Zapalenie opon mózgowych u psa jest bardzo poważnym schorzeniem, zarówno u zwierząt jak i u ludzi. Zwykle choroba postępuje dość gwałtownie, rozwija się wręcz galopująco.
Bardzo często zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u psa jest jednak tylko objawem – wywoływanym przez infekcję bakteryjną, grzybiczą lub wirusową. Bywa, że przyczyną są riketsje, czynniki chemiczne, pierwotniaki lub pasożyty.
W poniższym artykule przybliżę przyczyny występowania zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych u psów, charakterystyczne objawy kliniczne oraz sposoby walczenia z chorobami, które je wywołują.
Co to są opony mózgowe?
Tkanka nerwowa, budująca mózgowie i rdzeń przedłużony, jest bardzo delikatna.
W organizmie zwierząt i ludzi jest chroniona przed urazami mechanicznymi przez opony mózgowo – rdzeniowe (opona twarda, opona pajęcza i opona miękka), między którymi znajduje się płyn mózgowo – rdzeniowy (pełni funkcje amortyzacyjne).
Przypominają one wyglądem cienkie błony, zbudowane z tkanki łącznej.
Opony twarda i miękka są silnie unerwioną i unaczynioną strukturą, opona pajęcza jest mało unaczyniona i unerwiona. W większości obszaru występowania, opony ściśle do siebie przylegają.
Zapalenie opon mózgowych u psa objawy
Zapalenie opon mózgowych może dotyczyć opony twardej, miękkiej mózgu lub rdzenia przedłużonego, zapalenie może też być mieszane.
Może obejmować całe opony, a może dotyczyć tylko ich fragmentu.
Dość rzadko obserwowane jest zapalenie tylko opon mózgowych, najczęściej występuje równocześnie ze stanem zapalnym mózgowia.
Zapalenie opon mózgowych może przybierać postać odgraniczoną (na przykład w formie ropnia, rozwijającego się po urazach mechanicznych w obrębie czaszki lub spowodowanych obecnością ciała obcego, gałązki lub kłosa) lub rozlaną.
Uważa się, że do rozwoju zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych są predysponowane zwierzęta młode, bez aktualnie prowadzonej profilaktyki szczepiennej. Obniżona odporność sprzyja rozwojowi różnych infekcji, także tym, które dotyczą układu nerwowego.
Zapalenie opon mózgowych może przybierać różne postaci, w zależności od przyczyny infekcji oraz od stopnia, w jakim stan zapalny objął opony.
Zapalenie opon mózgowych u psa najczęściej objawia się:
- wysoką gorączką,
- zwiększeniem tętna,
- zwiększeniem ilości oddechów.
Może pojawić się światłowstręt oraz wstręt do wody.
Bywa, że zwierzę dotknięte tym schorzeniem ma drgawki, traci świadomość, może mieć oczopląs.
W niektórych przypadkach objawem sygnalizującym zapalenie jest napieranie na przeszkody i chodzenie w kółko.
Zwierzę może odczuwać bolesność skóry w okolicy szyi, sztywność mięśni, głowa może się lekko pochylić w kierunku podłogi.
Mogą pojawić się zmiany w zachowaniu zwierzęcia, agresja lub otępienie.
W ciężkich przypadkach występuje porażenie kończyn.
Im szybciej rozwijają się objawy, tym większe prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu choroby, jednocześnie tym gorsze są rokowania dla pacjenta.
Diagnozowanie zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych
Diagnozowanie zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych może być problematyczne. Zwykle już same objawy powinny skłonić do rozważenia tej diagnozy.
W badaniu krwi może być zauważalne podniesienie ilości białych krwinek, lub niewielka anemia. W przypadku postaci ostrej lub nadostrej, może nie być żadnych widocznych odchyleń od ustalonych norm.
Aby potwierdzić diagnozę zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych, należy pobrać do analizy płyn mózgowo – rdzeniowy – w przypadku zakażenia wywołanego przez bakterie, będzie można znaleźć w nim patogeny lub przeciwciała.
Można też wykonać badania dodatkowe, takie jak tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.
W przypadku niektórych schorzeń, wywołujących zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, mogą być zauważalne ogniskowe zmiany w obrazie tkanki nerwowej, ogniska stanu zapalnego w oponach, lub ich rozwarstwienie.
W dalszej części artykułu omówię najczęstsze przyczyny występowania zapalenia opon mózgowych u psów.
Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych wywołane przez bakterie
Jeśli chodzi o zapalenia powodowane przez bakterie, zdarzają się one niezbyt często.
Najczęściej przyczyną jest osłabienie funkcjonowania bariery krew – mózg.
Głównym powodem zapalenia opon mózgowych, spowodowanym przez bakterie, jest nieprawidłowe postępowanie przy zapaleniu ucha środkowego, zatok.
Znane są przypadki wystąpienia zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych po pogryzieniach lub głęboko wbitych ciałach obcych, na przykład kłosach traw lub pozostałości pazurów po bójkach.
Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych może też wystąpić okołoporodowo, w przypadku noworodków.
Bakteriami, które są najczęściej izolowane z płynu mózgowo- rdzeniowego zakażonych pacjentów są:
- Pasteurella multocida,
- Staphylococcus spp,
- Streptococcus spp,
- Escherichia coli,
- Actinomyces spp,
- Nocardia spp,
- Bacteroides spp,
- Fusobacterium spp,
- Eubacterium spp,
- Borelia spp.
Wirusowe zapalenie opon mózgowych
Najbardziej znanym wirusem, powodującym zapalenie mózgu oraz opon mózgowo- rdzeniowych, jest wirus wścieklizny (więcej o niej możecie Państwo przeczytać w artykule: https://cowsierscipiszczy.pl/wscieklizna/).
Nie tylko ten wirus może wywołać zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych.
Wirusy, które mają szczególne powinowactwo do tkanki nerwowej wywodzą się na przykład z rodziny Flawiwiridae (powodujące odkleszczowe zapalenie mózgu).
Zakażenie następuje po ukąszeniu kleszcza. Wirus wnika do organizmu zwierzęcia, namnaża się w regionalnych węzłach chłonnych oraz zakażonych komórkach skóry.
Zauważalne jest wtedy zaczerwienienie skóry w miejscu ukąszenia, regionalne węzły chłonne mogą się powiększyć.
Po etapie początkowym wirus atakuje tkankę nerwową.
U połowy zainfekowanych psów może dojść do wystąpienia zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, wtedy pojawią się takie objawy jak:
- wysoka gorączka,
- drgawki,
- niezborność ruchów.
Choroba jest rozpoznawana na podstawie wyników badań laboratoryjnych i wyizolowaniu wirusa lub przeciwciał z płynu mózgowo – rdzeniowego.
Wystąpieniu tej jednostki chorobowej można zapobiegać – należy ściśle przestrzegać profilaktyki przeciw pasożytom zewnętrznym.
Morbiliwiridae – z tej rodziny wirusów wywodzi się wirus nosówki psów.
Na zakażenie wirusem są najbardziej podatne szczenięta, zwłaszcza te, które nie zostały zaszczepione i u których nastąpił zanik przeciwciał matczynych w surowicy.
Źródłem zakażenia są zwierzęta chore (wydalanie wirusa od 5 dnia po zakażeniu, przez 12 tygodni).
Zakażenie następuje drogą oddechową, wirus kumuluje się w skupiskach tkanki limfatycznej i tam się namnaża.
Z czasem przenika do ośrodkowego układu nerwowego, w pierwszej kolejności atakując makrofagi opon mózgowo – rdzeniowych.
W późniejszej fazie infekcji atakowane są komórki gleju oraz neurony.
Wirus nosówki w tej postaci powoduje silne zapalenie mózgu i opon mózgowych, objawiające się:
- silnymi drgawkami,
- skurczami,
- ruchami przymusowymi.
Pies ślini się, ma odruch przeżuwania.
Jeśli pies przeżyje, drgawki, drżenia i ruchy mimowolne mogą utrzymać się przez całe jego życie.
Na szczęście, dzięki dużej świadomości opiekunów, szczepiących regularnie psy przeciwko chorobom zakaźnym, nosówka nie występuje już tak często jak kiedyś.
Choroba Aujeszkyego jest zwykle kojarzona z trzodą chlewną, jednak może wystąpić także u psów.
W przebiegu tego schorzenia również może wystąpić zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych.
Wywoływana jest przez Herpeswirus suis typ 1, SHV-1. Więcej o chorobie Aujeszkyego przeczytacie Państwo w artykule: https://cowsierscipiszczy.pl/choroba-aujeszkyego/
Pasożyty wywołujące zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych
Pasożyty również mogą być przyczyną zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych.
