Psy towarzyszą ludziom już od tysięcy lat. Jednak krzyżowanie czworonogów w celu uzyskania konkretnych cech trwa od kilku stuleci. Większość istniejących obecnie ras psów pojawiło się w ostatnich 150 latach, a jest ich około 350.
W jaki sposób wykształciły się rasy psów?
Różnorodność ras psów jest wyjątkowa. W wypadku kotów nie ma aż takich dysproporcji jak np. między yorkiem a dobermanem. Co ciekawe, zarówno jeden, jak i drugi wywodzi się od wilka. Pierwsze udomowione wilki wyglądały podobnie, a jedyne różnice dotyczyły wielkości. Jednak mniej więcej 500 lat temu ludzie zaczęli kojarzyć psy w sposób kontrolowany, aby utrwalić konkretne, pożądane cechy. Wynikało to z obserwacji, że niektóre osobniki zdecydowanie lepiej radziły sobie w określonych sytuacjach – jedne sprawdzały się na polowaniach, a inne np. do stróżowania. Pozwalało to efektywniej dopasowywać zarówno wygląd, jak i charakter psa do wykonywanej pracy, ale także do warunków atmosferycznych czy indywidualnego gustu, jeżeli zwierzę miało pełnić funkcję towarzysza-kanapowca.
W każdym razie powstawanie ras to był i jest proces. Nadal prowadzone są prace nad wykształceniem kolejnych. Punkt wyjścia jest zawsze ten sam, czyli grupa psów o zbliżonym genotypie i wyglądzie. Kiedy udaje się wyrównać populację z konkretnymi cechami budowy anatomicznej i charakteru, to można wnioskować o formalne uznanie nowej rasy przez Międzynarodową Federację Kynologiczną (FCI). Zaakceptowany wzorzec staje się obowiązujący dla wszystkich hodowców. Warto dodać, że o ile pierwotne rasy psów powstawały przede wszystkim na podstawie doboru naturalnego, to już te współczesne wynikają z doboru sztucznego.
Wyodrębniono 10 podstawowych grup. Pierwszą z nich stanowią psy pasterskie (np. owczarki) oprócz szwajcarskich psów do pilnowania bydła. Drugą – szwajcarskie rasy psów do bydła i górskie, a także molosy, sznaucery i pinczery. W trzeciej grupie znajdują się teriery, a w czwartej jamniki. Piąta grupa obejmuje rasy psów w typie pierwotnym i szpice. Do szóstej należą rasy gończe i im pokrewne. W siódmej są wyżły. Z kolei w ósmej płochacze, aportery i rasy dowodne. Dziewiąta grupa to psy ozdobne i do towarzystwa, a dziesiąta obejmuje charty.
Polskim kynologom udało się dotychczas wykształcić 5 ras, czyli ogara polskiego, charta polskiego, gończego polskiego, polskiego owczarka nizinnego i podhalańskiego.
Jakie są główne kategorie użytkowe psów?
Mimo że tych kategorii jest kilka, to warto mieć świadomość płynności granic między nimi. Niektóre rasy psów zaliczają się nawet do 3-4 grup. Wszystko zależy od tego, jaką pełnią funkcję. Natomiast należy podkreślić, że niektóre rasy psów mogą mieć charakter zdecydowanie użytkowy, a inne wystawowy. Co więcej, nawet w ramach konkretnej rasy część czworonogów jest przeznaczona do konkretnych zadań, a część na wystawy. Tak się dzieje w przypadku owczarków niemieckich – czworonogi wystawowe nawet różnią się nieco budową anatomiczną w stosunku np. do psów policyjnych.
W zasadzie można wyróżnić 12 kategorii użytkowych.
1. Rasy myśliwskie – grupa wyjątkowo zróżnicowana i szeroka, ponieważ obejmuje zarówno psy aportujące (np. wyżły), jak i gończe, legawce, posokowce, tropowce, płochacze czy norowce (jamniki).
2. Rasy służbowe – to psy policyjne (owczarki niemieckie), służb celnych (np. labradory) i wojska (np. dobermany).
3. Rasy ratownicze – wykorzystywane są do ratowania ludzi w wodzie (nowofundlandy), w górach (np. bernardyny) oraz wydobywania spod gruzów (labradory).
4. Rasy pasterskie – wspierają opiekę nad stadami zwierząt. Wśród nich są zarówno typowo pasterskie np. owczarki środkowoazjatyckie, jak i zaganiające np. border collie.v5. Rasy stróżujące – ostrzegają przed niebezpieczeństwem np. złodziejem albo nawet bronią terenu. W tej grupie znajdują się owczarki niemieckie, dobermany, ale też potężne mastify tybetańskie.
6. Rasy wyścigowe – to przede wszystkim szybkie charty.
7. Rasy zaprzęgowe – wyróżniają się siłą, wytrzymałością i odpornością na niskie temperatury np. siberian husky.
8. Rasy do towarzystwa – to przede wszystkim małe psy jak yorki, maltańczyki czy pudle.
9. Rasy terapeutyczne – wśród nich psy asystujące osobom z niepełnosprawnościami oraz przeznaczone do dogoterapii. W tej roli idealnie się sprawdzają golden retrievery czy labradory.
