwu wzrokowego.

Utrata widzenia jest zwykle nagła.

Odruch źreniczny jest nieprawidłowy, jednak przy ostrym odwarstwieniu mogą występować nieznaczne zaburzenia odruchu źrenicznego na światło i przy pobieżnym badaniu mogą wyglądać na prawidłowe.

Oś wzrokowa jest zwykle prawidłowa, chyba że występuje krwotok lub zmiany w przednim odcinku oka.

W badaniu dna oka stwierdzany jest obrzęk siatkówki, siatkówka przemieszczona jest do przodu, może występować krwotok, widoczność dna oka może być ograniczona.

Przy rozpoznaniu odwarstwienia siatkówki należy przeprowadzić dodatkowe badania diagnostyczne, jak:

• usg gałki ocznej,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• badania diagnostyczne w kierunku chorób ogólnych, naczyniowych, zapalnych, nowotworowych.

Większość przypadków odwarstwienia siatkówki jest przypadkami nagłymi, wymagającymi szybkiego i intensywnego leczenia w celu uratowania zdolności widzenia.

Przy chorobach ogólnych należy leczyć pierwotną przyczynę.

Przypadki idiopatyczne z aktywnym zapaleniem i surowiczym odwarstwieniem mogą mieć tło immunologiczne i często reagują na leczenie glikokortykosteroidami i diuretykami.

Zalecane jest doustne podawanie prednizolonu (1-2 mg/kg/dzień) lub terapia pulsacyjna z bursztynianem sodowym metyloprednizolonu (0,5-1 mg/kg/dzień) w połączeniu ze standardowymi dawkami furosemidu lub inhibitorem anhydrazy węglanowej (np. metazolamid 1mg/kg m.c. 2 razy dziennie lub dichlorfenamid 0,5 mg/kg 2 razy dziennie).

Leczenie kontynuuje się do czasu przyklejenia się siatkówki, a następnie zmniejsza się dawki leków.

Przerwanie leczenia zależy od wyników terapii.

Rokowanie co do zdolności widzenia jest zawsze ostrożne.

Zdolność widzenia częściowego może powrócić, jednak nie należy oczekiwać pełnej zdolności widzenia.

Zwyrodnienie i obumieranie komórek rozpoczyna się w okresie od kilku godzin do kilku dni po odwarstwieniu.

Liczba obumarłych komórek zwiększa się wraz z trwaniem odwarstwienia, a proces ten może trwać nawet po ponownym przymocowaniu się siatkówki.

Ostre zapalenie błony naczyniowej z odwarstwieniem siatkówki lub zapaleniem nerwu wzrokowego

W błonie naczyniowej oka można wyróżnić trzy części:

• tęczówkę i ciało rzęskowe, które wspólnie tworzą tzw. przednią naczyniówkę (inaczej przedni odcinek błony naczyniowej oka)
• tylną naczyniówkę (czyli tylny odcinek błony naczyniowej oka).

Zapalenie naczyniówki jest stanem zapalnym jednej lub więcej jej części. Nierzadko zapalenie obejmuje zarówno przednią, jak i tylną jej część.

Zapalenie tkanek naczyniowych śródocznych (endophtalmitis) dotyczy nie tylko naczyniówki, ale także siatkówki. W takim przypadku rokowanie co do zdolności widzenia jest ostrożne.

Zapalenie całej naczyniówki, występujące łącznie ze zmianami zapalnymi twardówki i rogówki określane jest jako panophtalmitis. Obejmuje ono całą gałkę oczną.

Trudno jest odzyskać prawidłowy stan oka objętego ciężkim zapaleniem o takim rozprzestrzenieniu. Rokowanie co do zdolności widzenia w przypadku panophtalmitis jest złe.

Zapalenie przedniej naczyniówki zwykle powoduje:

• bolesność gałki ocznej,
• przekrwienie spojówki i nadtwardówki,
• zwężenie źrenicy,
• zaczerwienienie cieczy wodnistej i nagromadzenie się w niej komórek,
• obrzęk przyrąbkowy aż do uogólnionego obrzęku rogówki,
• obrzęk i przekrwienie tęczówki,
• zmniejszone ciśnienie śródgałkowe.

Zdolność widzenia jest ograniczona, ale rzadko w przypadku zwykłego zapalenia przedniej naczyniówki dochodzi do utraty wzroku. Utrata widzenia wskazuje na bardziej rozległe uszkodzenie oka.

Objawy kliniczne zapalenia tylnej naczyniówki, widoczne w badaniu oftalmoskopowym obejmują:

• utratę prawidłowego zabarwienia nabłonka barwnikowego oka,
• odwarstwienie siatkówki,
• podsiatkówkowy przesięk lub wysięk,
• utratę komórek pigmentowych siatkówki i zabarwienia naczyniówki.

W przebiegu zapalenie może dojść do ślepoty.

Rokowanie w przypadku zapalenia tylnej naczyniówki jest ostrożne.

Zapalenie naczyniówki jest składową większości chorób, dotyczących oczu. Często jest wynikiem tępego urazu.

Do przyczyn zapalenia naczyniówki u psów należą:

• Choroby zakaźne, wywołane przez:
  • algi Prototheca spp.,
  • bakterie: Brucella canis, Borrelia burgdorferi,
  • grzyby: Blastomyces dermatitidis, Coccidioides immitis, Cryptococcus neoformans, Histoplasma capsulatum,
  • pasożyty: Dirofilaria immitis, wędrujące larwy w oku (Toxocara),
  • pierwotniaki: Leishmania donovani, Toxoplasma gondii,
  • riketsje: Ehrlichia canis lub platys, Rickettsia rickettsii,
  • wirusy: adenowirus, wirus nosówki, herpeswirus;
• czynniki idiopatyczne;
• urazy;
• toksemia (np. ropomacicze, zapalenie trzustki);
• wrzodziejące zapalenie rogówki;
• nowotwory i zmiany rzekomonowotworowe:
• zespół nadmiernej lepkości krwi,
• ziarniniakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu,
• nowotwory pierwotne (czerniak oka, gruczolakorak),
• przerzuty nowotworowe (najczęściej mięsak limfatyczny),
• zespół skórno-naczyniówkowy;
• zaburzenia metaboliczne:
  • zaćma cukrzycowa (odsoczewkowe zapalenie naczyniówki);
• różne przyczyny:
  • koagulopatie,
  • zapalenie naczyń tła immunologicznego,
  • uraz soczewki (zapalenie naczyniówki spowodowane uszkodzeniem soczewki),
  • zaćma;
  • zaburzenia tła immunologicznego.

