Śledziona jest narządem miąższowym, leżącym po lewej stronie jamy brzusznej, w bliskim sąsiedztwie żołądka. Można powiedzieć, że ma kształt językowaty, składa się z głowy, trzonu i ogona Jej wielkość u psa waha się w zależności od rasy, ale masa zazwyczaj wynosi od 0,08 – 0,4% masy ciała zwierzęcia.
Śledziona jest bardzo istotnym dla funkcjonowania organizmu narządem. Jej miąższ składa z siateczkowatej tkanki łącznej, w której zawieszone są wysepki miazgi białej, otoczone miazgą czerwoną. W białej miazdze znajdują się grudki chłonne, produkujące limfocyty typu B oraz komórki prezentujące antygeny. Miazga czerwona jest filtrem, w którym zatrzymują się uszkodzone lub stare czerwone krwinki. Narząd otoczony jest błoną surowiczą oraz torebką włóknistą. Wnęka śledziony jest zagłębieniem, znajdującym się po stronie trzewnej, to do niej wchodzą i wychodzą naczynia krwionośne, związane ze śledzioną. Sam narząd ma bardzo rozbudowane unaczynienie. Śledziona jest przytwierdzona do żołądka więzadłem żołądkowo-śledzionowym i podwieszona przez sieć większą.
Funkcje śledziony
Śledziona pełni wiele funkcji w organizmie. Warto zacząć od tego, że w czerwonej miazdze śledziony wytwarzane są czerwone krwinki, zwłaszcza w przypadkach ubytku krwi. Jest zbiornikiem krwi, na wypadek jej utraty, dochodzi wtedy do skurczu całego narządu i wyrzutu zapasowych krwinek do naczyń krwionośnych. Tak jak wspomniałam, produkuje limfocyty oraz działa jak filtr, wychwytujący czerwone krwinki i trombocyty. Jest największym narządem układu limfatycznego, jak wspomniałam wyżej wytwarza limfocyty typu B oraz komórki prezentujące antygeny.
Co to jest splenektomia u psa?
Splenektomia u psa jest zabiegiem chirurgicznym, wykonywanym w znieczuleniu ogólnym, w trakcie którego śledziona jest usuwana. Nie jest to narząd niezbędny do życia, mimo pełnienia istotnych funkcji pies (a także człowiek i inne zwierzęta) może żyć bez śledziony. Splenektomia u psa jest wykonywana w ściśle określonych przypadkach, nie usuwa się śledziony zdrowej, rutynowo.
Wskazania do splenktomii u psa
Skręt śledziony u psa
Śledziona jest zawieszona dość luźno w jamie brzusznej – we właściwym położeniu utrzymuje ją jedno więzadło i sieć. Nie jest to stabilne przytwierdzenie, gwarantujące ufiksowanie w jednej pozycji. Do skrętu śledziony dochodzi najczęściej u ras dużych i olbrzymich, z głęboką klatką piersiową. Do skrętu śledziony dochodzi najczęściej razem ze skrętem żołądka. Do skrętu przyczynia się obecność guzów nowotworowych, zwiększają one masę śledziony, co przy mało stabilnym ufiksowaniu tego narządu może przyczynić się do zmiany jego położenia i skrętu. Ostry skręt śledziony wiąże się z bardzo silnym bólem, brakiem apetytu powiększeniem obrysu jamy brzusznej. Stan psa pogarsza się w szybkim czasie, zwierzę szybko zaczyna zalegać. Przewlekły skręt (odcinający odpływ krwi tylko częściowo) może nie dawać jasno wyrażonych objawów, jednak opiekunowie zgłaszają wtedy nadmierne pragnienie oraz wielomocz a także mniejszą chęć do aktywności i jedzenia. Aby zdiagnozować skręt śledziony, wykonywane jest badanie USG, niekiedy w połączeniu ze zdjęciem RTG. Skręt śledziony może doprowadzić do zakrzepicy żylnej oraz martwicy samego narządu, co znacznie pogarsza rokowanie psa, nawet po udanym zabiegu splenektomii. Jeśli skręt zostanie szybko zdiagnozowany i zabieg odbędzie się w krótkim czasie, narząd można ocalić, chociaż szanse na to są zazwyczaj niewielkie.