10. Rasy wiejskie – wbrew pozorom nie chodzi tu o kundelki, ale o rasowe psy do strzeżenia domostwa np. hovawart.
11. Rasy laboratoryjne – do tych zadań nadaje się np. beagle.
12. Rasy konsumpcyjne – trzeba też wspomnieć o tej kategorii, mimo że w naszym kręgu kulturowym wydaje się nie do przyjęcia. Jednak np. grzywacz chiński nieprzypadkowo jest niemal całkowicie pozbawiony sierści.
Co to znaczy, że pies jest rasowy?
Każdy pies rasowy musi mieć udokumentowane pochodzenie, czyli rodowód. To podstawowe kryterium. Dzięki temu wiadomo, że czworonóg w pełni odpowiada wzorcowi rasy. Łatwo zatem ustalić określone elementy pożądanego eksterieru (wyglądu) w zakresie rozmiarów zwierzęcia, jego umaszczenia i detali morfologicznych. Dotyczy to również cech psychicznych. Wszystkie te elementy wyróżniają określoną rasę na tle innych. Na stronie Związku Kynologicznego w Polsce (ZKwP) można znaleźć informacje na temat wzorców ras psów.
Rodowód potwierdza, że rodzice szczeniaka zostali przebadani pod kątem chorób typowych dla danej rasy. Ponadto nie mają wad anatomicznych, żadnej domieszki innej rasy i nie wykazują cech agresji. Matka szczenięcia rasowego może być najwyżej ośmioletnia, a w ciągu roku wyłącznie raz ma potomstwo.
Warto pamiętać, że rodowód pozwala dokładnie prześledzić przodków psa. To wyjątkowo ważne w kontekście cech genetycznych, a tym samym oceny ryzyka wystąpienia ewentualnych chorób genetycznych. Zwierzęta z certyfikowanych hodowli dają gwarancję niepowielania wad, ponieważ główny cel to doskonalenie ras. Decydowanie się na pieska bez rodowodu oznacza, że de facto nigdy nie wiadomo, jak będzie przebiegać jego rozwój. Niestety, ale w pseudohodowlach często dochodzi do rozmnażania czworonogów odrzuconych z powodu niespełnienia wszystkich norm danego wzorca rasy. Czasami są to też zwierzęta spokrewnione. Trudno nawet uzyskać rzetelną informację, z którego miotu psiak pochodzi – pierwszego czy drugiego w roku.Inną kwestią okazują się warunki, w jakich zwierzęta przebywają. Psy rodowodowe zawsze mają zapewnione najlepsze z możliwych. Oczywiście są zaszczepione i odrobaczone w odpowiednim momencie. Na sprzedaż trafiają nie wcześniej niż w ósmym tygodniu.
Ważne zatem, że każdy pies rasowy bezwzględnie ma rodowód. Natomiast należy zwrócić uwagę, że w ostatnich latach pojawiło się sporo stowarzyszeń, które wystawiają fałszywe rodowody. Wykorzystują lukę w ustawie o ochronie zwierząt – w świetle obowiązującego prawa nie trzeba mieć ani doświadczenia, ani nawet wiedzy kynologicznej, aby takie stowarzyszenie założyć. W efekcie wiele osób kupujących szczeniaka nie ma pojęcia, że piesek pochodzi np. z hodowli prowadzonej przez osoby wykluczone ze Związku Kynologicznego z powodu złych warunków trzymania zwierząt albo nieetycznego postepowania, a same zwierzęta nie przeszły odpowiednich badań i zostały z jakichś względów (wykrytych chorób lub wad genetycznych) niedopuszczone do rozmnażania pod egidą ZKwP.
Jakie choroby genetyczne psów rasowych pojawiają się najczęściej?
Cechy poszczególnych ras psów zapisane są w genach. Dotyczy to nie tylko kwestii związanych z wyglądem, ale również kondycją zdrowotną. Występowanie chorób genetycznych wynika bezpośrednio z ograniczonej puli genów wykorzystywanej w hodowli konkretnych ras. Należy jednak podkreślić, że w przypadku psów rasowych dokładnie znana jest zarówno zdolność do przekazywania wadliwych genów potomstwu, jak i przewidywalność ich wystąpienia w określonym czasie. Dlatego nie każdy pies może być rasowy – w rzetelnie prowadzonych hodowlach zwierzęta obarczone jakimiś problemami nie zostają dopuszczone do rozmnażania. Wtedy też zazwyczaj trafiają do pseudohodowli, a tym samym wzrasta ryzyko trafienia na szczeniaka z dużymi predyspozycjami do pojawiania się chorób genetycznych.