Do najczęściej znajdowanych w tkance nerwowej należą Toxoplasma gondi (więcej o niej można przeczytać w artykule https://cowsierscipiszczy.pl/toksoplazmoza-kota/).
Nie jest on aż tak groźny dla psa, jak dla kota.
Neospora caninum
Neospora caninum jest pierwotniakiem, którego żywicielem ostatecznym jest pies – to w jego organizmie dochodzi do rozmnożenia płciowego tego pasożyta.
Zakażenie następuje drogą alimentarną, cysty muszą zostać zjedzone.
Miejscami predylekcyjnymi dla Neospora caninum są serce, wątroba i mózg – jeśli pasożyt dotrze do tych organów, rozwija się tak zwana postać narządowa schorzenia.
Objawami choroby są:
- niedowład kończyn miednicznych oraz ataksja,
- zaburzenia w przełykaniu,
- objawy neurologiczne spotykane przy zapaleniu opon mózgowo – rdzeniowych.
Niestety, w przypadku wystąpienia objawów neurologicznych, rokowanie jest niepomyślne, próby leczenia nie przynoszą zwykle oczekiwanych efektów.
Encephalitozoon cuniculi
Encephalitozoon cuniculi jest pasożytem, który najczęściej spotykany jest u królików – powoduje dość charakterystyczny kręcz szyi.
Bywa jednak, że jest przyczyną zapalenia opon mózgowych u psa. Szczególnie narażone na infekcję są młode szczenięta.
W przypadku inwazji encephalitozoon cuniculi oprócz zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, zauważalne są takie objawy jak zmiana głosu oraz ataki agresji.
Potwierdzeniem rozpoznania infekcji, jest badanie osadu z moczu lub wykonanie badania krwi i oznaczenie miana przeciwciał.
Toxocara canis
Toxocara canis raczej rzadziej zasiedla układ nerwowy psów.
W cyklu rozwojowym, larwa może przemieszczać się po organizmie swojego żywiciela. W nielicznych tylko przypadkach lokalizuje się w mózgowiu, jednak w trakcie wędrówki do móżdżku lub przysadki, może powodować zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych.
Wągrzyca
Wągrzyca jest chorobą, w przebiegu której larwy tasiemca uzbrojonego, umiejscawiają się w narządach miąższowych.
Średnica larw ma zwykle nie więcej niż pół centymetra. Otoczone są naciekiem komórek zapalnych.
Wskutek ucisku na okoliczne tkanki, prowadzą do zaniku komórek funkcjonalnych w narządzie, w którym się osiedliły.
Mogą osiedlić się w tkance układu nerwowego, powodując zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, oraz liczne objawy neurologiczne (takie jak napady drgawkowe, niedowłady, niezborny chód).
Grzybicze zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych
Również zakażenia grzybicze mogą być przyczyną zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych.
Jednym z grzybów, który może powodować infekcje związane z układem nerwowym jest Cryptococcus neoformans.
Miejscami predylekcyjnymi dla tego patogenu jest tkanka nerwowa, ale także układ oddechowy.
Głównym źródłem patogenu są odchody gołębi – choroba dotyka psy, które mają częsty kontakt z gołębiami, na przykład w trakcie spacerów w parku.
Objawy kliniczne wyglądają podobnie, jak w przypadku pozostałych patogenów – pojawiają się:
- drgawki,
- niezborność ruchowa,
- upośledzenie funkcjonowania nerwów czaszkowych.
Jednak w przypadku zakażenia tym patogenem, początkowo są zauważalne objawy związane z układem oddechowym – kaszel, ochrypnięcie, przedłużająca się infekcja, która nie poddała się leczeniu antybiotykowemu.
Rozpoznanie stawiane jest na podstawie wyników badania płynu mózgowo rdzeniowego.
W pobranym materiale wykrywana jest znaczna ilość neutrofili. W połowie przypadków można wyizolować z płynu komórki grzyba.
Wykonywane są też badania miana przeciwciał przeciwko Cryptococcus.
W obrazie rezonansu magnetycznego, można zauważyć pojedyncze lub mnogie ogniska, uciskające na tkankę mózgową.
Opony mózgowo – rdzeniowe mają bardzo wzmocniony obraz, co bywa charakterystyczne dla tego schorzenia.
