Zapalenie mózgu u psa: objawy i leczenie [Lek wet Katarzyna Hołownia]

Schorzenia, dotyczące układu nerwowego są bardzo niebezpieczne dla życia zwierzęcia. Wbrew pozorom, zdarzają się dość często. Ich objawy kliniczne są jednak często mało specyficzne, nie wskazują na toczący się w organizmie proces.

Te schorzenia zawsze powinny być brane pod uwagę w przypadku nagłych zmian zachowania pupila i niewyjaśnionych epizodów padaczkowych.

Najważniejsze w postępowaniu z dotkniętym chorobą zwierzęciem jest ustalenie przyczyny – mimo, że objawy zapalenia mózgu u psa są podobne pomimo różnych przyczyn ich występowania, rokowanie oraz terapia, jaką należy zastosować, mogą być bardzo różne. W poniższym artykule omówię zagadnienia dotyczące zapalenia mózgu u psa.

Zapalenie mózgu u psa objawy

Objawy kliniczne zapalenia mózgu u psa mogą początkowo wskazywać na inne infekcje i są dość mało specyficzne:

• podwyższona temperatura ciała,
• osowiałość,
• niechęć do jedzenia, picia,
• niechęć do aktywności.

W zależności od rodzaju patogenu, który wywołał chorobę, a także od szybkości jej postępowania dalsze objawy mogą się różnić. Są to na przykład:

• zmiana zachowania pupila (na agresywne lub apatyczne),
• zaburzenia w koordynacji ciała, potykanie się, brak reakcji na przeszkody,
• porażenie nerwów rdzeniowych.

Zwierzę może nadmiernie reagować na bodźce, może pojawić się przeczulica lub nadwrażliwość niektórych partii mięśni, nadmierne ich napięcie lub rozluźnienie. Często pojawia się wodowstręt, nadmierne ślinienie (wynikające z braku możliwości przełknięcia śliny lub jej nadprodukcji), chodzenie po okręgu. Dość charakterystyczna jest postawa zwierząt we wczesnym etapie zapalenia mózgu – często siedzą przy ścianie, opierając o nią głowę.

Dość ciekawym objawem klinicznym mogą być zmiany w gałkach ocznych – mogą być asymetryczne, źrenice mogą nie reagować na światło, mogą być bardzo rozszerzone lub zwężone, mogą nie reagować tak samo na bodźce.

W bardzo silnych stanach zapalnych może dojść do śpiączki albo porażenia czterokończynowego.

Bardzo często pojawiają się też ataki padaczkowe – coraz częstsze i dłuższe, w miarę rozwoju schorzenia, nie dające się opanować lekami przerywającymi ataki. Coraz dłuższy jest też czas, w którym zwierzę dochodzi do siebie po ataku.

Nawet po zdiagnozowaniu psa i wyleczeniu pierwotnej przyczyny tych objawów klinicznych, pewne objawy mogą się utrzymać jeszcze długi czas po zakończeniu terapii.

Bardzo często zapalenie mózgowia występuje razem z zapaleniem rdzenia kręgowego oraz z zapaleniem opon mózgowych, objawy kliniczne tych schorzeń są do siebie dość podobne.

Predyspozycje

W przypadku zapaleń mózgu tła infekcyjnego, zakaźnego, nie ma żadnych predylekcji rasowych ani wiekowych – nie ma żadnych ras, ani grup wiekowych, u których szczególnie często te schorzenia się zdarzają. Każdy pies jest w takim samym stopniu narażony na wystąpienie infekcyjnego zapalenia mózgu.

Da się jednak wyznaczyć pewne czynniki, które sprawiają, że pewne zwierzęta są szczególnie narażone na wystąpienie zapalenia mózgu:

• miejsce życia (zanieczyszczone środowisko i smog mogą mieć wpływ na podatność na pewne schorzenia),
• status immunologiczny (choroby przewlekłe, nowotworowe, zawsze wpływają na odporność psa i zwiększają podatność na inne infekcje),
• zabezpieczenie na pasożyty zewnętrzne (przy odkleszczowych zapaleniach mózgu),
• regularność odrobaczeń oraz szczepienia psa.

W przypadku zapalenia mózgu o podłożu immunologicznym, predysponowane do wystąpienia tego schorzenia są zwierzęta młode, ras małych i miniaturowych, takich jak:

• yorkshire terier,
• maltańczyk,
• shih-tzu.

Również dieta jest istotna w rozważaniu predyspozycji do wystąpienia pewnych schorzeń. Karmienie psów surowym mięsem zwiększa ryzyko inwazji pierwotniaków, które mogą wpłynąć na wystąpienie stanu zapalnego mózgowia.

