Pies przewodnik: cechy, szkolenie, egzamin [zalecenia behawiorysty]

Czy zdarzyło Wam się zaobserwować osoby prowadzące na smyczy lub za specjalny uchwyt psiaki, które miały napisane na obroży “Pies-przewodnik“? Zastanawialiście się kiedyś, na czym polega jego praca albo jak wygląda szkolenie takiego psa? Mam nadzieję, że w tym artykule znajdziecie wszystkie odpowiedzi.

Pies przewodnik czyli kto?

Najogólniej rzecz ujmując pies przewodnik to taki pies, który dzięki swoim umiejętnościom (nabytym podczas złożonych szkoleń) oraz predyspozycjom funkcjonuje razem ze swoim opiekunem, pomagając mu w codziennym życiu. Osoba dla której taki pies pracuje (bo jest to ciężka praca, wbrew pozorom) zmaga się zazwyczaj z jakimś rodzajem niepełnosprawności np. jest niewidoma, lub ma problemy z poruszaniem się, bo jest na przykład sparaliżowana lub jeździ na wózku inwalidzkim. Pies dzięki specjalnemu programowi treningowemu zostaje przystosowany do wykonywania za taką osobę pewnych czynności, ułatwiania jej poruszania się po mieście czy generalnie wspierania jej w codziennym funkcjonowaniu.

Pies przewodnik może pracować zarówno dla osoby starszej, ale też dla nastolatka czy całkiem małego dziecka, służąc jednocześnie jako wsparcie psychiczne. Nie ma tu reguły.

Czy każdy pies może zostać psem przewodnikiem?

Tutaj odpowiedź jest dosyć prosta – niestety nie. Pies, który będzie pracował jako przewodnik, musi spełnić szereg wymagań i mieć odpowiednią osobowość, żeby zostać dopuszczonym do szkolenia. Odpowiednich kandydatów wyszukuje się już wśród szczeniaków, sam proces szkolenia psa jest długotrwały, więc dobrze jest go wcześniej zacząć. Takiemu szczeniakowi należy się bacznie przyjrzeć, poznać jego rodziców, dowiedzieć się o nim i jego zachowaniach jak najwięcej od hodowcy czy pierwotnego opiekuna, aby podjąć rzetelną decyzję.

Czym musi się charakteryzować idealny pies przewodnik? Przede wszystkim musi być zdrowy fizycznie i sprawny, gdyż jego praca będzie zapewne wymagała dużej ilości ruchu. Musi również cechować się inteligencją i bystrością, aby szybko i sprawnie rozpoznawać sytuację i reagować. Musi również potrafić przyswoić dużą ilość wiedzy, poznać różne komendy, więc piesek gapa może nie nadążyć za taką liczbą zadań. Ponadto taki pies musi mieć w sobie chęć współpracy z człowiekiem i mieć na niego dużą uważność – psy, które są niezależne, lubią być w swoim świecie, a człowiek w sumie mógłby dla nich nie istnieć, prawdopodobnie nie sprawdzą się dobrze jako przewodnicy. Kolejnym parametrem jest łagodny charakter psa i odwaga zarazem. Pies będzie narażony na różne sytuacje, będzie miał prawdopodobnie kontakt ze środowiskiem miejskim, będzie otoczony różnymi ludźmi, znajdzie się może w sali rehabilitacyjnej ze swoim opiekunem, w tramwaju albo u lekarza, więc nie można sobie pozwolić na sytuację, w której rzuca się na wszystkich dookoła albo reaguje warczeniem na stresujące bodźce. Musi więc wykazać się odpornością na stres i odwagą, żeby wchodzić w nowe sytuacje i okoliczności ze swoim opiekunem.

Kolejnym czynnikiem nie do przecenienia jest cierpliwość. Praca takiego psa to często nauka powtarzalnych czynności, niekiedy niełatwych, a także oczekiwanie cierpliwe na polecenia od swojego opiekuna. Pies, którego roznosi energia i nie potrafi się dłużej skupić na niczym i usiedzieć w jednym miejscu, a powtarzalne czynności go frustrują, nie będzie tutaj odpowiednim kandydatem z pewnością.

No i na koniec warto też, żeby pies miał w sobie zapał do nauki i ciekawość świata, czeka go bowiem wiele wyzwań w jego nowej pracy.

Przygotowanie psa przewodnika do pracy – kiedy zacząć?

Szkolenie psa przewodnika zaczyna się już w młodym wieku, gdyż jest to proces zadziwiająco długotrwały. Nawet już w 8 tygodniu życia zaczyna się przygotowywać szczeniaka do jego nowej kariery zawodowej. Oczywiście proces szkoleniowy psa przewodnika odbywa się etapami z uwzględnieniem wieku i możliwości psa. Generalnie całość szkolenia psa przewodnika to złożony proces, który trwa przeciętnie około 2 lat i wymaga zaangażowania i pracy wielu, odpowiednio przygotowanych osób.

