Utrata przytomności u psa: jak mu pomóc [zalecenia weterynarza]

W okresie wakacyjnym bardzo często zdarzają się nagłe sytuacje, wymagające od opiekuna błyskawicznej reakcji. Zwierzęta doznają udaru cieplnego, kaleczą opuszki łap o ostre kamienie, miewają nagłe ataki chorób zakaźnych, czy infekcje. Jedną z takich właśnie sytuacji jest nagła utrata świadomości pupila.

O utracie świadomości mówimy, gdy zwierzę nagle, bez wcześniejszych objawów przestaje reagować na jakiekolwiek bodźce – na głos opiekuna, na dotyk, na hałas. Towarzyszy jej wiotkość mięśni. Bardzo często występuje wraz z utratą władzy w kończynach, w czasie takich epizodów może także dochodzić do utraty władzy w zwieraczach, zwierzę może oddać kał lub mocz. Taki atak może trwać kilka sekund, kilka minut lub dłużej, często ustępuje samoistnie, w zależności od przyczyczyny. Mówiąc obrazowo, zwierzę nagle upada i nie wykazuje reakcji na zachowanie opiekuna. 

Przyczyny utraty przytomności u psa

Jest bardzo wiele schorzeń, które mogą powodować epizody utraty świadomości. W większości chorób zakaźnych, wirusowych i bakteryjnych, końcowe stadium schorzeń przebiega właśnie z epizodami omdleń. Wszelkie schorzenia neurologiczne oraz kardiologiczne mogą również wywoływać krótkotrwałe zaburzenia świadomości zwierzęcia. W poniższym artykule omówię kilka głównych przyczyn utraty świadomości u psów.

Zaburzenia w ukrwieniu – omdlenia kardiogenne 

Zaburzenia w przepływie krwi są najczęstszą przyczyną omdleń u psów. Do omdlenia dochodzi, gdy występuje spadek ciśnienia krwi w dużych naczyniach krwionośnych – do około 60 mmHg.  Spadek ciśnienia do takiej wartości prowadzi do obniżenia perfuzji w naczyniach mózgowia, a to z kolei do omdlenia. Do tej grupy schorzeń warto włączyć bloki przedsionkowo komorowe, zaburzenia rytmu serca (tachykardia, bradykardia, częstoskurcze, migotanie przedsionków), choroby węzła zatokowego oraz schorzenia mięśnia sercowego (na przykład kardiomiopatia rozstrzeniowa, zwyrodnienie śluzakowate zastawki dwudzielnej). Schorzenia te są najczęstszą przyczyną omdleń u bokserów i jamników, jednak również psy ras mieszanych cierpią z powodu wymienionych wyżej schorzeń. W ustalaniu diagnozy pomocne będzie w tym przypadku badanie RTG klatki piersiowej (często zdarza się powiększenie wielkości serca, widoczne na zdjęciu) a także badanie kardiologiczne zwierzęcia (i słyszalne zaburzenia rytmu, szmery i nieprawidłowe uderzenia).

Omdlenie wazowagalne

Ten typ utraty świadomości występuje dość często u ludzi, jako efekt zbyt długiego przebywania w pionowej pozycji. Zwierzęta doświadczają tego typu omdlenia w czasie silnych emocji, stresu, agresji, strachu a także podczas silnego bólu. Bardzo często utrata świadomości poprzedzona jest wymiotami a także niezbornością ruchową. Predysponowane do tego schorzenia są psy ras brachycefalicznych. Diagnoza opiera się na wykorzystaniu próby stymulacji nerwu błędnego (przez ucisk w okolicę gałek ocznych).

Zespół zatoki tętnicy szyjnej

W wyniku tego schorzenia do zaburzeń świadomości i omdlenia dochodzi podczas drażnienia i ucisku w miejscu rozwidlenia tętnicy szyjnej wspólnej. Jest to obszar, w którym występuje bardzo duża ilość różnych receptorów (między innymi mechanoreceptorów, przewodzących impuls do ośrodka rdzenia przedłużonego, włókien nerwu błędnego, zwojów przywspółczulnych i współczulnych), odpowiadających za zwolnienie częstości skurczów serca oraz rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych, co przyczynia się do gwałtownego spadku ciśnienia. Zwierzęta cierpiące z powodu tego schorzenia tracą przytomność podczas gwałtownego odwrócenia głowy na jedną stronę, w czasie zabawy (gwałtownych wyskoków, podskoków, łapaniu piłki w locie), a także podczas silnego drażnienia zaciskającą się na szyi obrożą, na przykład w czasie spacerów. Diagnoza stawiana jest po stymulacji okolicy tętnic szyjnych.

Omdlenie ortostatyczne

Ten typ utraty świadomości związany jest z obniżeniem objętości krwi krążącej (w wyniku silnego odwodnienia, krwotoku,  biegunki, choroby Addisona) a także z zaburzonym funkcjonowaniem układu autonomicznego. Występują dość rzadko u zwierząt, częściej u ludzi – do utraty przytomności dochodzi wtedy w czasie pionizacji postawy ciała.