Zjadanie odchodów ptasich także może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia wielu schorzeń, chociażby kryptokokozy. Należy też ustalić, czy dieta nie spowodowała niedoborów mineralno – witaminowych, aby upewnić się, że obraz kliniczny nie jest spowodowany właśnie przez nie.

Odkleszczowe zapalenie mózgu

Jak sama nazwa mówi, schorzenie wywołane jest aktywnością kleszczy Ixodes ricinus, Rhipicephalus sanguineus, Dermacentor variabilis. Patogenem wywołującym odkleszczowe zapalenie mózgu jest wirus należący do rodzaju Flavivirus.

Rezerwuarem wirusa są drobne ssaki – kleszcze pożywiają się najpierw na nich, potem mogą atakować większe zwierzęta. Do zarażenia dochodzi po ukąszeniu kleszcza – pasożyt wpuszcza wtedy niewielką ilość śliny do ciała ofiary, przekazując w ten sposób także cząstki wirusa.

Objawy kliniczne są wyrażone w ciekawy sposób. Choroba przebiega dwuetapowo – w pierwszym etapie zauważalne są głównie objawy ogólne, takie jak:

• wysoka gorączka,
• bóle mięśni, stawów,
• zaburzenia żołądkowo – jelitowe,
• leukopenia, trombocytopenia w badaniu krwi.

Po około tygodniu (2-8 dniach) objawy ogólne wycofują się, zaczynają natomiast pojawiać się objawy i zaburzenia neurologiczne.

Objawy neurologiczne są tak intensywne i gwałtownie wyrażone, że choroba ma przebieg podobny do wścieklizny lub choroby Aujeszky’ego. Jeśli zwierzę przeżyje, pełen powrót do zdrowia może zająć nawet 6-10 miesięcy. Choroba może jednak spowodować nieodwracalne zmiany w mózgowiu i trwałe deficyty neurologiczne, na przykład ataki padaczkowe.

Należy zaznaczyć, że choroba ta może też dotknąć ludzi – na szczęście, są dostępne szczepionki, pozwalające ustrzec się przed tym groźnym schorzeniem.

Grzybicze zapalenie mózgu

Grzybicze zapalenie mózgu wywoływane jest najczęściej przez Cryptococcus neoformans. Inne grzyby, które również mogą powodować zapalenie mózgu to na przykład Histoplasma capsulatum, jednak atakuje on głównie zwierzęta o obniżonej odporności.

W przypadku Cryptococcus neoformans, źródłem zakażenia są gołębie, a konkretniej ich odchody. Do zakażenia dochodzi po zaaspirowaniu lub spożyciu cząsteczek patogenu. Choroba dotyka najczęściej zwierzęta z chorobami przewlekłymi, zaburzeniami odporności, chorobami nowotworowymi, raczej nie jest spotykana u zdrowych i silnych psów.

Do rozwoju objawów klinicznych dochodzi po 2-5 dniach od zaaspirowania lub połknięcia fragmentów patogenu. Pierwsze objawy, które mogą zwiastować infekcje pochodzą z układu oddechowego – pies ma duszność, wysoką gorączkę, kaszel. Dopiero po kilku kolejnych dniach dochodzi do rozwoju objawów związanych z układem nerwowym.

Immunologiczne tło zapalenia mózgu

Pod tym wspólnym akapitem chciałabym omówić choroby o nie do końca poznanej jeszcze etiologii, przy których przypuszcza się tło immunologiczne. Są to:

• ziarniniakowe zapalenie mózgu, rdzenia, opon mózgowych (GME),
• martwicowe zapalenie mózgu i opon mózgowych (NME),
• martwicowe zapalenie istoty białej mózgu (NLE).

Schorzenia te najczęściej dotykają psy ras małych i miniaturowych, a także brachycefalicznych. Szczególnie często spotykane są u:

• yorkshire terierów,
• maltańczyków,
• chihuahua.

Niedawne badania donoszą, że istnieje pewna pula zaburzeń genetycznych, które w szczególny sposób mogą predysponować niektóre osobniki do rozwoju tych chorób.

Objawy kliniczne rozwijają się dość powoli, ale pierwsze objawy można zaobserwować u zwierząt w bardzo młodym wieku, bo już poniżej 6 miesiąca życia. Niestety, przyżyciowo nie da się rozróżnić tych schorzeń, do tego niezbędne jest badanie tkanek pobranych od zmarłego zwierzęcia.

Celem potwierdzenia schorzenia wykonywany jest rezonans magnetyczny – charakterystyczne są wieloogniskowe zmiany w mózgowiu.

