Dieta eliminacyjna u psa: stosowanie i zalecenia weterynarza

Alergia pokarmowa u psów jest tematem ciągle aktualnym. Stale rośnie liczba domowych pupili, które wykazują reakcje alergiczne na konkretny rodzaj pożywienia.

Nie jest do końca wiadome, dlaczego niektóre psy wykazują reakcje alergiczne po pewnych składnikach pokarmowych, jest to cecha bardzo indywidualna, co więcej – może się rozwinąć na różnych etapach życia psa (już od 4 miesiąca życia).

Istnieją rasy szczególnie predysponowane do wystąpienia reakcji alergicznej na pożywienie, są to na przykład:

• buldogi francuskie,
• yorkshire teriery,
• maltańczyki,
• shih-tzu,
• owczarki niemieckie,
• labradory,
• dobermany,
• golder retrivery.

Alergia pokarmowa może też wystąpić u mieszańców tych ras.

Występowanie reakcji alergicznych często powiązane jest z białym, błękitnym lub stalowym umaszczeniem psa, zwierzęta w takiej barwie zdecydowanie częściej są wrażliwe na niektóre składniki pokarmowe.

Reakcja alergiczna pojawia się głównie jako odpowiedź na białko, zwierzęce lub roślinne, a najprostszą metodą stwierdzenia, czy pies ma alergie pokarmowe, czy nie jest wprowadzenie diety eliminacyjnej.

Czym jest dieta eliminacyjna? Jak należy prawidłowo ją wprowadzić do codziennego stosowania? Jakie są jej wady i zalety? Postaram się omówić ten temat w poniższym artykule.

Reakcja alergiczna – mechanizm występowania

Warto na początku odróżnić od siebie pojęcia alergii i nietolerancji pokarmowej. 

Alergia pokarmowa to patologiczna reakcja organizmu na spożywany pokarm, warunkowana mechanizmami immunologicznymi. W przebiegu tej reakcji główną rolę odgrywają przeciwciała IgE, które odpowiadają za udział w alergii innych komórek układu odpornościowego.

Postaram się w skrócie opisać mechanizm reakcji alergicznej.

Po zjedzeniu i strawieniu pokarmu, zachodzi proces wchłaniania składników żywieniowych.

Na etapie wchłaniania dochodzi do kontaktu antygenów z przeciwciałami klasy IgE i w przypadku ich połączenia, komórki tuczne uwalniają mediatory stanu zapalnego.

Głównymi objawami alergii pokarmowych są wzdęcia, biegunki, zaparcia, ale także wysypka, zaczerwienienie skóry, zaczerwienienie powiek, uszu. Najbardziej uciążliwym dla psa objawem alergii pokarmowej jest jednak uogólniony świąd całego ciała – pies drapie się, jest niespokojny, ociera się o różne przedmioty. Nawracające infekcje uszu, a także stale zatykające się gruczoły okołoodbytowe również powinny skłonić do rozważania alergii pokarmowej.

Nietolerancja pokarmowa jest nazywana także nieimmunologiczną nadwrażliwością pokarmową. Udział w tej reakcji biorą różne składniki zawarte w pożywieniu, a także metabolity przemiany materii.

Objawy nietolerancji mogą wyglądać podobnie, do reakcji alergicznej – są to gazy, wzdęcia, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, jednak ich wystąpienie nie jest związane z pobudzeniem przeciwciał klasy IgE.

Najczęstszą obserwowaną u zwierząt nietolerancją jest reakcja na laktozę, a także wzdęcia i gazy, odczuwane po zjedzeniu roślin strączkowych.

Najczęstsze alergeny pokarmowe

Najczęściej alergizującym źródłem białka jest kurczak oraz indyk. Uczulająca bywa też wołowina, ale w znacznie mniejszym stopniu.

Przyczyną reakcji alergicznej jest nie tylko mięso, ale też produkty pochodzenia zwierzęcego. W karmach dla psów znajdowane są mączka kostna, ścięgna, skóry – one również wywołają niepożądaną reakcję u alergika. Co istotne, jeśli pies jest uczulony na drób, w stosowanej karmie nie może być też dodatków jajek!

Uczulają nie tylko składniki mięsne. U psów coraz częściej obserwowana jest nietolerancja na:

• pewne zboża (zwłaszcza na bardzo często używane w produkcji karm pszenicę i soję),
• gluten,
• środki konserwujące,
• barwniki,
• dodatki zapachowe.