Chorobą, występującą na tle immunologicznego zapalenie błony naczyniowej oka jest tzw. zespół skórno-naczyniówkowy.

Dotyka on najczęściej pewnych ras psów, jak:

• akita inu,
• owczarek staroangielski (bobtail),
• golden retriever,
• husky syberyjski,
• seter irlandzki.

Pojawia się spontanicznie, a polega na reakcji immunologicznej skierowanej przeciwko melaninie.

Zespół ten dotyczy całej błony naczyniowej i często prowadzi do ślepoty na skutek odwarstwienia siatkówki lub jaskry.

Objawom okulistycznym towarzyszą (lub nawet je poprzedzają) objawy dermatologiczne w postaci odbarwienia połączeń śluzówkowo-skórnych, powiek i okrywy włosowej.

W rozpoznaniu tej choroby pomocne jest badanie histopatologiczne bioptatów pobranych z połączeń śluzówkowo-skórnych, zwłaszcza, jeśli wyniki badania klinicznego nie są rozstrzygające, a u psa występuje ciężka postać zapalenia przedniej i tylnej części błony naczyniowej.

Żeby ocalić wzrok zwierzęcia często konieczna jest szybka i agresywna terapia przeciwzapalna z miejscowym i ogólnym podawaniem glikokortykosteroidów, niesterydowych leków przeciwzapalnych i azatiopryny.

Częste są nawroty choroby.

Psy dotknięte zespołem skórno-naczyniówkowym powinny natychmiast znaleźć się pod opieką lekarza specjalizującego się w okulistyce weterynaryjnej.

Krwotok siatkówkowy lub do ciała szklistego

Krwotoki siatkówkowe wskazują na przerwanie lub zapalenie naczyń.

Jeśli nie doszło do urazu, prawdopodobną przyczyną może być występowanie ogólnych zaburzeń.

W diagnostyce bierze się pod uwagę choroby, które mogą powodować zapalenie naczyń lub zapalenie siatkówki.

Zaburzenia, które mogą zagrażać życiu to:

• koagulopatie,
• ciężkie niedokrwistości,
• zatrucie rodentycydami,
• nieprawidłowy skład krwi.

Krwawienia siatkówkowe mogą też być wywołane przez przewlekłe choroby, takie jak:

• nadciśnienie,
• zespół nadmiernej lepkości krwi,
• nowotwory.

W przypadku wystąpienia krwotoku siatkówkowego należy przeprowadzić pełne badanie krwi z określeniem profilu krzepnięcia.

Wygląd krwotoku siatkówkowego zależy od tego, w których warstwach siatkówki występuje.

Duże krwotoki mogą pojawiać się w przestrzeni pomiędzy siatkówką a ciałem szklistym oraz między siatkówką oraz nabłonkiem pigmentowym siatkówki.

Przedsiatkówkowe wylewy krwi (pomiędzy siatkówką a ciałem szklistym ) zwykle mają kształt “kilu łodzi” w związku z grawitacyjnym osadzaniem się erytrocytów.

Wewnątrzsiatkówkowe wylewy zwykle układają się pionowo.

Wylewy krwawe w warstwie włókien nerwowych mają wygląd pióra lub prążków i są płaskie.

Nie ma specyficznego leczenia krwotoków do siatkówki.

Jeśli zostało zidentyfikowane pierwotne schorzenie, zaleca się jego leczenie w pierwszej kolejności.

Duże wylewy krwi podsiatkówkowe lub przedsiatkówkowe można usunąć chirurgicznie lub rozpuścić przez wstrzyknięcie dokomorowe aktywatora plazminogenu, ale zabiegi te muszą być wykonane przez specjalistę okulistyki weterynaryjnej.

Najczęstsza przyczyną krwotoku do ciała szklistego jest pęknięcie naczyń krwionośnych naczyniówki lub siatkówki spowodowane urazem.

Wylewy krwawe do ciała szklistego wyglądają jak włókna, płatki lub rozsiane obszary nagromadzenia się krwi.

Przyczyny krwawienia do ciała szklistego można podzielić w następujący sposób:

• przerwanie naczyń krwionośnych w przypadku nabytego lub wrodzonego odwarstwienia siatkówki,
• przetrwały płodowy system tętniczy ciała szklistego,
• często zdarzające się choroby oczu, jak np.:
  • zapalenie naczyniówki i siatkówki,
  • zapalenie nerwu wzrokowego,
  • przewlekła jaskra,
  • nowotwory wewnątrzgałkowe,
• choroby o charakterze ogólnym, np.:
  • nadciśnienie,
  • koagulopatie,
  • trombocytopenia.

Nie ma specyficznego leczenia krwotoku do ciała szklistego – powinno się leczyć pierwotną chorobę, powiązana z wylewem.

Jeśli krwotok wystąpi w ciele szklistym, następuje szybkie krzepnięcie krwi, ponieważ matryca z żelu stanowi świetne rusztowanie kolagenowe dla przylegania płytek.

Naciek neutrofilów i makrofagów przyspiesza usunięcie skrzepu, ale powoduje dalszy rozpad ciała szklistego i zapalenie.

Krwotoki pod ciałem szklistym słabo krzepną.

W celu zmniejszenia odczynu zapalnego stosuje się glikokortykosteroidy podawane ogólnie i miejscowo.

Przy występowaniu zapalenia przedniej błony naczyniowej korzystne jest miejscowe podanie atropiny.

W zależności od miejsca krwotoku i ilości wynaczynionej krwi powrót do normy może trwać wiele miesięcy.

Zespół nagłego nabytego zwyrodnienia siatkówki / SARDS

Jest to choroba zwyrodnieniowa siatkówki u psów.

Szczególnie predysponowane są starsze zwierzęta, a choroba częściej występuje u samic niż u samców.

Psy są często otłuszczone oraz początkowo może u nich występować:

• poliuria (częstomocz),
• polidypsja (zwiększone pragnienie),
• a czasami także polifagia (zwiększony apetyt).

Wyniki badań laboratoryjnych często podobne są do tych, które występują przy nadczynności nadnerczy, jednak testy specyficzne (hamowanie niskimi dawkami deksametazonu, stymulacja ACTH) dają wyniki prawidłowe.

Przyczyna choroby jest nieznana, możliwe jest tło toksyczne lub autoimmunologiczne.

Głównym objawem SARDS jest ostre lub podostre pojawienie się ślepoty, przy czym początkowo w badaniu oftalmoskopowym dno oko jest prawidłowe.

Z czasem błona odblaskowa zaczyna nadmiernie odbijać światło i pojawia się osłabienie naczyń.

