Śpiączka u psa: przyczyny i postępowanie [Lek wet Katarzyna Hołownia]

Mocny sen i zasypianie w niesprzyjających warunkach, jest przez niektórych nazywany błogosławieństwem. Sen działa wszak regenerująco na siły organizmu, przyspiesza rekonwalescencję w czasie choroby, podobno przyspiesza też gojenie ran – nie tylko u człowieka, ale też u psa.

Sen może jednak być powodem do niepokoju i strachu o zdrowie pupila. Śpiączka jest zawsze bardzo niepokojącym objawem. W odróżnieniu od mocnego snu, w czasie śpiączki zwierzę nie reaguje na bodźce płynące z otoczenia.

Czym może być spowodowana śpiączka? Jak odróżnić ją od innych stanów świadomości? I jak udzielić pierwszej pomocy psu, który wykazuje objawy śpiączki? Omówię te zagadnienia w poniższym artykule.

Co to jest śpiączka?

Śpiączka jest zmianą stanu świadomości zwierzęcia. Zwierzę w stanie śpiączki nie odpowiada na podstawowe bodźce – nie reaguje na głośny dźwięk, zapach, czy zmiany światła. Mięśnie mogą być dość wiotkie, zwierzę wygląda jakby bardzo mocno spało. Zauważalne są jednak odruchy bezwarunkowe, na przykład reakcja cofania kończyny przy zadziałaniu silnego bodźca bólowego, odruch kolanowy lub łokciowy. Taki odruch wywołuje cofnięcie kończyny, ale bez większej reakcji zwierzęcia – zwierzę nie odwraca głowy, nie wydaje z siebie żadnego dźwięku, nie próbuje się przemieścić.

Od śmierci mózgowej śpiączkę odróżnia także fakt, że zwierzę oddycha samodzielnie, nie ma potrzeby wspomagania procesu oddychania, chociaż mogą pojawić się krótkie epizody bezdechu.

Przyczyny wystąpienia śpiączki u psa

Śpiączka jest stanem który dość często pojawia się nagle.

Ogólnie rzecz biorąc, przyczyną są najczęściej zmiany spowodowane przez obustronne zmiany w obrębie mózgu. Mogą to być encefalopatie spowodowane zaburzeniami metabolicznymi, lub zatruciem.

Czaszka jest twardą strukturą, która nie jest podatna na jakiekolwiek zmiany, zatem każdy proces, wywołujący rozrost masy mózgu (ropień, krwiak, nowotwór), będzie wywoływał ucisk na pozostałe struktury mózgowia i w zależności od lokalizacji, może wywołać różnorodne objawy. Może także doprowadzić do śpiączki.

Poniżej omówię najczęstsze przyczyny śpiączki u psa oraz sposoby udzielenia pierwszej pomocy.

Urazy mechaniczne

Omawianie przyczyn śpiączki u psa zacznę od najczęściej występujących, a zarazem pozornie najprostszych, a mianowicie od urazów mechanicznych. Do takich urazów dochodzi najczęściej w wyniku wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości, zderzenia z czymś twardym w czasie panicznej ucieczki. Często przyczyną śpiączki po takich zdarzeniach mogą być fragmenty kości czaszki, powodujące bezpośrednie urazy mózgowia.

Warto w tym miejscu rozróżnić wstrząs mózgu od stłuczenia – wstrząs jest całkowicie odwracalny, stłuczenie natomiast może mieć nieodwracalne skutki dla życia zwierzęcia. Stłuczeniu może towarzyszyć krwawienie wewnątrzczaszkowe oraz podpajęczynówkowe, a także uszkodzenie komórek mózgowia.

Skutkiem stłuczenia jest wzrost ciśnienia środczaszkowego, co utrudnia znacząco przepływ krwi w obszarze mózgowia, wprowadzając zwierzę w stan silnego niedotlenienia.