Etapy szkolenia psa przewodnika

Istnieją zróżnicowane formy przeprowadzania szkoleń, ale zwykle na początku szczeniak trafia do rodziny zastępczej (wolontariuszy), gdzie uczy się umiejętności przydatnych w życiu każdego psa, ale pod czujnym okiem szkoleniowca. Szczeniak początkowo opanowuje podstawy przebywania w grupie, socjalizuje się z ludźmi i zwierzętami, jest uczony zasad panujących w domu, treningu czystości, a także “wychodzenia w miasto”. Oswaja się zarówno z zasadami życia w rodzinie, otoczeniem domowym (w którym najprawdopodobniej będzie funkcjonował jako pies przewodnik) jak i środowiskiem miejskim, w którym również będzie pracował. Dodatkowo wprowadza się psu podstawowe komendy, przydatne w późniejszej komunikacji z nim.

Jest to również czas testów, które mają sprawdzić rozwój psa i potwierdzić jego przydatność do późniejszej roli przewodnika. Ważny jest zarówno stan fizyczny psa, jak też jego stan psychiczny. Takie testy wykonywane pod fachowym okiem szkoleniowca, który jest przypisany do psa i są zwykle przeprowadzane na początku pobytu psa w rodzinie zastępczej, w trakcie pobytu i pod koniec, zanim pies wyruszy na szkolenie bardziej specjalistyczne.

Drugi etap szkolenia zwykle trwa od 6 miesięcy do roku i tam już pies jest intensywniej uczony swojej nowej roli – chodzi w uprzęży (jeśli jest przygotowywany dla osoby niewidomej), uczy się specyficznych komend, które pomagają sprawnie poruszać się po mieście, ćwiczy zasady bezpieczeństwa (jak np. zatrzymywanie się przed przejściem dla pieszych czy bezpieczne wsiadanie do środków komunikacji miejskiej) i wielu innych praktycznych umiejętności.

Sesje treningowe

Sesje treningowe mają różny czas trwania, wiele zależy od wieku, kondycji i zdolności skupienia uwagi przez psa. Zazwyczaj sesje trwają od kilku minut do maksymalnie godziny. Ważne jest to, żeby szkolić psa przy pomocy pozytywnych wzmocnień i metod treningowych tak, aby zwierzę chciało z nami pracować i czerpało radość i satysfakcję z treningu. Dlatego nie należy przeciągać sesji treningowych, zmuszać psa do nadmiernej liczby powtórzeń ani doprowadzać do sytuacji, że pies zaczyna być sfrustrowany brakiem sukcesów i zaczyna się męczyć i zniechęcać do treningów. Jak we wszystkim, panuje tu złota zasada, że lepiej jest trenować regularnie, częściej i krócej, niż rzadziej i dłużej w jednej sesji. 

Egzamin na psa przewodnika

Po zakończonych szkoleniach psy są poddawane odpowiednim egzaminom, które mają wykazać, czy pies jest odpowiednio przygotowany do pełnienia swojej nowej roli. W trakcie egzaminu kryteriami weryfikującymi jest stan fizyczny psa oraz cechy psychiczne. Ważne jest to, żeby pies przewodnik nie dawał się sprowokować, dobrze znosił stres, był zrównoważony, nie może też nadmiernie się ekscytować, musi mieć zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków i umiejętność samoregulacji i wyciszania się. Musi też oczywiście być wyczulony na potrzeby człowieka, być wobec niego przyjazny i z chęcią wykonywać polecenia, które od niego otrzymuje. Psy nerwowe, lękliwe czy agresywne nie przejdą takiego egzaminu, dlatego tak ważne jest wcześniejsze wyłapywanie przez wolontariuszy i szkoleniowców niepokojących zachowań zwierzęcia i weryfikowanie ich, żeby na późniejszym etapie nie mieć problemów i niepotrzebnie nie przygotowywać psa do roli, w której nie będzie się czuł komfortowo ani pewnie.

Oczywiście forma egzaminu jest też uzależniona od tego, komu finalnie pies będzie pomagał. Trochę inny rodzaj umiejętności jest bowiem wymagany w przypadku osoby jeżdżącej na wózku, a inny w przypadku osoby z wadą wzroku. Inny jest też zestaw obiektów, z którymi pies będzie się stykał każdego dnia w trakcie swojej pracy – raz będzie to biała laska, a innym razem masywny wózek inwalidzki lub rozbudowany sprzęt rehabilitacyjny.