Zapalenie mózgu wywołane przez pierwotniaki

Wbrew pozorom, pierwotniaki również mogą powodować stany zapalne mózgowia. Drobnoustrojami, które mogą wywołać zapalenie mózgu są na przykład Babesia canis. Do zakażenia tymi drobnoustrojami dochodzi po ukąszeniu przez kleszcze, głównie Ixodes ricinus.

Zaburzenia dotyczące układu nerwowego w przebiegu babeszjozy są związane z zamknięciem drobnych naczyń włosowatych przez agregaty krwinek, zasiedlonych przez pierwotniaka. Mechanizm ten spowodowany jest zaburzeniem ciśnienia krwi krążącej, deformacjami erytrocytów, a także silniejszym ich przyleganiem do śródbłonka naczyń włosowatych.

Zaburzenia w przepływie krwi krążącej powodują powstawanie zmian martwicowych, wylewami krwi do mózgu oraz silne nacieki zapalne. Powoduje to rozwój objawów neurologicznych, które wymieniałam wyżej.

Innym pierwotniakiem, który może wywołać zapalenie mózgu jest Encephalitozoon cuniculi. Drobnoustrój ten raczej rzadko wywołuje objawy chorobowe u zdrowych, dorosłych zwierząt, jednak może być izolowany od szczeniąt, zwłaszcza, jeśli oprócz objawów nerwowych wykazują one problemy z wydolnością nerek.

Toxoplasma gondi, mimo, że “przypisana” jest głównie kotom, może również atakować psy, konkretniej – spowodować u zakażonych zwierząt zapalenie mózgu. Schorzenie może wystąpić u młodych szczeniąt oraz u dorosłych zwierząt.

Uważa się, że szczególnie predysponowane są psy karmione surowym mięsem. Objawy kliniczne, charakterystyczne dla nerwowej postaci toksoplazmozy to:

• sztywność kończyn,
• niezborność,
• zaniki mięśniowe.

Neosporoza, wywoływana przez pierwotniaka Neospora caninum, również może przybierać postać nerwową. W tym wypadku predysponowane do wystąpienia są młode zwierzęta, zwłaszcza przed ukończeniem drugiego miesiąca życia.

Pasożyt namnaża się w wielu tkankach, jednak choroba przybiera głównie postać nerwowo- mięśniową. W jej przebiegu pojawiają się zaburzenia takie jak zaniki mięśniowe, porażenia pewnych grup mięśni, a także sztywność kończyn miednicznych. W toku choroby dochodzi do martwicowego zapalenia i atrofii móżdżku.

Zapalenie mózgu spowodowane przez inne patogeny

Stany zapalne mózgowia mogą też być obserwowane w trakcie inwazji innych pasożytów, takich jak tasiemce (na przykład Taenia solium) – w trakcie cyklu rozwojowego może dojść do wytworzenia cysty w mózgowiu zakażonego psa. Głównym objawem jest duża zmiana zachowania zwierzęcia, pies staje się niebezpiecznie agresywny.

Zapalenie mózgu może też występować przy przebiegu wielu chorób zakaźnych, na przykład nosówki czy leptospirozy. Wiele chorób wywołanych aktywnością bakteryjną może powodować stany zapalne mózgowia.

Urazy czaszki, połączone z naruszeniem ciągłości jej kości mogą stanowić bramy wejścia dla drobnoustrojów i w ten sposób być przyczyną zapalenia mózgu.

Co ciekawe, zapalenie mózgu może być też spowodowane pozornie niegroźnym katarem – w dużym skrócie, przy silnym, ropnym wypływie, bakterie mogą spowodować lizę kości i przez powstały ubytek w tkankach przedostać się do mózgowia, wywołując stan zapalny.

Postępowanie diagnostyczne

Objawy kliniczne w przypadku schorzeń układu nerwowego są dość charakterystyczne.

Podczas badania klinicznego można stwierdzić zaburzoną reakcję na bodźce, nieadekwatną do ich siły. Zwierzęta wykazują zaburzenia odruchów rdzeniowych, nietypowe zachowania (brak zainteresowania otoczeniem lub agresję).

W badaniu krwi, zmiany mogą nie być zauważalne. W zależności od przyczyny (tak jak wspomniałam przy omawianiu poszczególnych schorzeń) może pojawić się niewielka leukocytoza, trombocytopenia, obniżenie parametrów czerwonokrwinkowych. Zmiany w parametrach biochemicznych są dość rzadkie, wiążą się raczej z awersją do jedzenia i wody – może to być hipoglikemia, hipoalbuminemia, niewielkie podwyższenie parametrów wątrobowych. Nie są to jednak zmiany specyficzne na tyle, aby wydać pewne rozpoznanie.

Badanie USG warto wykonać, aby wykluczyć inne schorzenia o równie gwałtownym przebiegu.