Rokowanie w przypadku kryptokokozy zależy od szybkości wdrożenia leczenia – jeśli szybko dojdzie do rozpoznania i wdrożenia odpowiedniej terapii, rokowanie bywa pomyślne.
Choroby o nieznanej etiologii
Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych nie zawsze da się przyporządkować do konkretnego patogenu.
Bywają zapalenia mające tło immunologiczne, czego przykładem może być ziarniniakowe zapalenie mózgu i opon mózgowych (GME) występuje najczęściej u psów rasy bichon frise oraz maltańczyków.
Martwicowe zapalenie mózgu i opon mózgowych (NME) dotyczy szczególnie ras małych i miniaturowych.
Najczęściej jest spotykane u Yorkshire terierów, mopsów, maltańczyków w młodym wieku, do około 5 lat.
Chorują zarówno samce jak i samice, a przyczyna choroby nie jest jeszcze dokładnie poznana.
W płynie mózgowo – rdzeniowym psów, dotkniętych tym schorzeniem, znaleziono przeciwciała przeciwko astrocytom (czyli komórkom układu nerwowego), co nasunęło podejrzenie tła immunologicznego tego schorzenia.
Choroba sprawia, że w istocie białej mózgowia, powstają martwicowe cysty – rozmieszczone nieregularnie, a spotykane są także w pniu mózgu.
Objawy zależą od umiejscowienia zmian – mogą to być:
- niezborny chód,
- przeczulica fragmentu szyi,
- chodzenie w kółko,
- ataki padaczkowe.
Rozpoznanie choroby jest stawiane na podstawie wyniku analizy płynu mózgowo – rdzeniowego oraz charakterystycznych, niesymetrycznych ognisk, widocznych w obrazie rezonansu magnetycznego.
Choroba jest schorzeniem przewlekłym, postępującym i kończy się śmiercią zwierzęcia.
Leczenie zapalenia opon mózgowych u psa
Tak jak wspomniałam, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, często bywa tylko objawem klinicznym innego schorzenia.
Zawsze należy zdiagnozować konkretną przyczynę wystąpienia zapalenia, ponieważ leczenie różni się, w zależności od czynnika, który je wywołał.
W przypadku zakażeń bakteryjnych, powinien zostać wdrożony antybiotyk, na który wrażliwość wykazuje dany drobnoustrój.
W przypadku zakażeń grzybiczych, należy zastosować leki przeciwgrzybicze, niszczące konkretny patogen. Terapia powinna być prowadzona co najmniej 3 tygodnie.
W przypadku zakażeń tła wirusowego, dobór odpowiedniej terapii może być wyzwaniem.
Schorzenia autoimmunologiczne wymagają wdrożenia leków przeciwzapalnych, leki immunomodulujące sprawdzają się w terapii ziarniniakowego zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych.
W każdym przypadku warto też włączyć leczenie wspomagające.
Należy skupić się na wyeliminowaniu najbardziej doskwierających objawów – pacjenci powinni mieć zapewnione środki przeciwbólowe, przeciwzapalne. Powinni dostawać dobrej jakości karmę dla psa, z dodatkami mineralno – witaminowymi, zwłaszcza z dodatkiem witamin z grupy B.
W razie potrzeby należy stosować płynoterapię.
W przypadku wystąpienia drgawek, należy podtrzymać stosowanie leków przeciwdrgawkowych nawet po ustąpieniu innych objawów.
Zwierzę z niedowładami powinno być poddawane zabiegom fizjoterapii, co przyspiesza powrót do zdrowia.
Okres rekonwalescencji po przebytym zapaleniu opon mózgowo – rdzeniowych jest bardzo wymagający. Leczenie jest długotrwałe, ale po zakończeniu odpowiedniej terapii celowanej na przyczynę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, warto kontynuować leczenie wspomagające.
Pełne dojście do zdrowia i sprawności może zająć miesiące.
Podsumowanie
Wymienione przeze mnie patogeny stanowią przysłowiowy wierzchołek góry lodowej, jeśli chodzi o przyczyny występowania zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych.
Opiekunowie czworonogów muszą mieć świadomość, że wiele, pozornie błahych i nieistotnych schorzeń, zignorowanych we wczesnej fazie, może doprowadzić do rozwoju zapalenia.
Warto w miarę możliwości zapobiegać, zanim będzie potrzeba leczenia – w wielu przypadkach infekcji można uniknąć, stosując środki odstraszające pasożyty zewnętrzne i regularne profilaktyczne odrobaczanie.