Odruch źreniczny może być prawidłowy lub nieprawidłowy. Oś wzrokowa jest prawidłowa.

Niemożność wykazania zapisu w badaniu elektroretinoskopowym potwierdza rozpoznanie i jednocześnie wyklucza obustronne zapalenie nerwu wzrokowego, które pomimo podobnych objawów, daje prawidłowy elektroretinogram.

Niestety, w przypadku ślepoty wywołanej nagłym nabytym zwyrodnieniem siatkówki nie ma metod leczenia. Utrata wzroku jest trwała.

Najlepszą metodą postępowania z niewidomym zwierzęciem jest danie mu czasu na przyzwyczajenie się do ślepoty i pozostawienie go w znanym mu środowisku.

Zapalenie nerwu wzrokowego

Przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego to często:

• ogólne zakażenia (np. w przebiegu nosówki),
• ropnie pozagałkowe,
• zapalenie tkanki łącznej,
• ziarniniakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu,
• nowotwory,
• uraz.

Nierzadko trudno jest jednak określić przyczynę – wówczas chorobę określa się jako idiopatyczną.

W rozpoznawaniu może być pomocne badanie płynu mózgowo-rdzeniowego i badania cytologiczne lub tomografia komputerowa.

Zapalenie nerwu wzrokowego powoduje, że rozszerzone źrenice słabo reagują na światło.

Zmiany w dnie oka występują tylko wtedy, gdy zapalenie obejmuje tarczę nerwu wzrokowego.

W czasie badania oftalmoskopowego mogą być stwierdzane:

• przekrwienie,
• obrzęk i wylewy krwawe na tarczy nerwu wzrokowego
• obrzęk i wylewy na przyległej siatkówce.

Przy pozagałkowym zapaleniu (zapaleniu, które nie obejmuje tarczy nerwu wzrokowego) dno oka wygląda prawidłowo, a obraz kliniczny przypomina odwarstwienie siatkówki.

Ostre zapalenie nerwu wzrokowego powoduje ostrą utratę widzenia.

Podczas diagnostyki stosuje się takie narzędzia diagnostyczne, jak:

• badanie rezonansem magnetycznym lub tomografią komputerową,
• analiza płynu mózgowo-rdzeniowego.

Należy także wykonać ogólną diagnostykę chorób zapalnych, nowotworowych oraz przeprowadzić badanie neurologiczne.

Rozpoczęcie leczenia zapalenia nerwu wzrokowego należy podjąć tak szybko, jak to tylko możliwe, żeby uniknąć trwałego uszkodzenia nerwu.

W przypadku leczenia idiopatycznego zapalenia nerwu wzrokowego oraz ziarniniakowego zapalenia opon mózgowych i mózgu konieczne jest szybkie zmniejszenie zapalenia, co osiąga się stosując wysokie dawki glikokortykosteroidów.

Typowo podaje się prednizolon doustnie w dawce początkowej 2-4 mg/kg/dzień, zmniejszanej w ciągu 3-4 tygodni.

Rokowanie co do powrotu zdolności widzenia jest ostrożne, ponieważ zanim zdiagnozuje się zapalenie nerwu wzrokowego, dochodzi już do rozwinięcia się nieodwracalnych zmian.

Reakcja na leczenie – jeśli w ogóle występuje – zwykle pojawia się w okresie 1-10 dni.

Wrzody/perforacja rogówki

Wrzody rogówki są częstym problemem w praktyce weterynaryjnej.

Cechą wrzodu rogówki jest brak lub przerwanie nabłonka rogówki.

Jeśli owrzodzenie obejmuje wyłącznie nabłonek, dość szybko dochodzi do wyleczenia bez znaczącej utraty przezierności rogówki. Jeśli jednak dojdzie do zakażenia uszkodzonego nabłonka lub wystąpi ropna reakcja zapalna, uszkodzeniu ulega głębsza warstwa zrębu rogówki.

Również pierwotny uraz (np. penetrujący) może bezpośrednio spowodować uszkodzenie zrębu rogówki.

Jeśli zrąb ulegnie uszkodzeniu, podczas gojenia dochodzi do pewnego stopnia zwłóknienia i dezorganizacji kolagenu, co powoduje utratę przejrzystości rogówki i potencjalnie znaczne ograniczenie widzenia.

Dlatego też owrzodzenia rogówki wymagają szybkiego leczenia w celu zminimalizowania ograniczenia zdolności widzenia.

Przyczyny, prowadzące do powstania wrzodów rogówki są liczne i obejmują:

• urazy:
  • tępe,
  • ostre,
  • perforujące,
  • ciała obce,
• nieprawidłowości powiek:
  • podwójny rząd rzęs,
  • przemieszczone rzęsy,
  • podwinięcie powiek,
• suche zapalenie spojówki i rogówki,
• niezamykanie się powiek:
  • jaskra wrodzona,
  • wytrzeszcz oczu,
  • porażenie nerwu twarzowego,
• urazy cieplne, oparzenia chemiczne:
  • kwasy,
  • zasady,
  • detergenty,
• zakażenia:
  • wirusowe,
  • bakteryjne,
  • grzybicze.

Uwidocznienie wrzodów rogówki osiąga się za pomocą testu fluoresceinowego.

Barwnik fluoresceina wybarwia obszar pozbawionej nabłonka rogówki na kolor zielony.

Należy także określić przyczynę owrzodzenia jeśli nie wynika ona z wywiadu oraz wstępnego badania klinicznego.

W tym celu wykonuje się następujące czynności:

• wykonanie testu łzowego Schirmera,
• ocena odruchów rogówkowego i powiekowego,
• dokładne zbadanie budowy anatomicznej powiek i worka spojówkowego oraz tylnej powierzchni trzeciej powieki,
• badanie mikrobiologiczne i cytologiczne (jeśli istnieje prawdopodobieństwo zakażenia wrzodu).

Wrzody powierzchowne leczą się dobrze zachowawczo ze względu na duże zdolności gojenia się rogówki.

Głównym problemem może być brak sterylności oka – w krótkim czasie wrzód może zostać zanieczyszczony lub zakażony. Należy więc często (minimum 4 razy dziennie) stosować miejscowo antybiotyki.

Jeśli choroba dotyczy zrębu rogówki, krople z antybiotykami podaje się nawet co 1-2 godziny.

Najważniejsza jednak jest identyfikacja i usunięcie przyczyny pierwotnej. Bez tego niemożliwe jest wygojenie wrzodu i dochodzi do jego rozszerzenia.