Postępowanie w przypadkach wypadków komunikacyjnych polega na jak najszybszym przetransportowaniu zwierzęcia do najbliższej kliniki weterynaryjnej. Należy zapewnić stabilne podparcie dla kręgosłupa oraz głowy, aby nie pogłębiać możliwych urazów, zatem wskazane jest przenoszenie psa na czymś twardym, desce, noszach.

Należy wysunąć język z jamy ustnej, aby ułatwić zwierzęciu oddychanie.

Rokowanie w przypadku zaburzeń świadomości, jako następstw wypadków komunikacyjnych, jest bardzo ostrożne. Znaczącym czynnikiem, wpływającym na rokowanie jest czas reakcji opiekuna – im szybciej zostanie udzielona pierwsza pomoc i zwierzę zostanie przetransportowane do przychodni weterynaryjnej, tym większe szanse na powrót do zdrowia.

Zazwyczaj zwierzęta takie wymagają długotrwałej, intensywnej terapii oraz regularnych kontroli nawet po odzyskaniu przytomności i ustabilizowaniu stanu zdrowia.

Czynniki zakaźne

Nie bez znaczenia są też schorzenia, w przebiegu których obserwowane jest zapalenie opon mózgowych, zapalenie rdzenia lub mózgowia – jednym z powikłań takich chorób może być śpiączka. O takich schorzeniach możecie Państwo przeczytać w artykule: https://cowsierscipiszczy.pl/zapalenie-opon-mozgowych/

Leczenie śpiączki wywołanej czynnikami zakaźnymi, polega na usunięciu przyczyny pierwotnej.

W przypadku wystąpienia śpiączki w przebiegu wyżej omówionych chorób, rokowanie nie jest pomyślne. Śpiączka świadczy o ciężkich zmianach zachodzących w przebiegu schorzenia. Szybka diagnoza i wdrożenie leczenia przyczynowego mogą zwiększyć szanse przeżycia zwierzęcia.

Udar cieplny

Zaburzenia w termoregulacji także mogą wywołać śpiączkę. Szczególnie predysponowane do wystąpienia śpiączki z powodu przegrzania są rasy brachycefaliczne, a zwłaszcza zwierzęta cierpiące z powodu zbyt wąskich nozdrzy, przerostu podniebienia oraz wynicowania kieszonek krtaniowych.

Wymienione przeze mnie wady utrudniają znacząco przepływ powietrza i prawidłową termoregulację zwierzęcia. Do wystąpienia udaru cieplnego predysponują także:

• długa sierść,
• gorączka,
• intensywny wysiłek fizyczny w czasie upałów.

Mechanizmem, chroniącym zwierzę przed przegrzaniem jest zianie. Niestety, gdy zianie się przedłuża, ma przykre konsekwencje – duża szybkość przepływu powietrza prowadzi do zasadowicy oddechowej, która w późniejszym okresie przekształca się w kwasicę metaboliczną. Zmiany te mogą prowadzić do obrzęku mózgu i rozwoju śpiączki.

Również i w tym wypadku należy jak najszybciej dowieźć zwierzę do przychodni weterynaryjnej.

Pierwszą pomoc, jaką można zapewnić zwierzęciu w warunkach domowych, jest obniżenie temperatury otoczenia i ciała pupila. Można próbować chłodnych okładów, lub kąpieli (ale NIE w lodowatej wodzie).

Można też zmoczyć język niewielką ilością chłodnej wody a także robić zimne okłady na opuszkach łap oraz na brzuchu pupila. Opieka weterynaryjna w takich przypadkach polega na wdrożeniu odpowiednio dobranej płynoterapii, aby zahamować rozwój kwasicy i schłodzić organizm. Ważne jest też niedopuszczenie do rozwoju DIC, czyli rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego.

Rokowanie w takich przypadkach jest zazwyczaj pomyślne.

