W najgorszych koszmarach każdego opiekuna psa lub kota pojawia się straszny obraz – ukochany pupil z każdą upływającą chwilą, czuje się coraz gorzej, bez widocznej na pierwszy rzut oka przyczyny, traci przytomność i w ciągu kilku chwil jego serce przestaje bić.
Na szczęście prawdopodobieństwo takiego scenariusza jest bardzo niewielkie u zdrowego zwierzęcia, chociaż są schorzenia o tak piorunującym przebiegu.
Jedną z takich jednostek chorobowych jest wstrząs.
Definicja mówi, że jest to stan, w którym znacząco zmniejsza się dopływ krwi do tkanek, co skutkuje zmniejszonym utlenowaniem w obrębie organizmu, w wyniku czego występują liczne zaburzenia metaboliczne.
Istnieją różne przyczyny wystąpienia wstrząsu, jednak niezależnie od nich ważna jest jak najszybsza reakcja na pogarszający się stan pupila.
Jak można pomóc zwierzęciu, u którego rozwija się wstrząs? Czy zawsze jest to stan zagrożenia życia? Ile czasu może minąć od pierwszych objawów do śmierci pupila?
W poniższym artykule postaram się przybliżyć temat wstrząsu u psa i kota.
Dlaczego wstrząs jest tak groźny dla organizmu?
Tak jak wspomniałam, główną przyczyną jest bardzo szybkie postępowanie objawów.
Jest kilka głównych powodów wystąpienia wstrząsu. Każdy rodzaj wstrząsu jest związany ze spadkiem zaopatrzenia tkanek w tlen, na poziomie komórkowym.
Bardzo często ciężko jest dokładnie zdiagnozować, który rodzaj wstrząsu wystąpił u chorego zwierzęcia – postaci są do siebie podobne, objawy kliniczne również. Co więcej, wystąpienie jednego rodzaju wstrząsu nie wyklucza możliwości powstania innego – na przykład, intensywna biegunka i wymioty, spowodowane infekcją bakteryjną mogą prowadzić do rozwoju wstrząsu hipowolemicznego, a toksyny produkowane przez bakterie – do wstrząsu septycznego.
Etapy wstrząsu
Poniżej opiszę etapy wstrząsu.
Kompensacja, czyli wyrównanie
Dochodzi do niej przy aktywacji baroreceptorów, obecnych w ścianach tętnic. Są to receptory reagujące na zmiany ciśnienia krwi krążącej.
Ich aktywacja powoduje skurcz naczyń (w efekcie wzrost oporu przepływu krwi w naczyniach obwodowych) oraz aktywację osi renina-angiotensyna-aldosteron. Pozwala to na zachowanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego i objętości wyrzutowej serca.
W tej fazie wstrząsu zauważalne jest:
- przyspieszenie oddechu,
- niepokój,
- zwiększenie częstości pracy serca.
Zwierzę jest zdecydowanie niechętne do ruchu i przemieszczania się.
Błony śluzowe zwierzęcia są dość blade, wydłuża się czas wypełniania kapilar.
Dekompensacja, czyli centralizacja krążenia
Gdy zawodzą mechanizmy fazy pierwszej i dochodzi do ciągłej utraty płynów, zaburzeń w krążeniu lub stałego wyrzutu amin biogennych, organizm uruchamia mechanizmy, mające na celu zabezpieczenie narządów najważniejszych dla jego funkcjonowania, czyli:
- serca,
- układu nerwowego,
- nadnerczy.
Zwężają się naczynia obwodowe, rozszerzają naczynia centralne. Powoduje to zmniejszenie przepływu krwi przez jelita, skórę oraz nerki.
Przy braku wprowadzenia odpowiednich działań, w tej fazie mogą zaczynać się procesy degeneracyjne nerek, mocz nie jest produkowany w odpowiedniej ilości, następuje podwyższenie zawartości mocznika i kreatyniny we krwi krążącej.
W tej fazie pojawiają się:
- zaburzenia świadomości,
- pobudzenie,
- lęk.
Błony śluzowe są bardzo blade, obwodowe odcinki kończyn mogą być zimne.
Serce nadal bije szybko, oddechy są przyspieszone.
Mogą pojawić się zaburzenia w tętnie na tętnicach obwodowych – może być bardzo słabe lub wręcz niewyczuwalne. Zwierzę w tej fazie wstrząsu ma nadal spore szanse na powrót do normalnego funkcjonowania przy odpowiednio szybkiej reakcji i intensywnej terapii.
