Wodogłowie u psa: objawy, diagnostyka i leczenie wodogłowia

Słowo “wodogłowie” (hydrocephalus) wywodzi się z języka greckiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza wodę w mózgu.

Wodogłowie może zostać zdiagnozowane jako osobna jednostka chorobowa, może też być jedynie objawem toczącej się choroby.

Dotknięte są nim zarówno starsze jak i młode zwierzęta, praktycznie wszystkich gatunków.

Jak i dlaczego rozwija się wodogłowie?

Jak poradzić sobie z chorobą?

Jakie są możliwości terapeutyczne u zwierząt starszych i młodych?

Postaram się znaleźć odpowiedzi na te pytania w poniższym artykule.

Skąd się bierze wodogłowie?

Aby zrozumieć, skąd się bierze wodogłowie, należy przyjrzeć się pracy ośrodkowego układu nerwowego.

Składa się on z mózgowia i rdzenia kręgowego, obie struktury są otoczone oponami mózgowo rdzeniowymi.

Między nimi jest pewna ilość wolnej przestrzeni, która wypełniona jest płynem mózgowo – rdzeniowym.

Mózg jest bardzo delikatną strukturą, wrażliwą na wstrząsy i uderzenia, płyn mózgowo – rdzeniowy pełni rolę amortyzującą, zapobiega uszkodzeniom, które mogłyby powstać w wyniku wstrząsów.

Dodatkowo chroni też mózg przed nagłymi zmianami ciśnienia tętniczego i ośrodkowego ciśnienia żylnego, które są związane z codziennym funkcjonowaniem, chodzeniem, stanami emocjonalnymi.

Płyn jest produkowany przez całe życie w zwoju naczyniówkowym w komorze trzeciej, czwartej oraz bocznej – więc tak naprawdę we wszystkich częściach ośrodkowego układu nerwowego.

Przepływ płynu mózgowo – rdzeniowego wygląda następująco:

1. Z komór bocznych do komory trzeciej.
2. Dalej do wodociągu śródmózgowego, do komory czwartej.
3. Następnie do apertury bocznej.
4. Dalej do przestrzeni podpajęczynówkowej, gdzie nadmiar powinien być wchłonięty do krwiobiegu.

U dorosłego, zdrowego psa, produkcja płynu mózgowo – rdzeniowego trwa ciągle, z prędkością 0,047 ml/ minutę na psa. Prędkość jest przybliżona i zależy od masy ciała psa.

Co to jest wodogłowie?

O wodogłowiu mówimy, gdy płyn mózgowo – rdzeniowy nie ma możliwości swobodnego przepływu i gromadzi się w jednej z komór mózgu lub w całym mózgowiu. Ze względu na przyczyny wyróżniamy kilka rodzajów wodogłowia:

1. Wodogłowie wewnętrzne – rozwija się, gdy płyn gromadzi się w komorach mózgu, bez możliwości jego wchłonięcia do krwiobiegu.
2. Wodogłowie zewnętrzne – mówimy o nim, gdy płyn mózgowo – rdzeniowy zbiera się w przestrzeniach oponowych mózgu.
3. Wodogłowie wrodzone – rozwija się w wyniku wady wrodzonej, nieprawidłowego ukształtowania wodociągu śródmózgowego i ujawnia się w pierwszych dobach po urodzeniu.
4. Wodogłowie nabyte – rozwija się w dorosłym życiu, w wyniku urazu lub guza ośrodkowego układu nerwowego (zlokalizowanego w pniu mózgu) lub znajdującego się w obrębie rdzenia kręgowego, który uniemożliwia swobodny przepływ płynu mózgowo – rdzeniowego.
5. Wynikające z nadmiernej produkcji płynu – jest spotykane najrzadziej.
6. Wynikające z nieprawidłowego wchłaniania – występuje głównie w wyniku stanów zapalnych, takich jak zapalenie opon mózgowych (spowodowane na przykład przez nosówkę, krwawienie podpajęczynówkowe) oraz w przypadkach mechanicznej blokady przepływu.

Predyspozycje do wodogłowia

W przypadku wodogłowia wrodzonego, istnieją rasy szczególnie predysponowane do wystąpienia tego schorzenia.

Są to:

• maltańczyk,
• yorkshire terier,
• buldog angielski,
• buldog francuski,
• chihuahua,
• lhasa apso,
• pomeranian,
• pekińczyk,
• mops,
• boston terier,
• pudel miniaturowy,
• bulterier.

Często u tych ras występuje wodogłowie kompensacyjne – produkcja płynu jest zwiększona, ale wchłanianie również jest na wysokim poziomie, tak, że jeśli występują objawy kliniczne wodogłowia, są one wyrażone w bardzo małym stopniu.

Do wodogłowia predysponują czynniki genetyczne i środowiskowe, jednak nadal trwają badania nad dokładnym ich określeniem.