Urazy śledziony
Do pęknięcia śledziony dochodzi najczęściej w wyniku obecności zmian rozrostowych, a także podczas wypadków komunikacyjnych. Z powodu silnego unaczynienia śledziony, jej uszkodzenie wiąże się z krwawieniem do jamy otrzewnowej. Zazwyczaj im większe uszkodzenie, tym silniejszy krwotok. Opiekun obserwuje nagłe posmutnienie psa, niechęć do ruchu, wysiłku, szybkie męczenie się. Widoczne jest blade zabarwienie błon śluzowych oraz wydłużony czas wypełniania się kapilar (CRT). W morfologii widoczne jest znaczące obniżenie erytrocytów, hemoglobiny oraz hematokrytu. W obrazie USG widoczny jest wolny płyn, znajdujący się w jamie brzusznej, można też zauważyć przerwanie ciągłości torebki śledziony i rozerwanie narządu. Pacjent, u którego doszło do uszkodzenia śledziony i krwawienia do jamy brzusznej, powinien być niezwłocznie zoperowany, pęknięcie śledziony stanowi realne zagrożenie życia zwierzęcia.
IMHA u psa
Niedokrwistość autoimmunohemolityczna (IMHA) to choroba w przebiegu której organizm atakuje własne czerwone krwinki jako obcą substancję. Przyczyną tej choroby mogą być infekcje bakteryjne, podawanie niektórych leków, a także zatrucie toksynami, obecność zmian nowotworowych oraz choroby autoimmunologiczne. Choroba może mieć podłoże idiopatyczne. Mogą chorować psy w każdym wieku, niezależnie od rasy, chociaż szczególnie często obserwuje się to schorzenie u cocker spanieli, seterów irlandzkich, pudli i owczarków niemieckich. Erytrocyty mogą rozpadać się wewnątrz naczyń krwionośnych lub poza nimi. Rozpad dużych ilości erytrocytów prowadzi do powiększenia śledziony. IMHA prowadzi do niewydolności nerek – duże ilości uwalnianego w procesie rozpadu czerwonych krwinek żelaza, powodują uszkodzenie komórek cewek nerkowych. Powstaje też duża ilość bilirubiny. Jeśli pacjent nie reaguje na zastosowane leczenie, IMHA stanowi wskazanie do splenektomii.
Guzy śledziony
Najczęstszymi zmianami nowotworowymi, które są znajdowane w tym narządzie są hemangiosarcoma, czyli naczyniakomięsak (nowotwór złośliwy, więcej o nim przeczytacie Państwo w artykule “Guzy na śledzionie u psa: najczęstsze objawy i leczenie“), chłoniak i włókniakomięsak. W śledzionie często odnajdywane są zmiany określane jako przerzuty, na przykład z raka gruczołu sutkowego, prostaty. Zmiany w miąższu śledziony mogą osiągnąć imponujące rozmiary. Mogą rozwijać się przez dłuższy czas, nie dając praktycznie żadnych charakterystycznych objawów klinicznych. Wnikliwi opiekunowie zauważą ospałość, niechęć do ruchu, zwiększony obrys brzucha, obwisły brzuch. Wyniki badania krwi również mogą nie przynieść żadnej jednoznacznej odpowiedzi. Zmiany rozrostowe najczęściej są odnajdywane w czasie rutynowego badania USG. Oczywiście przed zabiegiem splenektomii warto jest wykonać biopsję cienkoigłową, jednak często okazuje się ona niediagnostyczna, z powodu silnego unaczynienia narządu, uzyskany w czasie biopsji preparat jest zazwyczaj bardzo silnie zanieczyszczony krwią. Jeśli splenektomia jest wykonana z powodu obecności zmiany rozrostowej, narząd powinien być przekazany do badania histopatologicznego.
Jak przebiega splenektomia u psa?
Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym. Jeśli tylko jest taka możliwość, a splenektomia nie jest przeprowadzana w trybie interwencyjnym, warto do zabiegu wykonać badania krwi oraz badanie kardiologiczne, aby oszacować ryzyko związane ze znieczuleniem. Splenektomia przeprowadzana w trybie interwencyjnym (przy pęknięciu narządu), jako zabieg ratujący życie, niesie za sobą spore ryzyko okołooperacyjne, jednak odstąpienie od splenektomii prowadzi do pewnego zgonu.
Splenektomia wykonywana jest zazwyczaj z dojścia brzusznego, cięcie przeprowadzane jest w linii białej. W zależności od rozmiaru narządu i wielkości pacjenta, cięcie może mieć kilka – kilkanaście centymetrów. Czasami zdarza się jednak, że przy dużych zmianach, albo przy pęknięciu śledziony, cięcie musi być znacząco powiększone i sięga od mostka do tyłobrzusza. Po uzyskaniu dostępu do wnętrza jamy brzusznej śledziona jest usuwana poza otrzewną. Odpreparowywane jest więzadło i sieć. Bardzo ważne jest odpowiednie podwiązanie naczyń krwionośnych – tak jak opisałam wyżej, śledziona ma bogate unaczynienie i stanowi magazyn krwi. Najpierw należy powiązać tętnicę, dopiero potem żyły, tak, by narząd obkurczył się z obecnej w nim krwi. Z powodu wielkości naczyń krwionośnych zazwyczaj używane są podwójne przewiązki, czasami, u psów ras dużych i olbrzymich naczynia dodatkowo zespalane są także termicznie.
Po zabiegu splenektomii chirurg dokładnie ocenia całą jamę brzuszną i upewnia się, czy w obrębie żadnego naczynia krwionośnego nie doszło do rozszczelnienia przewiązki. Jeśli nie zostanie zaobserwowane krwawienie, splenektomia dobiega końca. Rana pooperacyjna zszywana jest piętrowo, z zachowaniem warstwowości tkanek.
Po zabiegu splenektomii warto zostawić psa na obserwacji w szpitalu, jeśli tylko jest taka możliwość. Po splenektomii istotne jest też monitorowanie parametrów życiowych zwierzęcia. Ważne jest sprawdzenie, czy w jamie brzusznej nie gromadzi się płyn, a także regularne sprawdzanie temperatury psa – otworzenie jamy brzusznej oraz ubytek krwi może spowodować duże problemy z termoregulacją pacjenta.
Z powodu ubytku krwi, często zdarza się, że pies po splenektomii musi przejść transfuzję krwi. O transfuzji możecie Państwo przeczytać w artykule: “Transfuzja krwi u psa: wskazania, przebieg, cena“.
Rekonwalescencja po zabiegu
Okres rekonwalescencji w dużej mierze zależy od przyczyny wykonania zabiegu splenektomii u psa. Jeśli powodem było pęknięcie śledziony, lub masywny guz tego narządu, okres rekonwalescencji może być wydłużony i trwać dwa do trzech tygodni. Przy splenektomii u psa spowodowanej łagodnym rozrostem, rekonwalescencja może być krótsza.
Po zabiegu pacjent powinien dostawać koniecznie leki przeciwbólowe. Kombinacja niesterydowych leków przeciwzapalnych oraz opioidu skutecznie zabezpieczy przed bólem psa. W uzasadnionych przypadkach (na przykład przy jednoczesnym uszkodzeniu jelit lub przy zapaleniu otrzewnej) pacjenci otrzymują też antybiotyk, probiotyk oraz leki działające osłonowo na przewód pokarmowy.
Dieta psa bezpośrednio po zabiegu splenektomii powinna być lekkostrawna, niskotłuszczowa, tak, aby nie wywołać żadnych problemów związanych z trawieniem – cięcie w linii białej sprawia, że pupil może mieć problem z przyjęciem odpowiedniej pozycji do defekacji. Zdecydowanie lepiej jest podawać jedzenie częściej i w mniejszych ilościach. W niektórych przypadkach, od razu po zabiegu są wydawane są do stosowania doustnego preparaty z żelazem oraz witaminami z grupy B, aby przyspieszyć krwiotworzenie.