Pozostałe ważne elementy leczenia to:

• podawanie środków rozszerzających źrenicę,
• podawanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych,
• wspomagających regenerację nabłonka rogówki,
• zapobieganie samouszkodzeniom.

W przypadku poważnych i głębokich owrzodzeń konieczne może być leczenie chirurgiczne.

Wrzód powinien ulec wygojeniu (pokryć się nowym nabłonkiem i przestać barwić fluoresceiną) w ciągu 7 dni i nie wykazywać progresji w odniesieniu do zrębu.

Ciężkie powikłane wrzody rogówki są głębsze i utrzymują się dłużej niż 7 dni.

Zaćma

Zaćma to stan, w którym normalnie przezroczysta soczewka staje się mętna, uniemożliwiając z czasem dostęp światła do siatkówki.

Zaćma może spowodować częściową lub całkowitą ślepotę.

Może być ona dziedziczona lub spowodowana infekcjami, urazami i innymi chorobami, a także cukrzycą.

Zaćma może rozwinąć się bardzo szybko, a wczesna interwencja może uratować wzrok psa.

Niestety, jeśli choroba wywołana jest przez cukrzycę, gojenie może być utrudnione. Nieleczona zaćma może czasami wywołać stan zapalny zwany zapaleniem błony naczyniowej wywołanym przez soczewkę, co z kolei często prowadzi do jaskry.

Jeśli zapalenie nie jest leczone i rozwija się jaskra, operacja zaćmy może nie być możliwa.

Samo określenie “zaćma” obejmuje grupę zaburzeń, dotyczących soczewki, które różnią się między sobą etiologią, wiekiem zachorowania zwierzęcia, szybkością i stopniem pogłębiania się oraz wyglądem.

Ze względu na fakt, iż zaćma powoduje różnego stopnia osłabienie wzroku, a nawet jego utratę jednym z najbardziej adekwatnych podziałów tej grupy schorzeń jest klasyfikacja według etapu rozwoju (dojrzałości):

Etapy rozwoju zaćmy u psa:

• Zaćma początkowa – obecne jest początkowe, ogniskowe zmętnienie soczewki.
  Ten etap zaćmy nie ma jeszcze wpływu na widzenie.
• Zaćma niedojrzała – zmętnienie soczewki jest bardziej intensywne, a zmiany patologiczne obejmują większość soczewki.
  Przezierność soczewki ulega ograniczeniu, ale nie zanika całkowicie.
  Nadal widoczny jest refleks światła pochodzący z makaty odblaskowej, chociaż obraz dna oka w badaniu oftalmologicznym może być zamazany.
  Wzrok ulega osłabieniu, ale zwierzę widzi nadal (w podobny sposób, jak my jadąc samochodem z brudnymi szybami).
• Zaćma dojrzała – soczewka jest całkowicie zmętniała i w tym oku następuje utrata wzroku.
  Brak refleksu od makaty odblaskowej, a dno oka jest niedostępne do badania oftalmologicznego.
• Zaćma przejrzała – w niektórych przypadkach dojrzałej zaćmy choroba postępuje: na skutek proteolizy dochodzi do zmian rozpływnych (resorpcja soczewki).
  Rozłożone białka soczewki dostają się do komory przedniej oka.
  Objętość soczewki zmniejsza się,a przednia komora ulega pogłębieniu.

Zaćma cukrzycowa

Jest jednym z najczęstszych objawów cukrzycy u psów.

Każdy pies z szybko rozwijającą się obustronną zaćmą powinien być zbadany pod kątem występowania cukrzycy.

W przebiegu hiperglikemii dochodzi do odkładania się w komórkach soczewki sorbitolu, fruktozy i dolcitolu.

W efekcie soczewka staje się hiperosmolarna, co powoduje przenikanie do niej płynu.

W miarę przenikania coraz większej ilości cieczy zaćma dojrzewa, soczewka ulega bardzo silnemu obrzękowi i powstaje zaćma pęczniejąca.

Opuchnięta soczewka może spychać tęczówkę do przodu, powodując spłycenie komory przedniej i zwężenie kąta przesączania (wzrasta w ten sposób ryzyko jaskry).

Stopień ubytku wzroku wywołanego przez zaćmę zależy od położenia i nasilenia zmian w soczewce.

Niewielka zaćma w centralnym punkcie na osi widzenia osłabia wzrok przy zwężonej źrenicy, ale ma niewielki wpływ na widzenie, gdy źrenica jest rozszerzona.

W takich sytuacjach zwierzę może widzieć lepiej w przyćmionym świetle (np. w pochmurne dni, wieczorami), kiedy źrenica rozszerza się, dostosowując do panujących warunków oświetlenia.

Zaćma cukrzycowa postępuje jednak bardzo szybko.

Zaćma dojrzała towarzysząca hiperglikemii pojawia się w ciągu kilku dni lub tygodni i może doprowadzić do całkowitej utraty wzroku.

W przypadku zaćmy cukrzycowej – jeśli tylko zwierzę kwalifikuje się do znieczulenia ogólnego – zalecane jest przeprowadzenie operacyjnego leczenia zaćmy.

Postępujący zanik siatkówki

Uogólniony postępujący zanik siatkówki (GPRA – ang. generalised progressive retinal atrophy) jest szerokim terminem, stosowanym do opisania szeregu nabytych zwyrodnień siatkówki, w przebiegu których dochodzi do zmian na terenie całego oka.

Postępujący zanik siatkówki (PRA – ang. progressive retinal atrophy) to zwyrodnienie, pierwotnie obejmujące fotoreceptory siatkówki.

Objawia się on ślepotą zmierzchową, która następnie (w ciągu kilku miesięcy lub lat) przechodzi w ślepotę całkowitą, często powodując powstanie wtórnej zaćmy.

Wyróżnia się trzy formy PRA:

1. Jednoczesna dysplazja pręcików i czopków, często dotykająca setery irlandzkie oraz collie długowłose.
   Pojawia się ona dość wcześnie, wywołując poważne upośledzenie widzenia w wieku 8 miesięcy, a w wieku 12 miesięcy całkowitą ślepotę.
2. Dysplazja pręcików, pociągająca za sobą zwyrodnienie czopków.
   Ta forma została opisana u rasy norweski elkhound.
3. Trzecia forma PRA występuje, gdy obydwa rodzaje fotoreceptorów rozwijają się normalnie, natomiast ślepota jest spowodowana ich jednoczesnym przedwczesnym zwyrodnieniem w średnim wieku psa.
   Spotykana jest zazwyczaj w hodowlach:
   • miniaturowych pudli,
   • miniaturowych sznaucerów,
   • cocker spanieli,
   • labradorów i golden retrieverów.