Anemia

Również niedokrwistość może być przyczyną omdleń i epizodów utraty świadmości u psa. Niedostateczna ilość krwinek czerwonych sprawia, że organizm jest ciągle niedotleniony, dusi się na poziomie komórkowym. Przy niskim poziomie erytrocytów może dochodzić do spadku aktywności, niechęci do wysiłku, szybkiego męczenia się w czasie zabawy a także do epizodów utraty świadomości i omdleń. Charakterystycznym objawem anemii jest bladość błon śluzowych. Więcej o anemii możecie Państwo przeczytać w artykule: https://cowsierscipiszczy.pl/anemia-u-psa/

Omdlenia sytuacyjne

To bardzo ciekawa grupa schorzeń. Do utraty świadomości dochodzi, gdy zwierzę podejmuje jakiś wysiłek – na przykład mikcję, defekację, kaszel, połykanie dużych kęsów jedzenia, akle także po nagłym zaprzestaniu wysiłku fizycznego. Bardzo często zdarzają się u zwierząt, które borykają się z problemami kardiologicznymi. W czasie wysiłku dochodzi u nich do spowolnienia akcji serca, od 10%  wartości wyjściowej tętna, do silnej bradykardii, co przyczynia się do silnego spadku ciśnienia krwi krążącej. 

Wstrząs mózgu

Wstrząs mózgu u psa również może być przyczyną utraty świadomości zwierzęcia. Dochodzi do niego najczęściej w wyniku urazu – uderzenie w głowę. Rozpoznanie wczesnych objawów wstrząsu mózgu jest dość trudne, jednak wnikliwy opiekun zauważy, że pies jest “nieswój”, ma nudności, jest niechętny do aktywności, jedzenia i picia. Zignorowanie tych objawów może doprowadzić do utraty przytomności. Więcej o wstrząsie mózgu możecie Państwo przeczytać w artykule: https://cowsierscipiszczy.pl/wstrzas-mozgu-psa/

Zatrucia

Istnieje wiele substancji, które są toksyczne dla zwierząt. Wiele z nich może powodować po spożyciu utratę świadomości, zwłaszcza, gdy są od razu przyjęte w dużej dawce. Przykładami takich substancji jest glikol etylenowy, czekolada, preparaty metaldhydowe (dostępne w trutkach na ślimaki), ksylitol, środki odurzające, leki psychotropowe, środki przeciwbólowe dostępne w leczeniu ludzi. W zależności od spożytej substancji i jej ilości, utrata świadomości może wystąpić od kilku minut do kilku godzin po kontakcie z preparatem. W przypadku podejrzenia zjedzenia czegoś niedozwolonego, toksycznego, zdecydowanie warto niezwłocznie skontaktować się z najbliższym lekarzem weterynarii. Przypomnę, że im szybsza reakcja i im szybciej zostanie udzielona pierwsza pomoc (na przykład wywołanie wymiotów, podanie środków działających osłonowo na żołądek i przewód pokarmowy, płynoterapii), tym mniejsza szansa na wystąpienie utraty świadomości i innych objawów, zagrażających życiu zwierzęcia.

Przegrzanie 

Lato jest okresem, gdy zwierzęta są szczególnie narażone na przegrzanie, a stąd już prosta droga do udaru. O hipertermii mowa, gdy temperatura ciała zwierzęcia zmierza do 40 – 40,5 stopnia. Przypomnę, że zwierzęta nie posiadają gruczołów potowych na swoim ciele w takiej ilości, jak ludzie – występują one jedynie na opuszkach łap i między palcami, dlatego ta droga termoregulacji nie sprawdza się u czworonogów. Psy chłodzą się przez ziajanie i kontakt ciała z chłodnymi powierzchniami, a także ograniczając swoją aktywność fizyczną.

Na utratę przytomności z powodu przegrzania najbardziej narażone są zwierzęta, u których ziajanie nie może przebiegać prawidłowo – a więc psy cierpiące z powodu zapadalności tchawicy, z chorobami serca, otyłością. Szczególnie predysponowaną grupą są psy ras brachycefalicznych – przerost podniebienia, za wąskie nozdrza, deformacja krtani i krótkie drogi oddechowe sprawiają, że psy tych ras nie są w stanie efektywnie się ochłodzić w czasie ziajania.

Ciekawe jest to, że pies podczas próby szybkiego ochłodzenia się, zaczyna oddychać bardzo szybko, ale też bardzo płytko – przez co paradoksalnie dochodzi do niedotlenienia tkanek, w tym tkanki mózgowia, co jest bezpośrednią przyczyną utraty świadomości. 

Uwaga! chłodzenie zwierzęcia w przypadku przegrzania należy przeprowadzać powoli! Nie wolno wrzucać pupila do wanny z zimną wodą, ani przykładać lód bezpośrednio do jego ciała! Zdecydowanie lepiej jest spryskać łapki spirytusem (szybko wychładza), zastosować chłodne okłady i podać chłodną wodę do picia.