W przypadku zwierząt gospodarskich, udało się udowodnić, że wodogłowie może być powodowane przez zbyt małą ilość witaminy A w diecie przyszłej matki.

Nie odkryto jeszcze związku, między dietą matki a predyspozycją do wodogłowia w przypadku psów.

Z pewnością zwierzęta dotknięte tym schorzeniem, nie powinny być rozmnażane.

Konsekwencje zdrowotne

Dlaczego wodogłowie jest tak niebezpieczne dla pacjenta dotkniętego tą dolegliwością?

• Nadmiar i nagromadzenie płynu mózgowo – rdzeniowego powodują ucisk na delikatne struktury mózgu.
• Rozszerzają się komory ale część korowa mózgu jest spychana na zewnątrz.
• Zmniejsza się przestrzeń podpajęczynówkowa mózgu – zatem warstwa, która miała działać amortyzująco, jest drastycznie zmniejszona.
• Mózgowie styka się bezpośrednio z kośćmi czaszki, pozbawione jest swojego amortyzatora – jest zatem bardzo narażone na urazy.
• Do uciskanych tkanek nie dociera odpowiednia ilość tlenu oraz substancji odżywczych, nie pracują zatem tak efektywnie jak powinny.
• Zaczynają się pojawiać objawy z układu nerwowego.
• W bardzo drastycznych przypadkach może dochodzić do zaniku funkcjonalności pewnych obszarów mózgu.

Wodogłowie u psa objawy

Jakie objawy mogą nasunąć podejrzenie wodogłowia?

Są one dość charakterystyczne, jeśli chodzi o wodogłowie wrodzone.

Gromadzący się płyn powoduje ucisk na tkankę mózgową.

Jednocześnie, kości tworzące czaszkę nie są jeszcze ze sobą ściśle zrośnięte, dochodzi do ich uwypuklenia.

Najbardziej jest to zauważalne w okolicy ciemiączka – w niektórych przypadkach można dostrzec uwypuklony twór, wystający ponad powierzchnię czaszki.

Pies, u którego wystąpiło wodogłowie, rozwija się zdecydowanie wolniej, od swojego rodzeństwa.

Ma trudności z przyjmowaniem pokarmu, mniej chętnie je, wolniej przyrasta.

Charakterystyczne jest przesunięcie gałek ocznych – są rozsunięte bocznie, znacznie uwypuklające się ponad powierzchnię twarzoczaszki, z zezem (najczęściej rozbieżnym).

Często są obserwowane takie objawy jak niezborność ruchów, trudności w przemieszczaniu się, porażenia kończyn, ruchy mimowolne.

Psy dotknięte wodogłowiem bywają płaczliwe – głośno wokalizują, bez widocznego powodu.

Mogą mieć ataki padaczkowe. W przypadku braku pojęcia terapii psy takie mogą zapaść w śpiączkę.

Wodogłowie nabyte, spowodowane na przykład uciskiem w obrębie rdzenia kręgowego, który zaburza przepływ płynu mózgowo – rdzeniowego, jest mniej charakterystyczne w swoich objawach, początkowo może być niezauważalne.

W miarę rozwoju schorzenia objawy stają się jednak uciążliwe.

Raczej rzadko są obserwowane zmiany w obrysie czaszki – kościec jest zrośnięty, nie występuje więc uwypuklenie w okolicy ciemiączka ani deformacja kształtu głowy.

Właściciel zauważa najpierw zmianę zachowania – pies może stać się agresywny (występują napady agresji), bądź apatyczny i niechętny do poruszania się.

Mogą pojawić się również:

• niedowłady kończyn,
• ataki padaczkowe,
• ślepota,
• ruchy mimowolne,
• drgawki.

Diagnostyka

Diagnostyka rozpoczyna się od badania klinicznego.

W przypadku młodych zwierząt, niepokój powinno wzbudzać niezrośnięte ciemiączko, zwłaszcza, jeśli pacjent jest powyżej miesiąca życia.

Charakterystyczna jest też deformacja czaszki oraz widoczne na zdjęciu rentgenowskim nie zrośnięte szwy czaszki.

Kości czaszki są bardzo cienkie. Przez niezrośnięte ciemiączko można próbować oceniać obecność płynu mózgowo – rdzeniowego przez USG.

Warto wykonać wtedy badania krwi, aby wykluczyć choroby metaboliczne, związane z niewydolnością nerek lub niewydolnością wątroby, które również mogą powodować objawy neurologiczne.

Badaniem, które nie jest inwazyjne a może pomóc w określeniu czy mamy do czynienia z wodogłowiem jest EEG – elektroencefalogram, czyli badanie aktywności bioelektrycznej mózgu.

W ustalaniu przyczyny wodogłowia pomocne może być badanie płynu mózgowo – rdzeniowego.

W badaniu punktatu można zaobserwować na przykład wysokie stężenie białka lub też białych krwinek, które może sugerować podłoże infekcyjne wodogłowia.