Pies, który przeszedł splenektomię, powinien mieć koniecznie chronioną ranę pooperacyjną. W zależności od wielkości cięcia, używane są szwy wchłanialne lub niewchłanialne, cienkie lub grubsze, zewnętrzne lub śródskórne, jednak bez względu na rodzaj materiału i sposób zamknięcia rany należy ją chronić przed rozlizaniem. Wbrew powszechnej opinii, w ślinie psa nie ma antybiotyków, jest za to spora ilość bakterii, które mogą spowodować zakażenie skóry w miejscu rany pooperacyjnej. Często takie zakażenie kończy się chirurgicznym czyszczeniem rany i poszerzeniem cięcia. Kołnierz lub ubranko pooperacyjne powinny być noszone przez okres 10 – 14 dni od czasu zabiegu. Zazwyczaj nie ma potrzeby, by przemywać ranę, jednak w razie zabrudzenia istotnej jest użycie łagodnych środków, które nie podrażnią uszkodzonych tkanek.
W czasie rekonwalescencji istotne jest regularne wykonywanie badania krwi, a w szczególności morfologii. Pomiary powinny być wykonywane 24h po zabiegu, a kolejne co 2-3 dni. Jest to istotne pod kątem ewentualnej anemii i zdolności regeneracyjnych organizmu. Jeśli hematokryt pupila będzie niższy niż 23-21% i nie będzie się podnosił po zabiegu, wskazane jest wykonanie (lub powtórzenie) transfuzji krwi.
Możliwe powikłania po zabiegu splenektomii u psa
Anemia u psa
Najczęstszym powikłaniem po zabiegu splenektomii jest anemia. Funkcją śledziony jest magazynowanie krwi, zatem jej usunięcie wiąże się z dużym ubytkiem krwinek. W trakcie wykonywania zabiegów ratujących życie, przy pęknięciu śledziony lub przy masywnych guzach, ubytek może być naprawdę duży. W zależności od przyczyny wykonania zabiegu, może być to anemia regeneratywna (przy łagodnych zmianach, przy urazie śledziony) lub taka, która utrzymuje się dłuższy czas (na przykład przy nowotworach złośliwych), bez widocznego wzrostu ilości czerwonych krwinek. Anemia regeneratywna wymaga wprowadzenia suplementów z żelazem, w przypadkach anemii, która utrzymuje się przez dłuższy czas lub pogłębia się, konieczne jest przetoczenie krwi.
Opóźniony krwotok
W czasie zabiegu przeprowadzanego w znieczuleniu ogólnym, dochodzi do spadku ciśnienia. Po wybudzeniu pacjenta może dojść do szybkiego wzrostu ciśnienia krwi krążącej – płyn z większą siłą napiera na ściany naczyń. Czasami może to doprowadzić do spadnięcia lub przesunięcia się przewiązek, założonych na naczynia krwionośne, zaopatrujące śledzionę. Właśnie dlatego istotne jest monitorowanie pacjenta bezpośrednio po zabiegu i pozostawienie go na obserwacji w szpitalu. Jeśli dojdzie do poluzowania przewiązek i ich przesunięcia lub spadnięcia, wymagane jest natychmiastowe ponowne otworzenie pacjenta, znalezienie miejsca krwawienia i ponowne założenie przewiązek.
Podrażnienie i uszkodzenie trzustki
Jak wspomniałam wyżej, śledziona ma bardzo bogate, rozgałęzione unaczynienie. Istotne jest podwiązanie naczyń dość blisko narządu, jednak często ważny jest czas znieczulenia – gdy narząd jest pęknięty, szybko może dojść do wykrwawienia się pacjenta. W takich sytuacjach chirurg może zdecydować o podwiązaniu naczyń w pewnej odległości od miąższu narządu. Niestety, zbyt niskie podwiązanie naczyń krwionośnych, a zwłaszcza tętnicy śledzionowej może znacząco zaburzyć pracę trzustki. Tętnica śledzionowa doprowadza krew do lewego płata trzustki, zatem zabieg splenektomii może wiązać się z poważnymi zaburzeniami pracy trzustki i jej zapaleniem. W przypadku wystąpienia tego powikłania, rokowanie po zabiegu znacząco się pogarsza. W zależności od stopnia podrażnienia i uszkodzenia trzustki dobierane jest odpowiednie postępowanie.