Jeśli u zwierzęcia wystąpiły raz objawy udaru, warto zapewnić mu w przyszłości na stałe możliwość schładzania się w razie potrzeby (legowisko w zacienionym miejscu, udostępnienie maty chłodzącej, kąpiele w chłodnej wodzie).

Wady rozwojowe

Wady rozwojowe, zwłaszcza takie, które nie zostały wykryte we wczesnych etapach życia szczenięcia także mogą prowadzić do rozwoju śpiączki.

Przykładem mogą tu być choroby spichrzeniowe. Zaliczamy do nich schorzenia takie jak:

• ceroidolipofuscynoza,
• fuksydoza,
• gangliozydoza,
• leukodystrofia globoidalnokomórkowa.

Przyczyna wystąpienia tych schorzeń jest jeszcze nie do końca poznana – uważa się, że poprzez niedobór pewnych enzymów, dochodzi do zaburzeń w procesach przemiany materii i przez to niektóre substancje gromadzą się i odkładają w postaci złogów w konkretnych obszarach ciała. Nagromadzenie tych substancji powoduje upośledzenie funkcji komórek, ich deformacje i w efekcie zaburzenia całego narządu.

Choroby spichrzeniowe dość często dotyczą układu nerwowego. Objawy tych chorób rozpoczynają się w bardzo młodym wieku, bo już około 3-6 miesiąca życia. Początkowo są to niezborność ruchowa, zmiana w zachowaniu, zaburzenia widzenia. Śpiączka jest ostatnim etapem tych chorób.

Do wystąpienia chorób spichrzeniowych są predysponowane niektóre rasy psów. Są to na przykład:

• springer spaniel (fuksydoza),
• wyżeł niemiecki krótkowłosy (gangliozydoza),
• border collie,
• seter angielski,
• saluki,
• terier tybetański (ceroidolipofuscynoza).

Rokowanie jest niepomyślne, niestety bardzo ciężko jest opanować te schorzenia. Zwierzęta dotknięte tymi chorobami rzadko dożywają wieku rozrodczego.

Rodzice, u których potomstwa wystąpiły te choroby, nie powinni być rozmnażani.

Hipoglikemia

Zaburzenia związane z metabolizmem zwierząt, o których wspomniałam, mogą dotyczyć hipoglikemii. Jest to stan, w którym stężenie glukozy we krwi zwierzęcia spada poniżej 2mmol/l.

Hipoglikemia może zdarzyć się przy obecnych guzach trzustki oraz przy nie odpowiednim dopasowaniu dawki insuliny.

Do pozostałych przyczyn hipoglikemii należy też zaliczyć:

• zaburzenia funkcjonowania nerek,
• głodzenie,
• ciążę,
• przyjmowanie niektórych leków,
• niedoczynność przysadki.

Przyczyną hipoglikemii mogą też być nieprawidłowo funkcjonujące procesy glukoneogenezy i glikolizy (zachodzące przy zespole paranowotworowym i niewydolnościach wątroby), a także nadmierne zużycie glukozy (na przykład u psów myśliwskich, procesach nowotworowych).

W przypadku podejrzenia śpiączki, spowodowanej hipoglikemią, należy koniecznie oznaczyć poziom glukozy we krwi. Po stwierdzeniu zbyt niskiego poziomu, warto w ramach pierwszej pomocy, podać na język lub błonę śluzową policzka kilka kropel stężonego roztworu cukru lub miodu. Po odzyskaniu przez zwierzę przytomności i tak warto odwiedzić lekarza weterynarii i skontrolować stan zdrowia pupila.

Rokowanie może być pomyślne, jeśli zostanie podjęta szybka reakcja, a zwierzę dobrze zareaguje na podanie wysokoprocentowego roztworu cukru i szybko odzyska przytomność.

Należy jednak ustalić przyczynę wystąpienia hipoglikemii (i to od niej tak naprawdę zależy rokowanie długoterminowe) oraz wdrożyć leczenie przyczynowe.