Przykładowo pies przewodnik szkolony dla osoby niewidomej, musi potrafić przyjmować właściwą pozycję obok niej, chodzić w uprzęży z uchwytem, nie ciągnąć i nie rzucać się w pogoń za poruszającymi się obiektami, skupiać się w przestrzeni miejskiej i wytyczać bezpieczne trasy, zatrzymywać się przed przejściami i samochodami, omijać inteligentnie przeszkody architektoniczne (jak schody czy krawężniki), nie rozpraszać się na widok innych ludzi bądź jedzenia, reagować na polecenia jak “stój”, “ruszaj”, “siad”, “zostań”, “leżeć”, “prowadź” etc.

W jakim wieku pies może zacząć pracować?

Zwykle gdy szkolenia się kończą i pies przewodnik przechodzi pozytywnie egzamin, trafia do swojego nowego opiekuna, którego będzie wspierał w codziennym życiu. Pies przewodnik ma wtedy standardowo od 18 do 24 miesięcy. Jest to behawioralnie czas, gdy pies już się uspokaja, potrafi się opanować i nie frustruje się już tak łatwo jak szczeniak, a także posiada zdolność skupienia się dłużej na wykonywanej czynności oraz powtarzania wyuczonych komend.

Jak wygląda dzień z życia psa przewodnika?

Każdy dzień jest inny i bardzo wiele zależy od tego, z jakimi problemami zmaga się opiekun. Dlatego zadań dla psa przewodnika może być naprawdę wiele na najróżniejszych polach. Być może będziemy potrzebowali, żeby nasz pies przewodnik przyniósł nam bidon z wodą z kuchni, albo przyniósł słuchawkę telefonu lub przykrył nas kocem. A może potrzebujemy go, by ostrzegał nas przed atakiem padaczki, który może się u nas pojawić, żebyśmy zdążyli zająć bezpieczną pozycję. Być może również wymagamy wsparcia naszego psa w drodze do lekarza, aby jak najsprawniej tam dotrzeć. Scenariusze są niezliczone, ale jedno jest pewne, że dobrze wyszkolony pies przewodnik jest dla nas nie tylko fizycznym asystentem, ale przede wszystkim psychiczną podporą i wsparciem, a relacja na linii człowiek-pies jest niezwykle silna.

Dobrostan psa przewodnika

Na koniec rzecz, którą należy bardzo mocno podkreślić. Pies nie jest maszyną i jego dobrostan jest równie istotny jak nasz, dlatego musimy o nim myśleć na każdym etapie jego szkolenia i późniejszej pracy jako psa przewodnika.

Pies przewodnik, który nam pomaga, musi być zwykle ciągle czujny i uważny i nie ma czasu na relaks i wypoczynek, bo jest cały czas “na robocie”. A tak nie może być. Psu przewodnikowi, tak jak i nam należy się odpoczynek od pracy, wyciszenie i powrót do własnych psich spraw. Dlatego kluczowe jest zapewnienie mu podstawowych rzeczy, jak dobrej jakości karma dla psa i stały dostęp do świeżej wody, legowisko w zacisznym miejscu, gdzie będzie mógł się zrelaksować “po pracy”, swobodna eksploracja przestrzeni i socjalizacja z innymi psami, nieskrępowana zabawa w czasie wolnym i odpowiednia długość snu. Równie istotna jest diagnostyka i systematyczna kontrola stanu zdrowia psa, suplementacja i kontrola jego wagi. 

Ze swojej strony jako osoby postronne powinniśmy zachować odległość od mijającego nas psa przewodnika w przestrzeni miejskiej i nie przeszkadzać mu w pracy – nie zaczepiajmy go, nie dawajmy smaczków, nie przywołujmy niepotrzebnie, w końcu my też nie lubimy, jak nam się przeszkadza w pracy, prawda? A opiekun czasami nie zareaguje na czas, albo pies ma na tyle uległą naturę, że nie zachowa się asertywnie, dlatego tak istotne jest, żebyśmy my mieli świadomość dopuszczalnych działań i sami sobie stawiali granice.

Emerytura psa przewodnika

No cóż, skoro nasz pies pracuje, to jest oczywiste, że należy mu się też emerytura. Pies przewodnik na co dzień pełni naprawdę odpowiedzialną funkcję, więc uznaje się za graniczny punkt przejścia na emeryturę wiek 8-10 lat. Istnieją oczywiście wskazania do wcześniejszego zakończenia “kariery” psa przewodnika – jak na przykład narastająca lękliwość psa, zachowania agresywne, pogorszenie relacji na linii człowiek-pies, czy nabyte kontuzje albo pogarszający się sukcesywnie stan zdrowia starzejącego się psa seniora. To co jest ważne, to pamiętanie, że pies nie pełni wobec nas funkcji służebnej i nie jest robotem, który ma wykonać dla nas pracę, ale jest dla nas partnerem i należy mu się uwaga i troska na każdym etapie jego wspólnego życia z nami.