Biopsja u psa i kota: wskazania i zalecenia [Lek wet Piotr Smentek]

Biopsja i histopatologia pobranych próbek to przykład nowoczesnych metod diagnostycznych wykorzystywanych u naszych zwierząt. W tym artykule znajdują się praktyczne informacje dla opiekunów psów i kotów.

Chyba nikogo obecnie nie trzeba już przekonywać, że dawno minęły już czasy gdy lekarz weterynarii diagnozował chore, potrzebujące pomocy zwierzę tylko na podstawie zaobserwowanych objawów klinicznych i własnego doświadczenia klinicznego. Taki z resztą sposób rozpoznawania chorób z wiadomych i oczywistych względów obarczony jest niestety ogromnym ryzykiem popełnienia błędu, który niejednokrotnie obniża szanse na pełne wyleczenie a czasem kończy się nawet tragicznie dla zwierzęcia.

Współcześnie leczenie chorób zawsze powinno opierać się na uprzednio postawionej diagnozie popartej oczywiście umiejętnie dobranymi badaniami dodatkowymi. Nie zastępują one wprawdzie badania klinicznego, z którego nie powinniśmy nigdy rezygnować ale są jego doskonałym uzupełnieniem. Zdecydowana większość takich technik diagnostycznych jest też dostępna w rutynowej praktyce weterynaryjnej a ich koszty z każdym rokiem są coraz niższe i przez to bardziej dostępne dla każdego opiekuna psa czy kota.

Ten trend, skądinąd słuszny jest także wyrazem nowoczesności wnikającej do współczesnej weterynarii i w konsekwencji skutkuje coraz mniejszymi różnicami między medycyną ludzką a jej “zwierzęcą odpowiedniczką”. Dziś opiekunowie psów i kotów mają do dyspozycji coraz doskonalsze metody do walki z chorobami, dzięki którym wiele schorzeń może być skutecznie kontrolowanych czy wręcz wyleczonych. Nie byłoby to możliwe bez coraz lepszej, doskonalszej diagnostyki.

Wiele metod zostało adoptowanych i przeszczepionych, przeniesionych wprost z medycyny ludzkiej i dostosowanych do diagnozowania specyficznych chorób psów i schorzeń u kotów.

Doskonałym tego przykładem jest choćby wykonywanie biopsji i  histologiczna ocena pobranych w ten sposób tkanek, będąca podstawą dokładnej diagnostyki a następnie celowanego leczenia.

Nikogo bowiem nie trzeba chyba przekonywać, że najlepiej leczą się choroby prawidłowo rozpoznane już na samym początku wdrożenia procesu terapeutycznego a dobrze zdiagnozowani pacjenci mają większe szanse na  pełne wyleczenie. Może warto zatem przybliżyć sobie nieco tę dziedzinę praktycznej wiedzy weterynaryjnej i jej zastosowania w rutynowej diagnostyce. Ale od początku.

Co to jest biopsja?

Biopsja jest jedną z prostszych technik diagnostycznych, wykonywanych u żyjących zwierząt polegającą na pobraniu materiału tkankowego zwanego bioptatem i następnie jego oceny w badaniu mikroskopowym (badanie histopatologiczne lub badanie cytologiczne). Biopsja umożliwia zatem postawienie rozpoznania klinicznego i stwierdzenia zaburzeń, procesów patologicznych toczących się w danym narządzie lub tkance.

Jak łatwo się domyślić pobrać materiał do analizy można przy użyciu różnych metod stąd różne rodzaje biopsji. I tak w zależności od grubości użytej igły a także sposobu wykonania samej biopsji wyróżniamy:

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa

Biopsję aspiracyjną cienkoigłową dzięki swojej prostocie, szybkości i łatwości wykonania oraz małej inwazyjności jest bardzo popularną i często stosowaną metodą diagnostyczną.

Nazwę biopsji wywodzi się od użycia cienkiej igły to jest o średnicy mniejszej lub równej 1 mm. Przy pomocy biopsji cienkoigłowej możemy pozyskać materiał do badania ze zmian widocznych gołym okiem, wyczuwalnych w badaniach palpacyjnych pacjenta oraz tych położonych głębiej a widocznych przy pomocy technik obrazowych (USG, tomografia komputerowa czy badania RTG).

Oceniając pobrany materiał możemy opisać rodzaj oraz liczbę widocznych komórek prawidłowych, zmienionych zapalnie, nacieku zapalnego czy widoczne patogeny (mikroorganizmy – bakterie, grzyby czy czasem pasożyty).

Technika ta bardzo często wykorzystywana jest w diagnostyce zmian nowotworowych.