Uszkodzenia narządowe
Niedotleniony organizm chwyta się ostatniej deski ratunku i przechodzi na metabolizm beztlenowy, co prowadzi do szybkiego rozwoju kwasicy metabolicznej.
Ciśnienie krwi dalej spada, z powodu zaburzeń w krążeniu tworzą się zastoje krwi, prowadzące do powstawania agregatów krwinkowych. Gromadzenie metabolitów powoduje dalsze uszkodzenia komórek w organizmie.
Zwierzę w tej fazie najczęściej już straciło przytomność.
Tętno na tętnicach obwodowych jest niewyczuwalne.
Błony śluzowe stają się porcelanowo – blade.
Bardzo ciężko jest uratować psa i kota u którego rozwinęła się ta faza, często, zwierzęta takie wymagają terapii do końca życia.
Zaburzenia metaboliczne i nieodwracalne uszkodzenia komórkowe
W wyniku przejścia na metabolizm beztlenowy, rozwoju kwasicy i powstawania wolnych rodników, komórki organizmu ulegają uszkodzeniu.
Pojawia się:
- obrzęk płuc,
- DIC,
- niewydolność nerek,
- uogólniona toksemia,
- ostra niewydolność oddechowa.
Rzadko udaje się uratować zwierzę w ostatniej fazie wstrząsu, często zmiany w organizmie wynikające z niedotlenienia i wszystkich jego konsekwencji są zbyt zaawansowane.
Przyczyny i rodzaje wstrząsu
Wstrząs hipowolemiczny
Wstrząs hipowolemiczny występuje jako skutek utraty dużych ilości płynów z organizmu.
Główną przyczyną wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego jest intensywne krwawienie, na przykład w trakcie zabiegu chirurgicznego, pęknięcia masywnego guza, lub jako powikłanie pooperacyjne.
Może pojawić się w wyniku urazu narządów miąższowych – rozległa sieć naczyń krwionośnych, zaopatrujących wątrobę, nerki czy śledzionę sprawia, że rozerwanie ich w wyniku urazu powoduje szybką utratę krwi i rozwój wstrząsu u zwierzęcia.
Wstrząs hipowolemiczny może być spowodowany także utratą osocza.
Duże ilości tego płynu organizm traci na przykład z powodu rozległych poparzeń – uszkodzona skóra przepuszcza duże ilości osocza.
W wyniku stanów zapalnych otrzewnej lub trzustki w jamie brzusznej zbiera się duża ilość płynu wysiękowego, który składa się z osocza – zaawansowana postać takiego zapalenia również może wywołać wstrząs hipowolemiczny.
Inną przyczyną wstrząsu hipowolemicznego jest utrata elektrolitów i płynów.
Do takiej sytuacji dochodzi na przykład w przebiegu bardzo silnego zatrucia pokarmowego – intensywna biegunka i silne wymioty, spowodowane infekcją wirusową lub bakteryjną prowadzą do szybkiej utraty wody i elektrolitów z organizmu.
Do wstrząsu, wywołanego utratą elektrolitów może też dojść w przypadku wystąpienia przełomu nadnerczowego w przebiegu choroby Addisona.
Postępowanie
Terapia w przypadku wstrząsu hipowolemicznego polega na odpowiednio dobranej płynoterapii, tak, aby nie pogłębiać zaburzeń elektrolitowych a jednocześnie uzupełnić objętość krwi krążącej i przywrócić zdolność do transportowania wystarczających ilości tlenu.
Należy też ustalić konkretną przyczynę wystąpienia wstrząsu – zlokalizować miejsce upływu krwi (jeśli doszło do krwotoku, należy rozważyć transfuzję krwi) i zatamować dalsze krwawienie, ustalić odpowiednie leczenie w przypadku stanu zapalnego trzustki lub powód, z jakiego wystąpiło zapalenie otrzewnej i wdrożyć leczenie przyczynowe.
Wstrząs kardiogenny
Do rozwoju wstrząsu kardiogennego dochodzi na skutek zmniejszenia objętości minutowej serca, obniżenia kurczliwości mięśnia sercowego oraz spadku ciśnienia krwi.