Wszystkie formy PRA dziedziczą się w sposób prosty recesywny u większości psów. Wyjątkiem jest dziedziczenie dominujące (np. u mastiffów) lub związane z genami płci (np. Siberian husky).

Dystrofia nabłonka pigmentowanego siatkówki (RPED – ang. retinal pigment epithelial dystrophy) to kolejna forma GPRA.

Wcześniejsza nazwa to centralne postępujące zwyrodnienie siatkówki.

Ta forma zwyrodnienia również obejmuje fotoreceptory, ale dzieje się to wtórnie do chorób pigmentowanego nabłonka siatkówki.

W wyniku procesów zwyrodnieniowych obejmujących czopki i pręciki, zdolność widzenia zostaje zaburzona. Psy tracą zdolność do widzenia centralnego, zachowują jednak peryferyjne pole widzenia.

Do GPRA zalicza się też nagłą nabytą degenerację siatkówki (SARDS).

Obecnie nie ma sposobów leczenia dziedzicznego zwyrodnienia siatkówki.

Trzeba mieć na uwadze, że charakter tego schorzenia jest postępujący i nieuchronnie prowadzący do ślepoty. Zwierzęta powinny być wykluczone z hodowli.

Inne przyczyny ślepoty u psów

• Napady padaczkowe wywołane zatruciem.
• Zatrucia różnymi toksycznymi substancjami, mp marihuaną właściciela.
• Poważne urazy oka lub oczu.
• Zmiany zapalne w ośrodkowym szlaku wzrokowym (np. zapalenie mózgu po nosówce).
• Niedotlenienie mózgu wywołane znieczuleniem ogólnym.
• Choroby spichrzeniowe, charakteryzujące się gromadzeniem substratów metabolicznych w komórkach.
  Są to rzadkie zaburzenia genetyczne, w których dochodzi do gromadzenia się szkodliwych substancji w neuronach i komórkach glejowych oraz w innych komórkach organizmu.
  Akumulacja substratów metabolicznych w siatkówce powoduje ślepotę, której przypadki stwierdzono w mukopolisacharydozie, lipofuscynozie ceroidowej neuronalnej oraz gangliozydozie.
• Zatrucia lekami:
  • iwermektyna,
  • ethambutol,
  • chinina,
  • rafoksanid,
  • chlorochina,
  • azalid,
  • diphenyltiokarbazon.
• Nowotwory.

Mój pies jest ślepy – co dalej?

Psy nie polegają na swoim zmyśle wzroku w takim samym stopniu, jak ludzie.

Widzenie nie jest u nich tak rozwinięte, jak u nas.

Nie mogą one się także skupić na bliskich obiektach, są częściowo ślepe na kolory i mają słabą zdolność rozróżniania szczegółów.

Jednak zdolność widzenia psów przekracza ludzką w zakresie wykrywania poruszających się obiektów w słabym świetle.

Cecha ta jest im przydatna do zaspokajania ich pierwotnej potrzeby jako nocnych łowców. Ponieważ jednak większość udomowionych psów nie poluje, ślepota nie koliduje z ich nową podstawową “funkcją” – byciem towarzyszem człowieka.

Psy, które są niewidome od urodzenia nie są świadome, że różnią się od swoich widzących pobratymców: współdziałają ze światem jak każdy inny szczeniak, po prostu robią to inaczej.

Ślepe psy polegają na zmysłach węchu i słuchu aby zrekompensować brak wzroku, a te zmysły stają się z czasem bardziej wyostrzone.

Jednak bez odpowiedniej socjalizacji pies może stać się przestraszony i zestresowany w nieznanych sytuacjach.

Dlatego wczesna i częsta socjalizacja z innymi zwierzętami i ludźmi jest ważna i powinna trwać przez całe życie.

Dzięki temu zwierzę może nabrać pewności siebie, a pies i jego opiekun – bliżej związać.

Pies doświadczy bogatszego życia, narażając się na kontakt z różnymi nowymi osobami, sytuacjami i doświadczeniami.

Większość psów z utratą wzroku i ślepotą doświadcza stopniowej utraty wzroku w miarę upływu czasu.

Często właściciele zjawiają się w panice w gabinecie weterynaryjnym, stwierdziwszy u swojego podopiecznego nagłe wystąpienie ślepoty. W badaniu okazuje się jednak, że zwierzę już było jakiś czas niewidome.

Pies po prostu zdołał się tak dobrze dostosować do takiego stanu rzeczy, ze dopiero gdy nastąpiła zmiana w jego środowisku domowym lub ekspozycja na nową sytuację, problem został dostrzeżony przez opiekuna.

Takie psy są znacznie lepiej przygotowane do radzenia sobie z utratą wzroku niż ich właściciele.

Poczucie żalu i straty ze strony opiekuna jest jak najbardziej zrozumiałe, ale zwierzę zwykle porusza się i radzi sobie całkiem nieźle.

Wiele osób rozważa nawet eutanazję swojego niewidomego podopiecznego sądząc, że jego jakość życia została zasadniczo zmniejszona.

Pamiętać jednak należy, iż posiada on jeszcze cztery inne, genialne zmysły, które są o niebo lepsze od naszych.

Więc dopóki zapewnimy niewidomemu psu odpowiednią opiekę i damy szansę na zaadaptowanie się do nowych warunków, nasz pupil może nas jeszcze zaskoczyć swoją samodzielnością.

Nagłe wystąpienie ślepoty może być znacznie trudniejsze zarówno dla psa, jak i jego właściciela niż stopniowa utrata wzroku.

Ale nawet wtedy wiele psów potrafi się dostosować, choć ten okres będzie prawdopodobnie dłuższy i trudniejszy.

Pies, które zdolność widzenia stopniowo się zmniejsza ma możliwość pracy nad mapowaniem swojego środowiska i opracowania strategii radzenia sobie bez pomocy właściciela, podczas gdy zwierzę z nagłą ślepotą pogrąża się w ciemności zupełnie bez ostrzeżenia.

Jest on więc bardziej narażony na szereg negatywnych emocji, jak strach, przerażenie, niepokój, silny stres, nerwowość, a nawet panika i depresja.

Opiekun będzie musiał wprowadzić dodatkowe środki ostrożności, by ustrzec swojego pupila przed nowymi niebezpieczeństwami i wyzwaniami, które do tej pory były zupełnie niegroźne.

Konieczne może być więc zamontowanie bramek dziecięcych czy w inny sposób zablokowanie dostępu do schodów lub innych niebezpieczeństw domowych, zabezpieczenie ostrych narożników mebli oraz przeprowadzenie innych czynności do momentu, kiedy pies dostosuje się już do swojego nowego stanu i stworzy nową mapę bezpiecznego funkcjonowania w środowisku.