Badania dodatkowe, które warto w takich przypadkach wykonać to badania obrazowe – tomografia komputerowa z kontrastem lub rezonans magnetyczny. Pozwalają one na uwidocznienie zmian, które zaszły już w mózgowiu. Mogą to być ogniska silnego stanu zapalnego, ogniska martwicze lub zmiany rozrostowe w formie ognisk, uciskające na zdrową tkankę nerwową, obrzęk mózgu, zmniejszenie objętości płynu mózgowo- rdzeniowego.

Badanie płynu mózgowo – rdzeniowego też jest bardzo ważne diagnostycznie. Wszelkie zmiany w jego składzie powinny nasunąć podejrzenie stanów zapalnych mózgowia, rdzenia lub opon mózgowych.

Bardzo często w płynie mózgowo – rdzeniowym można znaleźć patogeny, powodujące zmiany kliniczne – w wybarwionym odpowiednio preparacie można dostrzec komórki grzybów, bakterii lub pasożytów. W takich przypadkach warto wykonać posiew płynu mózgowo – rdzeniowego.

Innym parametrem, świadczącym o stanie zapalnym jest zwiększona ilość neutrofili – ten objaw również powinien nasunąć podejrzenie silnego zapalenia w mózgowiu lub rdzeniu.

Zapalenie mózgu u psa leczenie

W przypadku odkleszczowego zapalenia mózgu, nie ma leczenia przyczynowego, terapia skupia się na łagodzeniu objawów i zapobieganiu możliwych powikłań. Ważne jest podawanie leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych. Bardzo często do terapii włącza się antybiotyki o szerokim spektrum – aby nie doszło do żadnych powikłań bakteryjnych.

W przypadku kryptokokozy mózgu, leczenie polega na podawaniu ogólnym silnych leków przeciwgrzybiczych – lekami z wyboru są flukonazol i itrakonazol. Te dwie substancje osiągają stężenia terapeutyczne w płynie mózgowo – rdzeniowym i mózgowiu, jednak aby je osiągnąć, niezbędne są odpowiednie dawki preparatów.

W czasie terapii należy regularnie wykonywać kontrolne badania krwi – leki mogą powodować uszkodzenia nerek i wątroby. Wskazane jest też stosowanie preparatów działających ochronnie na nerki i wątrobę. Oprócz tego, warto stosować leczenie wspomagające, preparatami stymulującymi odporność.

Leczenie trwa do czasu odnotowania spadku miana przeciwciał w surowicy. Choroba może dawać nawroty, zbyt wczesne odstawienie leków może do tego predysponować.

Terapią w przypadku zapalenia mózgu wywołanego przez pierwotniaki jest podawanie klindamycyny albo pirymetaminy w połączeniu z sulfadiazyną. Leczenie powinno trwać co najmniej 4 tygodnie, a po jego zakończeniu należy skontrolować stan zwierzęcia. Warto zastosować leczenie wspomagające oraz fizjoterapię, która przyspieszy powrót zwierzęcia do pełnej sprawności.

Jeśli chodzi o choroby o podłożu immunologicznym, terapia opiera się na podawaniu leków immunosupresyjnych. Przykładowymi substancjami mogą być cyklosporyna, cytarabina, lomustyna, prokarbazyna. Ich stosowanie niesie za sobą poważne skutki uboczne.

W terapii tych schorzeń można też wykorzystać sterydy – nie są aż tak inwazyjne w działaniu, jak substancje które wymieniłam wyżej. Jednak nawet wczesne wdrożenie leczenia nie gwarantuje powodzenia terapii, spowolni jedynie rozwój kolejnych zmian.

Rokowanie

Rokowanie w przypadku stanów zapalnych mózgu, ściśle zależy od przyczyny schorzenia, wieku zwierzęcia, istnienia chorób towarzyszących, szybkości postawienia rozpoznania. Im szybsza reakcja, im szybciej rozpoczęta diagnostyka, tym większe są szanse powodzenia terapii.

Niestety, nie zawsze możliwy jest pełen powrót do zdrowia i sprawności. Czasem, mimo szybko wprowadzonego leczenia niektóre deficyty neurologiczne (na przykład niedowłady, wrażliwość na bodźce świetlne, ataki padaczkowe) mogą utrzymywać się po skończonej terapii. Zwierzęta takie często wymagają szczególnej opieki do końca życia.

W przypadku chorób o podłożu immunologicznym rokowanie jest niestety niekorzystne. Oczywiście szybkie wprowadzenie leczenia spowolni rozwój zmian, jednak nie zahamuje ich zupełnie. Najczęściej stan zwierzęcia pogarsza się wraz z jego wzrostem, ataki padaczkowe i objawy neurologiczne są coraz silniej wyrażone i zalecana jest eutanazja.