Niewydolność nerek

Przy omawianiu śpiączki nie można też pominąć stanu wywołanego przez uszkodzenia nerek.

Ostra i przewlekła niewydolność nerek prowadzi do podwyższenia zawartości mocznika a także kreatyniny w surowicy.

Nerki odpowiadają też za odfiltrowanie niektórych aminokwasów, indolu, fenoli, fosforanów, siarczanów, guanidyny, niektórych hormonów, które także wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego i przytomność zwierzęcia.

Niewydolność nerek jest stanem wpływającym na cały organizm, wywołując liczne objawy ogólnoustrojowe (począwszy od owrzodzeń błon śluzowych, skończywszy na zaburzeniach trawienia).

Śpiączka jest ostatnim stadium schorzenia, zatem gdy wystąpi, rokowanie jest bardzo niekorzystne, kończy się najczęściej śmiercią zwierzęcia.

Niewydolność wątroby i encefalopatia wątrobowa

Również niewydolność wątroby może być przyczyną wystąpienia śpiączki u psa.

Mowa tutaj o bardzo ciężkich stanach, z wielokrotnie przekroczonymi parametrami wątrobowymi. Jednostki chorobowe, w których można spodziewać się śpiączki na tle wątrobowym to:

• zespolenie wrotno – oboczne,
• ciężkie, toksyczne uszkodzenie wątroby,
• nowotwory wątroby,
• marskość wątroby.

Choroby te mogą doprowadzić do rozwoju encefalopatii wątrobowej, w przebiegu której może dojść do rozwoju śpiączki.

Patogeneza encefalopatii wątrobowej jest dość skomplikowana. W dużym uproszczeniu, do prawidłowej pracy mózgu, niezbędne są neurotransmitery, takie jak:

• kwas glutaminowy,
• dopamina,
• noradrenalina,
• kwas gamma – aminomasłowy,
• benzodiazepiny.

Wchłaniane w jelitach substancje odżywcze, są przekazywane do wątroby i tam przechodzą szereg przemian i w końcowej fazie stają się na przykład jednym z neurotransmiterów. Aby mózg funkcjonował prawidłowo, niezbędny jest stały dopływ prekursorów tych substancji.

W przypadku zaburzeń w funkcjonowaniu wątroby, przemiany o których wspomniałam, nie zachodzą w prawidłowy sposób, brakuje zatem neuroprzekaźników. Dodatkowo, wątroba przestaje pełnić funkcję detoksykacyjną organizmu, przez co rośnie stężenie amoniaku we krwi. Amoniak może przenikać do tkanki mózgowej, uszkadzając astrocyty.

W przypadku śpiączki, spowodowanej przez niewydolność wątroby, do nasilenia objawów klinicznych dochodzi zwykle po posiłku, zwłaszcza wysokobiałkowym. Zwierzę początkowo może być apatyczne, śpiące, słabo reagujące na bodźce. Do śpiączki dochodzi po około godzinie od spożycia jedzenia.

Tak jak w poprzednich przypadkach, pierwsza pomoc polega na przewiezieniu zwierzęcia jak najszybciej do przychodni weterynaryjnej.

Leczenie koncentruje się na zdiagnozowaniu przyczyny wystąpienia tak silnego uszkodzenia wątroby. Odpowiednio dobrana płynoterapia pozwala na obniżenie poziomu niebezpiecznych metabolitów oraz wyrównanie jonów i zminimalizowanie zasadowicy.

W dalszym postępowaniu istotne jest wdrożenie odpowiednich suplementów, preparatów działających regenerująco na komórki wątrobowe oraz odpowiedniej diety weterynaryjnej.

Czy da się uniknąć śpiączki, mającej podłoże w niewydolności wątroby?

Owszem. W tym celu warto przeprowadzać profilaktyczne badanie krwi, aby wychwycić wszelkie zmiany w funkcjonowaniu narządu na bardzo wczesnym etapie.