Niezbędne może być także ograniczenie dostępu do jednego lub dwóch pomieszczeń dopóki pies nie poczuje się tam komfortowo.

Wtedy będzie można stopniowo rozszerzać dostęp do reszty pomieszczeń w domu.

Być może będzie trzeba oprowadzać zwierzaka po pokojach i “pokazywać” przeszkody, jakie się w nich znajdują – rozmieszczenie mebli i innych przedmiotów, położenie misek z jedzeniem i wodą, jego legowiska.

To, jak dobrze zwierzę poradzi sobie ze ślepotą, w dużej mierze uzależnione jest od niego samego.

Młode zwierzęta lepiej się przystosowują niż stare psy, ale mogą wymagać większej czujności, ponieważ ich temperament i wylewność mogą prowadzić do niebezpiecznych sytuacji.

Zwierzęta domowe mogą łatwiej się dostosować niż te, przebywając na zewnątrz i biegające luzem.

Pies, który jest dominujący w populacji wielu psów może mieć duży kłopot z przyzwyczajeniem się do nowej sytuacji, zwłaszcza, jeśli jego pobratymcy wyczują problem i zaczynają mu rzucać wyzwania i podważać jego pozycję w stadzie.

Ale z drugiej strony towarzystwo innych psów może pomóc niewidomemu.

Jeśli ślepota jest spowodowana bolesnym stanem, takim jak jaskra czy choroba ogólnoustrojowa, np. cukrzyca, pies może mieć dodatkowe trudności z przywyknięciem i dopóki stan nie zostanie ustabilizowany, zwierzę może być wycofane i apatyczne.

Nawet te osobniki, które się przystosują mogą doświadczyć różnych zmian osobowości – wiele z nich wykazuje pewien stopień lęku separacyjnego.

Z oczywistych względów są bardziej zależne od swoich opiekunów i stają się przygnębione, gdy właściciel zostawia je same.

Można to rozwiązać poprzez szkolenie i modyfikację behawioralną, jednak będzie to zdecydowanie trudniejsze niż w normalnych warunkach, ponieważ obecny stan psa – ślepota – nie może zostać zmieniony.

Jak mogę pomóc psu w przystosowywaniu się do osłabionego wzroku lub ślepoty?

To normalne, że jesteś zmartwiony(a) utratą wzroku swojego podopiecznego.

Pamiętaj jednak, że zwierzęta odczuwają nasze emocje, dlatego też najlepsze, co możemy dla nich zrobić, to zachowanie spokoju, optymizmu i pozytywnego nastawienia.

Jak już wspominałam, psy dość szybko przestawiają się na nowy sposób funkcjonowania jednak pod warunkiem, właściciel pomaga im, a nie przeszkadza.

Rozpieszczanie lub nadmierne opiekowanie się zwierzakiem, wyręczanie go często skutkuje znacznie dłuższym okresem dostosowywania, utratą pewności siebie i może pogłębić jego zależność od ciebie, zwiększając poziom stresu.

Jeśli masz małego psiaka, możesz chcieć mu pomagać – podsadzać, zanosić do miski z jedzeniem, wnosić i wynosić z pokoju i tak dalej.

Spróbuj tego unikać. Takie działanie go zniechęca.

Twój niewidomy pies musi zacząć żyć najbardziej samodzielnie, jak to tylko możliwe i im szybciej to nastąpi, tym lepiej dla niego.

Podczas wchodzenia i wychodzenia z pokoju odezwij się i daj znać, że się zbliżasz.

Przed dotknięciem czy głaskaniem zawsze uprzedzaj pupila, zwracając się do niego po imieniu spokojnym, stonowanym głosem.

Pozwól mu także rozwiązywać nowe problemy po swojemu – jeśli chce iść w jednym kierunku, pozwól mu na to.

Nie zawracaj go z wytyczonej drogi, nie podnoś i nie przenoś.

Lepiej, jeśli sam koryguje swój błąd, twoja pomoc może wprowadzić tylko zdezorientowanie.

Nie oznacza to, że nie powinieneś wprowadzać żadnych zmian w swoim zachowaniu, domu czy rutynie. Wręcz przeciwnie – powinieneś pomóc przystosować się swojemu psu, a przede wszystkim zadbać o jego bezpieczeństwo.

Istnieje wiele działań, które możesz podjąć, aby twoje zwierzę było bezpieczne, a jego pewność siebie oraz samodzielność wzrosły.

Bardzo pomocne dla niewidomego zwierzaka będzie ustalenie harmonogramów i codziennych procedur.

Karmienie powinno odbywać się według ustalonego planu, a miski na wodę i jedzenie nie powinny być przenoszone, nawet o centymetry.

Możesz umieścić niewielki dywanik lub specjalną podkładkę antypoślizgową pod miskami.

Swojego pupila przywołuj na obiad zawsze tymi samymi słowami oraz tym samym tonem głosu.

Sprawdź, czy pies je i pije. Jeśli nie – poprowadź go spokojnie do miski.

Jeśli jednak zwierz nie przejawia apetytu, ale nie z powodu problemów z dotarciem do posiłku, koniecznie skontaktuj się z lekarzem weterynarii.

Spacerując z niewidomym psem może on czuć się komfortowo, jeśli za każdym razem idziecie tą samą drogą.

Ze spaceru na spacer będzie mu łatwiej i szybciej zaakceptuje zmienioną sytuację.

Zapachy, tekstury i dźwięki będą mu znajome i pocieszające.

Możesz także dać mu więcej czasu na wąchanie w bezpiecznych strefach.

Powoli i spokojnie wprowadzaj go w zmiany, dostosowując tempo do możliwości i komfortu psa.

Zagrożenia domowe

W miarę możliwości nie zmieniaj wystroju ani mebli w domu.

Staraj się umieszczać krzesła w swojej normalnej pozycji po każdym ich przestawieniu (np. po posiłkach).

Trzymaj porządek w domu – kosze na pranie, przedmioty i zabawki pozostawione na podłodze tworzą prawdziwy tor przeszkód, którego niewidomy pies nie jest w stanie zobaczyć.

Pamiętaj, by zamykać drzwi szafek oraz szuflady, żeby zwierzę nie wpadło na nie i nie zrobiło sobie krzywdy.

Bądź także szczególnie wyczulony na zagrożenia w pobliżu ścian twojego domu.

Pies, który niedawno został niewidomy ma tendencję do trzymania się ścian podczas poruszania się po domu po to, by uniknąć wpadnięcia na przeszkody.