Najczęstszą przyczyną wystąpienia tych problemów jest obecność kardiomiopatii – serce objęte chorobą zwyrodnieniową, nie jest w stanie efektywnie przepompować odpowiedniej objętości krwi, aby wystarczająco zaopatrzyć organizm w tlen.
Wrodzone lub nabyte wady zastawek również wpływają na efektywność pracy serca.
Inne przyczyny wystąpienia wstrząsu kardiogennego to:
- polekowe uszkodzenia mięśnia sercowego,
- wady rozwojowe serca,
- choroby pasożytnicze serca,
- arytmie.
Organizm stara się wyrównać problemy z zaopatrzeniem, zwiększając objętość krwi krążącej. Dlatego we wstrząsie kardiogennym płynoterapia powinna być dobrana bardzo ostrożnie i w ściśle kontrolowanej dawce – najważniejsze jest ustabilizowanie i usprawnienie pracy serca.
W tym przypadku, do wymienionych objawów ogólnych wstrząsu należy jeszcze dodać, że występują one głównie po wysiłku – gdy zapotrzebowanie na tlen jest największe.
Mogą pojawić się duszności i omdlenia, ale także obrzęk płuc. Wstrząs kardiogenny dotyczy głównie starszych pacjentów, z problemami kardiologicznymi.
Postępowanie
Leczenie wstrząsu kardiogennego polega na ustabilizowaniu pierwotnej przyczyny, w tym wypadku należy poprawić kurczliwość mięśnia sercowego (leki inotropowo –dodatnie).
Należy też przeciwdziałać rozwojowi obrzęku płuc – leki moczopędne, środki rozszerzające oskrzela i wzbogacenie powietrza, którym oddycha pacjent o tlen zdecydowanie poprawią jego stan.
Tak jak wspomniałam, płynoterapia odgrywa drugorzędną rolę, powinna być ściśle kontrolowana przez lekarza prowadzącego.
Warto wspomnieć, że w przypadku wstrząsu kardiogennego, dochodzi do zatrzymywania sodu w organizmie chorego zwierzęcia, dlatego przy doborze odpowiednich preparatów do płynoterapii należy koniecznie oznaczyć ilość elektrolitów w surowicy.
Wstrząs dystrybucyjny (naczyniopochodny)
Ten rodzaj wstrząsu występuje, gdy dochodzi do znacznego rozszerzenia naczyń krwionośnych.
W wyniku takiej reakcji dochodzi do zwiększenia objętości naczyń krwionośnych, które jednocześnie są znacznie gorzej wypełnione, oraz w efekcie do spadku ciśnienia krwi krążącej.
Istnieją dwie przyczyny wystąpienia wstrząsu dystrybucyjnego:
Reakcja anafilaktyczna
Intensywna reakcja anafilaktyczna może prowadzić do wstrząsu.
Do reakcji dochodzi po zastosowaniu niektórych leków, szczepionek (zwłaszcza, jeśli są podawane pierwszy raz w życiu młodego zwierzęcia), po ukąszeniu przez owady. Do reakcji dochodzi po pobudzeniu komórek tucznych, które uwalniają histaminę i inne aminy biogenne.
Wstrząs septyczny
Jest ostatnim stadium reakcji organizmu na zakażenie ogólne.
Obecnie mówi się o SIRS, czyli zespole ogólnoustrojowej reakcji zapalnej, aby odróżnić wstrząs septyczny od tego, który wywołuje na przykład zapalenie trzustki.
Przyczyną wstrząsu septycznego jest najczęściej:
- ropne zapalenie opłucnej,
- ropomacicze,
- rozległe, ropne zakażenia skóry,
- zapalenie otrzewnej.
Postępowanie
Należy koniecznie ustalić przyczynę wstrząsu. Pomocne jest dokładne przeanalizowanie, co się działo przed wystąpieniem pierwszych objawów wstrząsu – przy reakcji anafilaktycznej będzie to kontakt z owadem, lub podanie leku.
Ważne jest podanie płynów oraz tlenoterapia. W przypadku stałego pogarszania się stanu zwierzęcia, należy użyć adrenaliny oraz sterydów.
W przypadku wstrząsu septycznego, należy leczyć przyczynę posocznicy, poprzez odpowiednio dobraną antybiotykoterapię (najlepiej na podstawie wyników posiewu).
Jako leczenie wspomagające, tak jak przy innych rodzajach wstrząsu, należy zastosować odpowiednio dobraną płynoterapię oraz suplementację tlenu.