Niedoczynność tarczycy

Nieustabilizowana i postępująca niedoczynność tarczycy, także może być przyczyną utraty świadomości i wystąpienia śpiączki hipometabolicznej u psa.

Ten rodzaj zaburzeń przytomności spotykany jest u psów w wieku starszym i średnim, które oprócz hormonów tarczycowych, przyjmowały także furosemid, przebywały w chłodnym środowisku lub miały silną infekcję. Śpiączkę w takim przypadku, poprzedza otępienie, niechęć do jakiejkolwiek aktywności i słaba reakcja na bodźce.

Przyczyną śpiączki może też być niedobór tiaminy.

Jest to co prawda schorzenie, które występuje częściej u kotów, niż u psów, ale warto wspomnieć o tym ważnym składniku.

Terapia zwierząt w stanie śpiączki

Terapia zwierząt w stanie śpiączki zawsze powinna koncentrować się na zabezpieczeniu funkcji życiowych oraz ustaleniu konkretnej przyczyny wystąpienia śpiączki.

W warunkach klinicznych, z pewnością warto zapewnić odpowiednią podaż płynów i suplementację tlenu w oczekiwaniu na wyniki badań diagnostycznych. Zwierzęta w śpiączce zawsze powinny mieć kontrolowany regularnie poziom glukozy we krwi – to, że nie cierpiały z powodu zaburzeń w gospodarce cukrów, nie oznacza, że wtórnie nie rozwinie się u nich hipoglikemia.

Śpiączka farmakologiczna

W niektórych sytuacjach i stanach zagrożenia życia zwierzęcia, lekarz prowadzący może zdecydować o wprowadzeniu psa w stan śpiączki farmakologicznej. Terapia polega wtedy na podawaniu leków o działaniu nasennym, przeciwbólowym, zwiotczającym mięśnie.

Zazwyczaj w stan śpiączki farmakologicznej są wprowadzane zwierzęta z silnymi, częstymi atakami padaczkowymi, które nie poddają się standardowej terapii. Warto zastosować ją także u zwierząt po ciężkich urazach, wypadkach, z podejrzeniem uszkodzenia mózgu.

W czasie śpiączki farmakologicznej, prowadzone są szczegółowe pomiary funkcji życiowych zwierzęcia. Można też bezpiecznie zastosować niektóre leki, suplementować tlen.

Uważa się, że w czasie snu najszybciej i najefektywniej zachodzi regeneracja organizmu. W przypadku śpiączki farmakologicznej u ludzi, nie powinno się przedłużać jej czasu powyżej 6 miesięcy. U psów, nie podtrzymuje się działania leków dłużej niż kilka dni.

Wybudzanie zwierząt ze śpiączki farmakologicznej, przypomina budzenie się z narkozy po zabiegach – zazwyczaj powrót świadomości zachodzi w kilkanaście minut. W zależności od powodu, z jakiego zwierzę zostało wprowadzone w stan śpiączki, może być konieczne zastosowanie dodatkowego leczenia lub rehabilitacji.

Rokowanie

Tak jak wspomniałam przy omawianiu konkretnych przyczyn śpiączki, rokowanie może być różne.

Można jednak zastosować pewien schemat – im szybsza reakcja opiekuna i jednocześnie im szybciej zostanie ustalona przyczyna wystąpienia śpiączki, tym większe szanse na powrót zwierzęcia do sprawności.

Nie wolno ignorować śpiączki. Jeśli zwierzę śpi w nienaturalnej pozycji, albo w dziwnym miejscu, należy sprawdzić, czy pupil zareaguje na swoje imię lub przysmak podłożony pod nos. W przypadku braku reakcji na budzenie, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem prowadzącym.

W niektórych przypadkach, po zdiagnozowaniu konieczne jest stosowanie leków i suplementów do końca życia zwierzęcia. Po urazach czaszki, niezbędna do pełnego powrotu sprawności może być rehabilitacja zwierzęcia oraz fizjoterapia.