Małe rasy psów o krótkim pysku (mopsy, buldożki francuskie, pekińczyki) mają tendencję do występowania problemów z układem oddechowym. To tak zwany zespół brachycefaliczny, objawiający się bezdechem, charczeniem, chrapaniem, a nawet zapadaniem tchawicy. Golden retrievery i labradory mają skłonność do alergii pokarmowych. Te drugie psy, ale też owczarki niemieckie czy rottweilery często zapadają na dysplazję stawów biodrowych.
To zaledwie krótka lista, ponieważ aktualnie niemal 400 różnego typu chorób genetycznych jest przypisanych do ras psów. Oczywiście nie oznacza to, że każdy czworonóg zachoruje, ale biorąc szczeniaka do siebie trzeba też pamiętać o zapewnieniu mu odpowiedniej opieki weterynarza.
Jakie są organizacje certyfikujące rasy psów na świecie?
Najważniejszą organizacją jest bez wątpienia Międzynarodowa Federacja Kynologiczna, która istnieje od 1911 roku. Obowiązujący skrót FCI to pierwsze litery nazwy w języku francuskim - Fédération Cynologique Internationale. FCI nie tylko zatwierdza wzorce ras psów, ale również nadzoruje hodowle, wystawy i zawody psów niemal na całym świecie. Jedynie w USA i Wielkiej Brytanii najważniejsze są inne organizacje. W tym pierwszym przypadku to American Kennel Club (AKC), a w drugim The Kennel Club (KC).W naszym kraju działa wspomniany już wcześniej Związek Kynologiczny w Polsce, który ściśle współpracuje z FCI.
Ile kosztuje rasowy szczeniak z hodowli?
W związku z tym, że istnieje wiele ras psów, to i ceny za szczeniaka też kształtują się na różnym poziomie. Jednak nie tylko sama rasa ma znaczenie. Generalnie wyższych kwot należy się spodziewać za pieski przeznaczone do dalszej hodowli lub na wystawy. Istotna jest również renoma danej hodowli oraz wiek zwierzęcia. Oczywiście im bardziej utytułowani rodzice, tym cena szczeniaka wyższa. Dlatego gdy komuś zależy wyłącznie na tym, aby pies był rasowy i zdrowy, to nie musi szukać potomka czempionów.
• Koszt zakupu maltańczyka
Te małe psiaki o śnieżnobiałym umaszczeniu biją rekordy popularności w ostatnich latach. Wyróżniają się łagodnym usposobieniem i łatwo je wyszkolić, więc idealnie nadają się dla nie tylko dla rodzin z dziećmi, ale też dla seniorów. W dobrych hodowlach można je nabyć od 2000 do 4000 złotych.• Koszt zakupu mopsa
To kolejna rasa, po którą chętnie sięgają miłośnicy niewielkich psów w typie kanapowca, choć o sporych pokładach energii. Ceny szczeniaków mopsów kształtują się na poziomie 2500-5000 złotych.• Koszt zakupu buldoga francuskiego
Wielu zwolenników mają te pogodne i niewielkie psiaki, które niezwykle silnie przywiązują się do swoich opiekunów i nie lubią zostawiać same. Buldogi francuskie z hodowli kosztują co najmniej 3000 złotych, a ceny mogą dochodzić do 7000 złotych.• Koszt zakupu yorkshire terriera
Uparte, choć jednocześnie urocze yorki z rodowodem to wydatek od 2000 do 4000 złotych.• Koszt zakupu labradora i golden retrievera
Zwolennicy dużych psów (których też nie brakuje) często decydują się na wesołe, pojętne i wyjątkowo przyjacielsko nastawione do człowieka labradory lub golden retrievery. Zdrowe szczeniaki z hodowli zarejestrowanej w ZKwP kosztują około 3000 złotych.• Koszt zakupu owczarka niemieckiego
Trzeba jeszcze wspomnieć o rasie, która od wielu lat cieszy się sporą popularnością. Klasyczne w wyglądzie owczarki są chętnie kupowane ze względu na swoją chęć współpracy z człowiekiem. Trzeba jednak liczyć się z wydatkiem co najmniej 2000 zł, a w wypadku np. owczarków staroniemieckich cena może być nawet dwukrotnie wyższa.Jak widać zakup rasowego szczeniaka to wydatek niemały, a należy jeszcze wspomnieć o mniej znanych rasach jak chow-chow lub pomerian. Psy z certyfikowanych hodowli mogą kosztować nawet ponad 10000 zł. Bez wątpienia podejrzanie niska cena za szczeniaka powinna od razu wzbudzić podejrzenie nieuczciwości. To swoista pułapka na tych, którzy nie weryfikują dokładnie wszystkich danych. Do myślenia powinien też dać fakt niechęci hodowcy do udzielenia konkretnych informacji na temat rodowodu szczeniaka albo opór przed wpuszczeniem potencjalnego nabywcy na teren hodowli.
Oczywiście każdy piesek jest wart miłości. Jednak warto pamiętać, że psy rasowe wyglądają i zachowują się zgodnie ze wzorcem, więc od razu wiadomo, czego się spodziewać.