Do alergenów pokarmowych należy też zaliczyć roztocza, które mogą się rozwijać w karmie a dokładniej na powierzchni granulatu. Każda karma sucha nie powinna być otwarta dłużej niż dwa tygodnie – zazwyczaj po tym czasie traci swoje właściwości, jełczeją tłuszcze w niej zawarte, wietrzeje i dodatkowo mogą się w niej rozwijać roztocza. Dlatego w przypadku występowania silnych reakcji alergicznych zaleca się, aby worek z karmą był na tyle mały, by został zjedzony w ciągu 2 tygodni.

Aby sprawdzić na co pies jest uczulony, można przeprowadzić testy alergiczne.

Próbkę krwi pobraną od pupila wysyła się do analizy do laboratorium.

Niestety, testy przeprowadzane w ten sposób mają jedną, dużą wadę – niektóre alergeny dają odpowiedź krzyżową. Oznacza to, że wynik dodatni wcale nie gwarantuje wystąpienia reakcji alergicznej na dane źródło białka. Zdecydowanie lepszą metodą na sprawdzenie, na co pies jest uczulony, jest wprowadzenie diety eliminacyjnej.

Dieta eliminacyjna – założenia i wdrożenie

Przed wprowadzeniem diety eliminacyjnej, należy dokładnie przeanalizować cały psi jadłospis. Nie chodzi tylko o karmę podstawową ale też o przeróżne dodatki – smakołyki, kostki smakowe, ciasteczka oraz wszystko to, co dostają ze stołu swoich opiekunów.

Dobrze jest zastanowić się, czy objawy alergii zauważalne są codziennie, czy też po zjedzeniu konkretnych pokarmów – na przykład, jeśli pies raz w tygodniu, w konkretny dzień, dostaje kawałek wędzonej ryby i tego samego lub następnego dnia pojawiają się objawy alergiczne, należy zacząć od wyeliminowania tego konkretnego składnika pokarmowego.

Nawet jeśli smakołyki oraz “ludzkie” jedzenie jest ograniczone do minimum, lub nie jest wcale podawane, a pies spożywa tylko karmę przeznaczoną dla zwierząt, warto przeanalizować jej skład.

Wiele źródeł białka w jednej karmie może przyczyniać się do rozwoju alergii. Częste zmiany smaków, nawet w obrębie tej samej firmy produkującej pożywienie także może wywołać reakcję alergiczną.

Głównym założeniem diety eliminacyjnej, jest wprowadzenie karmy z jednym źródłem białka, najlepiej z takim, z jakim zwierzę do tej pory się nie zetknęło, aby wyciszyć reakcje alergiczne. Stąd też w karmach hipoalergicznych (zalecanych często jako podstawa diety eliminacyjnej) znajdowane są takie źródła białka jak mięso strusia, kangura, czy też białko pochodzące z owadów.

Innym rozwiązaniem jest zastosowanie białka hydrolizowanego. Hydrolizacja jest procesem, w wyniku którego białko jest rozbijane na bardzo małe kawałeczki, przez co nie powinno wywoływać reakcji alergicznej. W niektórych karmach hipoalergicznych znajdzie się zatem kurczak lub indyk, ale poddany procesowi hydrolizacji.

Drugim składnikiem karm zalecanych do stosowania w diecie eliminacyjnej, jest zazwyczaj skrobia, lub zboże ale również tylko jeden rodzaj, dość rzadko używany w procesach produkcji karm.

Wdrożenie karmy hipoalergicznej może być dość kłopotliwe, zwłaszcza dla wybrednego psiego podniebienia. Niestety, większość karm hipoalergicznych nie jest zbyt smaczna – oprócz ograniczenia ilości składników do minimum, ograniczane są też substancje wzmacniające smak i zapach.

Czasem warto przeprowadzić dwa lub trzy dni okresu przejściowego, mieszając karmę, którą pies jadł z karmą, którą pies powinien spożywać. Jednak czas trwania diety eliminacyjnej liczymy od momentu, gdy pies zaczął jeść tylko karmę docelową.

Ważne jest, by zachować żelazną konsekwencję i nie ulegać psim głodnym oczom, proszącym o kawałek ciasteczka, albo kotleta z talerza swojego opiekuna. Dieta musi być ścisła i przestrzegana z największą surowością, aby miała sens. Dlatego warto poinformować wszystkich domowników oraz gości o bezwzględnym zakazie dokarmiania psa, będącego na diecie eliminacyjnej.