Zaburzenia gospodarki cukrowej

Zarówno hipo jak i hiperglikemia mogą być przyczyną utraty świadomości.

W przypadku hipoglikemii, spadek poziomu glukozy we krwi powoduje początkowo drżenia, zwiększony apetyt, splątanie, senność. Następnie pies może stracić przytomność. Do utraty przytomności spowodowanej hipoglikemią może dojść wtedy, gdy przerwa między posiłkami jest za długa a także wtedy, gdy dawka insuliny jest za wysoka. 

Hiperglikemia natomiast występuje, gdy poziom glukozy we krwi jest stanowczo za wysoki. Rzadko zdarza się u zwierząt, zdecydowanie częściej problem ten dotyczy ludzi. 

Padaczka

Epilepsja także może być przyczyną zaburzeń świadomości u zwierząt. Tuż przed atakiem lub bezpośrednio po nim, zwierzę może mieć epizod omdlenia. Atak padaczki jest bardzo wycieńczający, męczący, po nim często dochodzi do znacznego spadku ciśnienia krwi. Więcej o padaczce możecie Państwo przeczytać w artykule: https://cowsierscipiszczy.pl/padaczka-psa-kota/

Pierwsza pomoc w przypadku utraty przytomności u psa

W przypadku wystąpienia nagłej utraty świadomości kluczowe jest, by zachować spokój – panika i działanie na oślep nigdy nie jest pomocne. W pierwszej kolejności należy spróbować zawołać zwierzę po imieniu, spróbować w łagodny sposób pogłaskać. Psa należy przenieść w miejsce ciche, zacienione, o komfortowej temperaturze ( wskazane, by unikać przegrzania i wychłodzenia zwierzęcia). 

W przypadku braku reakcji należy udrożnić drogi oddechowe, czyli otworzyć jamę ustną oraz wyciągnąć dość mocno język, a także wyprostować głowę i szyję zwierzęcia, tak, by maksymalnie ułatwić przepływ powietrza przez drogi oddechowe. Warto w tym momencie sprawdzić, czy w jamie ustnej i gardle nie ma żadnego zalegającego pokarmu, zabawki, wymiocin, które mogłyby zostać zaaspirowane wraz z oddechem do dróg oddechowych. Wszystko, co zalega w jamie ustnej powinno być usunięte. 

Należy zaobserwować czy pies oddycha – klatka piersiowa pupila powinna się unosić, przepływ powietrza łatwo wyczuć na policzku przyłożonym w okolicę jamy ustnej, na lusterku lub ekranie telefonu, zbliżonego do pyszczka. Przypomnę, że ilość oddechów powinna wahać się 15-30 na minutę (duże psy – wolniej, małe psy oddychają szybciej) . Jeśli oddech pupila jest zachowany, dobrze jest też sprawdzić tętno – normalna wartość to 70-140 uderzeń na minutę ( i również, im większy pies tym wolniej bije jego serce). Gdy pies odzyska świadomość, warto niezwłocznie udać się do lekarza weterynarii, by zbadać pupila i upewnić się, co mogło być przyczyną utraty świadomości.

W przypadku braku wyczuwalnego oddechu i niewyczuwalnego tętna koniecznie należy przejść do akcji resuscytacyjnej. Klatkę piersiową pupila należy uciskać, gdy leży on na boku – przy czym na prawym boku (lewą częścią klatki piersiowej do góry), na wysokości 4-5 żebra (w okolicy pachy pupila).  Powietrze należy wtłaczać do dróg oddechowych otaczając ustami nos i zamykając jednocześnie jamę ustną pupila. Resuscytację należy zacząć od 2-3 wdechów, po czym przystępujemy do masażu serca – 100-120 ucisków na minutę. Masaż i oddychanie powinno być kontynuowane do przywrócenia oddechu i akcji serca. 

W żadnym wypadku nie wolno podawać psu wody do jamy ustnej! Przy utracie świadomości jest to bardzo niebezpieczne, gdyż odruch przełykania może być zaburzony, w związku z czym woda może dostać się do dróg oddechowych. 

Jeśli wiecie Państwo, że Wasz pies cierpi z powodu cukrzycy, niezwłocznie należy sprawdzić poziom cukru w jego krwi za pomocą glukometru. Najłatwiej nakłuć jest opuszkę łapy lub zewnętrzną część ucha. W przypadku hipoglikemii warto podać na język (nie do gardła!) odrobinę miodu lub płynnej glukozy. W przypadku hiperglikemii niezwłocznie należy podać insulinę.

Niestety, w Polsce nie funkcjonuje numer alarmowy, pod który można w takich wypadkach zadzwonić, nie ma systemu ratownictwa dla zwierząt. Warto poprosić o pomoc bliską osobę i zwierzę w czasie resuscytacji próbować przewieźć do najbliższego lekarza weterynarii. Każdy epizod utraty świadomości pupila powinien być niezwłocznie zgłoszony lekarzowi prowadzącemu.