W ten sposób może się on zaplątać w sznurki od żaluzji czy zasłon lub w kable elektryczne i nie móc się uwolnić.

Na ostrych kantach na stolikach do kawy i innych meblach zamontuj narożniki, zwłaszcza na wysokości głowy zwierzęcia dopóki nie nauczy się bezpiecznie poruszać w ich pobliżu.

Możesz wyłożyć chodniki w pokojach oraz dywany na górze oraz dole schodów.

Pamiętaj, by je dobrze przymocować, w celu uniemożliwiania podwijania się oraz ślizgania.

Schody powinny być zablokowane dopóki pies nie nauczy się ich lokalizacji i nie będzie w stanie ich łatwo pokonywać bez pomocy.

W sytuacji, gdy wyłączasz telewizor lub odtwarzacz stereo pamiętaj, by wcześniej zmniejszyć jego głośność.

W ten sposób po ponownym włączeniu sprzęt nie przestraszy twojego pupila.

Pamiętaj, teraz musisz traktować swojego psa jak nowo narodzone dziecko. Wszelkie nagłe, niespodziewane bodźce mogą go bardzo przestraszyć.

Zagrożenia zewnętrzne

Nigdy nie pozwalaj niewidomemu psu biegać luźno poza ogrodzonym terenem, przynajmniej do momentu, kiedy nie opanuje go doskonale.

Ale nawet wtedy ograniczyć czas spuszczenia ze smyczy do krótkich epizodów, w których będziesz absolutnie pewien, że ty i twój podopieczny nie napotkacie żadnych zagrożeń.

Jeśli masz ogród lub podwórko – przytnij nisko zwisające gałęzie krzewów i drzew, by biegający pies nie zrobił sobie krzywdy.

Upewnij się, że zabawki dzieci są uprzątnięte.

Jeśli masz drzwi na poziomie gruntu, to znacznie ułatwi niewidomemu zwierzęciu wychodzenie z domu.

On podobnie jak widzący pies – będzie bardzo podekscytowany wychodzeniem na zewnątrz i lepiej jest podjąć kilka dodatkowych środków ostrożności, by nie zrobił sobie krzywdy.

Trening

Trening jest dobry dla każdego psa.

Zwiększa więź między psem a jego opiekunem i przyzwyczaja psa do słuchania wskazówek właściciela, który dla niewidomego psa może być ratownikiem.

Polecenie “czekaj” może uratować twojego pupila przed obrażeniami, a nawet śmiercią w obliczu zagrożeń, których nie widzi.

Jeśli pies został wyszkolony jeszcze przed utratą wzroku, łatwiej będzie mu nauczyć się dodatkowych poleceń, których będziesz potrzebował, by pomóc mu poruszać się i funkcjonować w zaciemnionym świecie.

Podczas szkolenia niewidomego psa początkowe sesje treningowe przeprowadzaj w znajomym miejscu wolnym od jakichkolwiek przeszkód i czynników rozpraszających.

Pies powinien być tak zrelaksowany i swobodny, jak to tylko możliwe, ponieważ w większym stopniu sprzyja to nauce.

Polecenia takie, jak: “siad”, “leżeć”, “zostań”, “wróć”, itp. są uczone podobnie jak w przypadku psa widzącego.

Nieco trudniejsza dla niewidomego psa może być komenda “zostań”.

Nagradzaj go obficie nawet za pozostanie na miejscu na sekundę lub dwie i powoli zwiększaj czas, a także odległość.

W przypadku komendy “wróć” upewnij się, że masz duży obszar wolny od wszelkich przeszkód, na wypadek, gdyby twój pies zboczył z kursu.

Początkowo, jeśli psiak będzie miał problem z odnalezieniem cię lub też będziecie przebywać w hałaśliwym otoczeniu pomagaj mu, naprowadzając go swoim głosem.

Podczas spacerów może się okazać, że kantar jest lepszym rozwiązaniem i daje większą kontrolę, a pies czuje się w nim bardziej komfortowo niż w normalnej obroży.

Powinieneś pracować także z takimi poleceniami, jak: “w lewo”, “w prawo”, “powoli”, żeby pies wiedział, gdzie chcesz iść.

Szczególnie ważne dla niewidomego psa – poza komendami siadania i przywoływania – są polecenia: “czekaj” i “powoli”.

Są to podstawowe zwroty, jakich możesz nauczyć swojego podopiecznego, by uchronić go przed niebezpieczeństwem.

Nie da się przecenić praktykowania tych komend w sytuacjach bezpiecznych, nie zagrażających życiu, ponieważ kiedy nadejdzie prawdziwy kryzys, zarówno twoje działanie, jak i reakcje psa będą instynktowne, natychmiastowe i przewidywalne.

Komenda “stój!” (lub “stop!”)

To, czego naprawdę nauczasz, stosując to polecenie, to zatrzymanie się.

Używaj w tym celu dowolnego słowa, które wybierzesz, jednak bądź konsekwentny.

Zastosuj tę komendę, gdy otwierasz drzwi, wypuszczasz psa z samochodu lub gdy wychodzicie na spacer.

Zapnij psa na smycz i zacznij z nim iść.

Powiesz “stój”” (lub inne słowo, które wybierzesz) stosując stałe, ale delikatne pociągnięcie za smycz dopóki się nie zatrzyma.

Chwal i nagradzaj kiedy wykona polecenie.

Ćwicz to do momentu, kiedy będzie reagował niezawodnie zarówno w domu, jak i na zewnątrz – z bodźcami rozpraszającymi uwagę.

Następnie trenuj to samo, ale już bez smyczy – początkowo w domu, później na zewnątrz na zamkniętym obszarze i powoli dodawaj elementy rozpraszające.

Zawsze zwalniaj psa z “czekaj” za pomocą komendy zwalniającej.

Może być to dowolne słowo, które dla psa będzie oznaczało koniec zadania.

Można więc stosować słowa: “dobrze!”, “ok”, “przerwa”, “koniec”, itp.

Komenda “powoli!”

Używaj tego polecenia, aby ostrzec swojego psa, że na jego drodze znajduje się jakaś przeszkoda.

Zapnij pupila na smycz i zacznij iść za nim.

Powiedz “powoli” stosując stały, delikatny nacisk na smycz do momentu, aż zwolni.

Gdy to zrobi, pochwal i daj mu nagrodę.

Trenuj to polecenie dopóki nie zareaguje w sposób niezawodny zarówno w domu, jak i na zewnątrz oraz w otoczeniu z rozproszeniami.