Pobieranie płynu mózgowo – rdzeniowego powinno być wykonane z dużą ostrożnością, zwłaszcza u pacjentów, którzy mają znacznie podwyższone ciśnienie śródczaszkowe – zbyt szybki upust płynu (na przykład przez aspirację strzykawką) może spowodować gwałtowne przesunięcie struktur mózgu i predysponować do pogorszenia stanu pacjenta.

Kolejnym badaniem, które może potwierdzić lub wykluczyć diagnozę jest tomografia komputerowa.

Badanie jest mało inwazyjne, wymaga jednak znieczulenia pacjenta, dlatego w ciężkich przypadkach, z gwałtownie wyrażonymi objawami, warto przemyśleć inne metody.

Na skanach czaszki są zauważalne jest zmiana grubości tkanki mózgowej oraz obecność dużej ilości płynu.

Uważa się, że do potwierdzenia obecności wodogłowia wystarczy pozytywny wynik jednego z badań obrazowych (RTG, USG, TK). W celu ustalenia przyczyny wystąpienia wodogłowia należy jednak wykonać badania dodatkowe.

Wodogłowie leczenie

Leczenie każdego schorzenia powinno opierać się na wyeliminowaniu przyczyny pierwotnej.

Niestety, w przypadku wodogłowia nie zawsze jest to możliwe.

O ile można jeszcze walczyć na przykład z guzem nowotworowym, uciskającym na rdzeń i zaburzającym przepływ płynu mózgowo – rdzeniowego, o tyle ciężko jest walczyć z wodogłowiem wrodzonym.

W przypadku schorzenia spowodowanego przez choroby zakaźne, oprócz leczenia eliminującego przyczynę wodogłowia, należy wdrożyć też farmakoterapię dotyczącą zwiększonej objętości płynu mózgowo – rdzeniowego.

Zastosowana terapia może różnić się, w zależności od stanu zdrowia pacjenta.

U pacjenta w stanie bardzo ciężkim, gdy zagrożone jest jego życie można wykonać nakłucie komory (wiedząc o ryzyku, jakie może spowodować nagła ewakuacja płynu mózgowo – rdzeniowego).

Kluczowe jest zastosowanie środków diuretycznych, które zmniejszą nam obrzęk tkanki mózgowej.

Przykładem może być mannitol, podawany w powolnym wlewie dożylnym.

Po ustabilizowaniu stanu pacjenta można włączyć do terapii sterydy oraz diuretyki (furosemid).

W razie potrzeby dawkę mannitolu można podwoić, do 2g / kg masy ciała pacjenta.

Powinno też być prowadzone leczenie objawowe, na przykład przy intensywnych nudnościach warto wprowadzić leki przeciwwymiotne.

W przypadkach przewlekłego wodogłowia, gdy stan zdrowia pacjenta pogarsza się ale jest stabilny, nie ma zagrożenia życia również stosuje się terapię farmakologiczną, jednak w nieco innych dawkach.

W przypadku pacjentów młodych, poniżej 8 roku życia, którzy nie reagują na środki farmakologiczne, jedyną opcją terapeutyczną jest interwencja chirurgiczna i zastosowanie drenu z zastawką jednostronną.

Nadmiar płynu mózgowo – rdzeniowego jest odprowadzany do jamy otrzewnej.

Zabieg jest ryzykowny – dren może się zatkać włóknikiem lub skrzepem, może też rozwinąć się posocznica.

Koszt zabiegu oraz możliwe powikłania sprawiają, że niewielu właścicieli decyduje się na tą formę terapii.

Jak możesz pomóc swojemu zwierzakowi?

Jak funkcjonować z psem, który jest dotknięty tym schorzeniem?

Odpowiednio wdrożone leczenie, leki diuretyczne oraz przeciwzapalne, może wyhamować objawy choroby.

W wielu przypadkach, po usunięciu przyczyny pierwotnej (na przykład guza nowotworowego), przepływ płynu mózgowo – rdzeniowego wraca do normy, wodogłowie przestaje doskwierać pacjentowi.

Należy jednak pamiętać, że jeśli po wdrożonym leczeniu nie ma zauważalnej poprawy, rokowanie jest niepomyślne i może skończyć się śmiercią pacjenta.

W przypadku zwierząt dotkniętych wodogłowiem wtórnie do innej jednostki chorobowej, rokowanie jest pomyślne, jeśli uda się opanować chorobę pierwotną odpowiednio szybko.

Podsumowanie

Czy da się zapobiegać wystąpieniu tej jednostki chorobowej u szczeniąt?

Niestety, nie stwierdzono w jaki sposób można zapobiec wystąpieniu wodogłowia u młodych szczeniąt.

Z pewnością nie należy przeznaczać do rozrodu zwierząt, u których wystąpiło wodogłowie.

Dieta matki ciężarnej powinna zaspokajać jej zwiększone zapotrzebowanie na witaminy i minerały.