Wprowadzenie nowego, innego źródła pożywienia sprawia, że reakcje alergiczne na pożywienie powinny się wyciszyć – zatem objawy kliniczne, obserwowane w związku z alergią pokarmową nie powinny być dłużej obserwowane.

Nie jest to jednak proces natychmiastowy i błyskawiczny, do wyciszenia objawów, w zależności od ich nasilenia, może dojść po około 6 tygodniach. Jeśli po tym czasie objawy alergii ustąpią tylko w niewielkim stopniu, należy zmienić karmę i źródło białka na inne.

Jeśli natomiast wszelkie niepokojące objawy zupełnie się wyciszą, można przejść do kolejnego etapu, czyli wprowadzania kolejnych źródeł białka. Można zupełnie wyeliminować poprzednią karmę na rzecz nowej (z nowym źródłem białka), można też zrobić to metodą małych kroczków, czyli podać niewielką ilość mięsa innego pochodzenia.

Jeśli przykładowo, po 6 tygodniach na karmie hipoalergicznej, chcemy sprawdzić czy pies wykazuje reakcję alergiczną na wołowinę – podajemy mu niewielką ilość sparzonego, wołowego mięsa w jednym posiłku. Jeśli w ciągu kilku dni nie wystąpi świąd, biegunka, wysypka – powtarzamy próbę z większą ilością mięsa. Przy braku reakcji w trzech próbach, można założyć, że pies nie jest uczulony na wołowinę.

Aby uzyskać 100% pewność i odpowiedź na pytanie, co konkretnie uczula psa, można przeprowadzić tak zwaną próbę prowokacyjną. Można ją przeprowadzić po 6 tygodniach stosowania diety eliminacyjnej, po ustabilizowaniu wszystkich niepokojących objawów alergicznych.

Próba wygląda podobnie do wprowadzenia nowego źródła białka, jednak w tym wypadku podajemy bardzo małą ilość mięsa, spodziewając się wystąpienia reakcji alergicznej. Warto uzgodnić przeprowadzenie próby prowokacyjnej z lekarzem prowadzącym – czasami, po ustabilizowaniu alergii dietą eliminacyjną, może dojść do zwiększenia nasilenia objawów po kontakcie z alergenem.

Dieta eliminacyjna a przysmaki

Przysmaki i psie ciasteczka to bardzo ważny element wychowywania psa, nauki posłuszeństwa i komend. Na diecie eliminacyjnej, trzeba je jednak znacząco ograniczyć. Nie są jednak zupełnie zakazane i zabronione, jednak należy przestrzegać kilku ważnych zasad.

Przede wszystkim, należy zwrócić uwagę na skład produktu, który ma być przysmakiem – nagrodą. Najlepsze i najzdrowsze są naturalne przysmaki, składające się z odpowiednio przygotowanego, suszonego mięsa.

Należy upewnić się, że mięso, użyte do produkcji przysmaku, jest takie samo jak w karmie – zatem jeśli pies spożywa karmę z jagnięciną, smakołyk powinien również składać się z jagnięciny. Konieczne jest zachowanie reguły jednego źródła białka!

Bardzo istotny jest też czas przechowywania otwartej paczki z przysmakami. Warto pamiętać, że naturalne przysmaki bardzo łatwo się psują – brak dodatku substancji konserwujących ma swoje minusy. Otwarta paczka z suszonym mięsem powinna być przechowywana w lodówce, aby zahamować rozwój roztoczy na powierzchni smakołyków oraz jełczenie tłuszczu, którego niewielka ilość z pewnością się znajduje w mięsie.

Nawet w lodówce, przysmaki nie powinny być przechowywane dłużej niż 2 tygodnie. Jeśli jednak kupiona i otworzona paczka smakołyków jest zdecydowanie większa, warto podzielić ją na porcje, które wystarczą na krótki okres czasu.

Innym rodzajem przysmaków mogą być wypiekane własnoręcznie ciastka, w których zawarte będą składniki z przyjmowanej przez psa karmy. Jeśli pupil woli bardziej skrobiowe smakołyki i nie posmakuje mu suszone mięso, warto sprawdzić, co jest źródłem węglowodanów w podawanej karmie. Mąka z odpowiedniego zboża (użytego do produkcji karmy) albo warzywa, odrobina roślinnego tłuszczu oraz woda – to może być przykładowy skład ciastka skrobiowego.

Po upieczeniu takiego smakołyku również należy zadbać o odpowiednie jego przechowywanie. Ciasteczka powinny być szczelnie opakowane i tak jak smakołyki pochodzenia zwierzęcego – nie mogą zalegać w lodówce dłużej niż 2 tygodnie.