Użyj komendy “powoli” w sytuacji, gdy zauważysz, że twój pies zaraz w coś wejdzie lub wbiegnie.

Komenda “dom!”

Używaj tej komendy to poinformowania psa, że znajduje się w domu.

Stosuj ją zwłaszcza w tych sytuacjach, gdy zwierzę będzie zdezorientowane i nie będzie wiedziało, czy jest w domu, czy na podwórku.

Wprowadź go do domu i powiedz “dom”.

Komenda “schody!”

Jeśli twój podopieczny radził sobie ze schodami w przeszłości, to polecenie będzie dla niego najprawdopodobniej łatwe do wykonania.

Wychodzenie po schodach będzie łatwiejsze, niż schodzenie w dół, więc zacznij od nauki wychodzenia.

Zapnij psa na smycz i idź obok niego.

Gdy zbliżysz się do schodów powiedz “góra!” i zachęć do wejścia, dotykając smakołykiem stopnia.

Następnie umieść smakołyk na szczycie drugiego stopnia.

Kiedy pies położy łapkę na stopniu, pochwal go i nagródź kontynuując wabienie.

Jeśli tego nie zrobi, nie dawaj smakołyku.

Powtórz tę czynność przy następnych stopniach.

Jeśli zwierz jest niechętny do pokonywania schodów, nie zmuszaj go ani nie wpychaj na siłę.

Nauka może potrwać kilka dni.

Jeśli opanuje wchodzenie i jest gotowy, możesz przystąpić na uczenia psa schodzenia ze schodów.

Do tego celu również wykorzystaj ulubione smakołyki.

Umieść nagrodę na niższym stopniu i powiedz: “dół!”, “krok!” lub “stopień!” czy też inne słowo, które wybierzesz.

Zejście na dół może być bardzo przerażające dla niewidomego psa.

Nauka tego może mu zająć sporo czasu, jednak nie należy tego przyspieszać ani w żaden sposób zmuszać nieboraka.

Bądź cierpliwy.

Jeśli po około tygodniu nadal będzie niechętnie schodzić po schodach, spróbuj znaleźć inne, może mniej strome lub użyj krawężnika ulicznego (w strefie wolnej od ruchu samochodów).

Dla niewidomego psa, któremu wydaje się, że na dole niczego nie ma, zejście po schodach może być prawdziwym aktem heroizmu i zaufania do ciebie.

Bądź wyrozumiały.

Dopiero w sytuacji, kiedy pies nauczy się pokonywać kilka stopni, możesz zacząć pracę na dłuższych odcinkach schodów.

Do momentu, gdy nie będziesz pewien, czy pies sobie poradzi ze schodami, po zakończonym treningu blokuj je za pomocą blokad dla dzieci.

Nagły, głośny dźwięk, hałas

Niewidomy pies będzie zaskoczony głośnymi, nieoczekiwanymi dźwiękami – uruchomieniem samochodu, zatrzaśnięciem drzwi, włączeniem odkurzacza lub innego głośnego urządzenia.

W miarę możliwości możesz temu przeciwdziałać, ucząc go, iż za chwilę nastąpi hałas.

Możesz użyć dowolnego słowa, np. “hałas” tuż przed uruchomieniem urządzenia.

Twój pies szybko nauczy się kojarzyć i w ten sposób ustrzeżesz go przed nagłym wystraszeniem się.

Pamiętaj jednak, żeby ograniczyć w miarę możliwości takie sytuacje.

Nawet, jeśli pies się jej spodziewa (bo mu o niej powiedziałeś), i tak jest dla niego nieprzyjemna.

Zabawki, gry i inne zajęcia dla niewidomego zwierzaka

Żeby u naszego niewidomego podopiecznego nie rozwinęła się depresja, należy serwować mu wyzwania – zarówno fizyczne, jak i psychiczne.

Często z nim spaceruj i pozwalaj mu na eksplorowanie terenu za pomocą wąchania.

Początkowo może on być niechętny do odkrywania nowych miejsc.

Jeśli tak jest, korzystaj ze znanych mu, łatwiejszych tras.

Daj mu czas na dostosowanie się i przedłużaj odrobinę spacer każdego dnia.

Wkrótce jego ulubionym zajęciem będzie odkrywanie nowych miejsc i zapachów.

Podobnie, jak większość widzących psów, ślepe zwierzaki także uwielbiają bawić się zabawkami, najlepiej ze swoim właścicielem.

Ich zmysły słuchu i węchu z czasem wyostrzają się.

Rozważ ten fakt przy wyborze zabawek, Kong, wypełniony aromatycznymi smakołykami może być świetnym sposobem na rozrywkę dla niewidomego psa.

Możesz grać z nim w piłkę, używając piłki tenisowej pachnącej olejem cytrynowym lub ekstraktem waniliowym albo też piłki, która hałasuje gdy się odbija.

Prawdopodobnie będziesz musiał ograniczyć odległość, na jaką rzucasz piłkę.

Upewnij się, że masz wolną przestrzeń bez przeszkód.

Możesz też użyć zabawek linowych, by grać z psem w przeciąganie liny.

Nie zapomnij także, że kontakt fizyczny z właścicielem, częste głaskanie przytulanie oraz masaże to ogromna radość dla psa, zarówno tego widzącego, jak i niewidomego.

Podsumowanie

Być może najważniejszym czynnikiem nowej rzeczywistości niewidomego psa, odgrywającym kluczową rolę w jego radzeniu sobie z tą sytuacją jest jego opiekun.

Okazanie swojemu podopiecznemu miłości i wsparcia, których tak bardzo potrzebuje w procesie adaptacji do zmienionych warunków jest niezmiernie ważne.

Jeśli musisz poddać się swoim własnym negatywnym emocjom, zrób to z dala od psa.

W jego obecności powinieneś być optymistyczny i pozytywnie nastawiony.

Nagła utrata widzenia jest zazwyczaj szokiem – zarówno dla zwierzęcia, jak i jego opiekuna.

W niektórych przypadkach udaje się zażegnać widmo nieodwracalnej ślepoty, jednak zależy to od charakteru choroby wywołującej, szybkiego rozpoznania i wprowadzenia leczenia.

Opóźnienie leczenia zwykle zmniejsza szanse na powrót widzenia, a często także jest powodem odroczenia rozpoznania poważnych chorób ogólnoustrojowych.

Dlatego nie zwlekaj z wizytą u lekarza i – jeśli zauważysz u swojego psa niepokojące symptomy – natychmiast zawieź go do lecznicy.

Być może przyczynisz się w ten sposób do uratowania wzroku (a może nawet zdrowia i życia) swojego pupila.