Wstrząs obturacyjny
Ten rodzaj wstrząsu może wystąpić gdy dopływ krwi do serca jest utrudniony – nie występuje zmiana objętości krwi krążącej, lecz problem w jej przepływie.
Najczęstsze przyczyny to tamponada serca (czyli wylew krwi do worka osierdziowego, co znacznie utrudnia normalną pracę serca), zakrzepy obecne w tętnicy lub żyle głównej, nowotwory serca lub obecność pasożytów z rodzaju Dirofilaria.
Wstrząs obturacyjny może być też wywołany przez skręt żołądka i jego wzdęcie.
Postępowanie
Terapia polega na usunięciu przyczyny wystąpienia wstrząsu. W przeciwieństwie do poprzednich rodzajów nie jest zalecana w tym przypadku płynoterapia – tak jak wspomniałam, objętość krwi krążącej nie zmienia się, a dodatkowe zwiększenie objętości płynów krążących tylko utrudni pracę serca.
Terapia ogólna w przypadku wstrząsu
Niestety, ciężko jest w warunkach domowych udzielić pierwszej pomocy psu lub kotu, u którego wystąpił wstrząs, dlatego w przypadku zauważenia objawów wstrząsu należy niezwłocznie udać się do najbliższego gabinetu weterynaryjnego.
W zależności od przyczyny wystąpienia wstrząsu, należy też dobrać leki kardiologiczne, antybiotyk, albo steryd, który zmniejszy reakcję anafilaktyczną.
Bez względu na rodzaj wstrząsu, warto suplementować choremu zwierzęciu tlen. Jeśli doszło do utraty przytomności pacjenta, należy monitorować czynność akcji serca i ciśnienie krwi.
W dalszym postępowaniu należy objąć szczególną uwagą nerki psa i kota, który został uratowany. Częste kontrolne badania krwi z oznaczeniem poziomu mocznika i kreatyniny i szybka reakcja w przypadku podwyższenia tych parametrów, pozwoli uniknąć niewydolności nerek.
Następstwa wstrząsu
Tak jak wspomniałam wyżej, przy omawianiu poszczególnych etapów wstrząsu, następstwa mogą być nieodwracalne w skutkach.
Niewystarczające zaopatrzenie tkanek i narządów w tlen skutkuje stopniową utratą funkcjonalności.
Następstwem wstrząsu najczęściej są uszkodzenia nerek i ich niewydolność – większość psów i kotów, po ciężkich zabiegach przebiegających z dużą utratą krwi, przez długi czas musi być poddawana płynoterapii.
Kwasica metaboliczna również ma swoje skutki, dla całego organizmu.
Czy da się nie dopuścić do wstrząsu?
Ciężko jest przewidzieć reakcje organizmu na niektóre bodźce, jednak da się zachować szczególne środki ostrożności.
Warto unikać miejsc, w których może dojść do ugryzienia owadów, lub stosować preparaty, które skutecznie je odstraszą.
Jeśli opiekun zwierzęcia wie, że pupil jest uczulony na ukąszenia owadów i po kontakcie z nimi wykazuje bardzo silną reakcję, warto mieć na spacerach dawkę adrenaliny, wydaną przez lekarza weterynarii, aby w razie wystąpienia gwałtownej reakcji szybko pomóc pupilowi.
W przypadku problemów kardiologicznych należy regularnie stosować leki zalecone przez lekarza prowadzącego oraz raz do roku kontrolować obecną wadę serca, chyba że kardiolog zalecił inną częstotliwość.
Należy bezwzględnie reagować w przypadku wystąpienia biegunki i wymiotów u pupila, zwłaszcza, jeśli nie jest to epizod gorszego samopoczucia, tylko stan, który utrzymuje się przez dłuższy czas.
Bezwzględnie należy monitorować stan pupila po przebytej operacji. Wiele gabinetów zaleca obserwacje w całodobowej przychodni weterynaryjnej, zwłaszcza po zabiegach, w których istnieje ryzyko krwotoku. Jednak przede wszystkim należy jak najszybciej zareagować, kiedy stan pupila szybko ulega pogorszeniu.
“Obserwacja”, gdy pies czy kot traci świadomość i przestaje reagować na bodźce jest najgorszą opcją – ważne jest szybkie dostarczenie pupila do najbliższego lekarza weterynarii.