Dodatkowe elementy terapii, które można stosować w trakcie trwania diety eliminacyjnej

Karmy komercyjne, stosowane w większości przy diecie eliminacyjnej, zwykle nie wymagają dodatków żywieniowych. Zaznaczę również, że wszelkie suplementy dla psa powinny być podawane po konsultacji z lekarzem prowadzącym – nadmiar witamin i minerałów może być równie szkodliwy, co ich niedobór.

Dieta eliminacyjna jest zwykle wprowadzana jako element terapii w przypadku reakcji alergicznej na składniki żywieniowe. Jak opisałam wyżej, objawami reakcji alergicznej mogą być problemy żołądkowo – jelitowe oraz objawy skórne.

Aby wspomóc regenerację uszkodzonej skóry, lub przyspieszyć gojenie, warto przeanalizować podawaną psu karmę pod kątem zawartych w niej witamin i dodatków mineralnych.

Dodatek witamin A, E, cynku i biotyny bardzo korzystnie wpływa na funkcjonowanie skóry – wspomaga jej regenerację, elastyczność, zmniejsza podatność na uszkodzenia i urazy.

Do miejscowej pielęgnacji miejsc największego podrażnienia naskórka można użyć preparatów, które zawierają:

• chlorheksydynę (działa odkażająco, ale nie wysusza nadmiernie naskórka, dezynfekuje i zmniejsza ilość bakterii w miejscu uszkodzenia skóry),
• pantenol (nawilża, działa łagodząco na stany zapalne).

W przypadkach silnego podrażnienia skóry warto zastosować także kąpiele dermatologiczne. Do ich wykonania należy użyć hipoalergicznego szamponu dla psa. Kąpiel dermatologiczna przeprowadzana jest w zależności od potrzeb, raz w tygodniu, raz na dwa tygodnie.

Po wstępnym płukaniu skóry pupila i zmyciu zanieczyszczeń, porcję dermokosmetyku należy nałożyć dokładnie na całe ciało i pozostawić na kilka minut, aby substancje w nim zawarte podziałały odpowiednio na skórę zwierzęcia. Po kilku minutach preparat należy dokładnie spłukać, a zwierzę wysuszyć.

Po ustabilizowaniu problemów żołądkowo – jelitowych, warto upewnić się, że pupil ma odpowiedni skład flory jelitowej. Przewlekłe biegunki, spowodowane alergią, mogą doprowadzić do wyjałowienia przewodu pokarmowego. Warto porozmawiać z lekarzem prowadzącym o przeprowadzeniu badania składu mikroflory jelitowej lub o wprowadzeniu preparatów probiotycznych dla psów.

Gotowe produkty czy domowe posiłki?

Nie każdy pies zadowoli się karmą dostępną w sklepie. Bardzo często zdarza się tak duża niechęć do gotowego produktu, że pupil odmawia spożywania jedzenia przez dzień lub dwa. Niektórzy opiekunowie decydują się wtedy na samodzielne przygotowywanie posiłków.

W przypadku diety eliminacyjnej, gotowanie posiłków dla pupila może być nieco kłopotliwe. Tak jak wspomniałam, głównym założeniem diety jest podawanie źródeł białka, z którymi pies się nie zetknął – zakup świeżego mięsa tego typu lub hydrolizatu mięsnego może być dość kłopotliwy.

Nie znaczy jednak, że gotowanie posiłków na diecie eliminacyjnej jest niemożliwe – prostsze jednak jest kupienie gotowej karmy. Najczęściej stosowanymi źródłami białka w takich przypadkach są:

• królik,
• kaczka,
• konina,
• jagnięcina,
• ryby.

Ważne jest to, aby było to mięso pełnowartościowe, świeże. Posiłki po przygotowaniu powinny być zjedzone w ciągu 48h, lub po odpowiednim zabezpieczeniu – zamrożone.

Skomponowanie w pełni zbilansowanego posiłku nie jest łatwe. Należy uwzględnić kaloryczność poszczególnych składników, skład makro i mikroelementów oraz objętość porcji żywieniowej. Jeśli do tego dołożymy alergię i nietolerancję pokarmową, okazuje się że ułożenie jadłospisu jest bardzo trudną sprawą.

Dlatego warto w takich przypadkach skorzystać z pomocy dietetyka weterynaryjnego, który na podstawie aktualnych wyników badań psa i informacji o alergiach ułoży odpowiednią dietę, dopasowaną do konkretnego psa.