Biopsja gruboigłowa

Biopsja gruboigłowa zwana też oligobiopsją polega na pobraniu materiału przy pomocy grubszej igły o średnicy przekraczającej 1 mm. Do tej techniki wykorzystywane są igły typu Tru-Cut lub igły typu Menghini.

Jak łatwo się domyślić ilość pobieranej tkanki w tym przypadku będzie większa a więc także możliwość oceny zaburzeń w strukturze pobieranej tkanki lepsza stąd technikę tę wykorzystujemy np. do oceny narządów miąższowych np. nerek. Technika ta niesie ze sobą też większą traumatyczność tkanek.

Biopsja chirurgiczna

Biopsja chirurgiczna lub otwarta wykonywana jest w trakcie zabiegu operacyjnego, w trakcie którego chirurg pobiera wycinek narządu lub zmienionej patologicznie tkanki. Tutaj można poddać ocenie fragment pobranej tkanki, guza, narządu wtedy mówimy i biopsji wycinkowej lub usunąć całą zmianę i wtedy mówimy o biopsji wycięciowej.

Biopsja wiertarkowa

Biopsję wiertarkową zwaną trepanobiopsją – polegającą na pobraniu wycinka tkanki przy pomocy specjalnych trepanów czyli narzędzi obracających się z różną prędkością ręcznie lub przy pomocy silnika elektrycznego. Pobrany materiał zostaje w trepanie. Metoda ta przydatna jest do oceny zmian skórnych i do pobrania szpiku kostnego.

Biopsja celowana

Biopsja celowana jest precyzyjnym badaniem polegającym na pobraniu tkanki lub komórek z miejsc objętych patologia przy pomocy narzędzi diagnostycznych pozwalających dokładnie zobrazować, zlokalizować patologię a więc dzięki USG, laparoskopii lub tomografii komputerowej.

Igłę wkłuwamy dokładnie w zmianę kontrolując jej przebieg w badaniu obrazowym.

Biopsja endoskopowa

Biopsja endoskopowa polega na pobraniu materiału do badania ze zmian zobrazowanych w badaniu endoskopowym. Pobieramy dzięki niej wycinki błony śluzowej oglądanego przewodu pokarmowego, układu moczowego, rozrodczego czy oddechowego przy pomocy specjalnych narzędzi biopsyjnych.

Wspólną cechą tych wszystkich rodzajów biopsji jest pobranie materiału do oceny cytologicznej lub histopatologicznej i dzięki temu postawienie trafnej diagnozy choć samo pobieranie odbywa się przy pomocy różnych narzędzi.

Materiał ten będzie oczywiście się różnił wielkością pobranej tkanki do badania stąd zawsze warto zastanowić się jaką konkretnie metodę wybrać.

Wskazania do wykonania biopsji

Kiedy wiemy już czym jest biopsja i jakie są jej rodzaje warto odpowiedzieć sobie na podstawowe pytanie a więc kiedy ją należy wykonać.

Generalnie każda zmiana ogniskowa czy też o charakterze rozlanym w narządach miąższowych może wymagać wykonania biopsji. Pobranie takie możemy wykonać przy użyciu powszechnie już dostępnego aparatu USG.

Ogromną zaletą biopsji przy pomocy USG jest także możliwość opróżnienia z zawartości zmian torbielowatych czy wypełnionych jakimś płynem, czy płynu nagromadzonego śródmiąższowo. Pozyskany w ten sposób materiał można wysłać do badań cytologicznych czy mikrobiologicznych.

Biopsja tkankowa może być niezwykle pomocna w ocenie zmian o charakterze litym czyli guzów dobrze odgraniczonych.

Wielu laikom biopsja nieodłącznie kojarzy się z procesami onkologicznymi co jest prawdą gdyż ocena tkanki nowotworowej jest podstawą do późniejszego dobranego leczenia przyczynowego i wdrożenia odpowiedniego algorytmu postępowania, protokołu leczniczego. W tym przypadku  bez oceny histopatologicznej trudno o skuteczne leczenie.

Tak naprawdę biopsję możemy wykonać w bardzo wielu przypadkach i stanach chorobowych i tak przykładowo wskazaniem do biopsji mogą być:

• choroby wątroby:
  • powodujące jej powiększenie czyli hepatomegalię,
  • trwająca przez dłuższy czas podwyższona aktywność enzymów wątrobowych,
  • przewlekła choroba miąższu,
  • toksyczne uszkodzenie tkanki w trakcie zatruć,
  • marskość wątroby,
  • choroby metaboliczne,
  • choroby spichrzeniowe,
  • schorzenia przebiegające z zastojem żółci,
  • nowotwory wątroby,
• choroby tkanki płucnej:
  • w szczególności zmiany ogniskowe stwierdzane podczas badań obrazowych  RTG lub TK klatki piersiowej:
    • włóknienie płuc,
    • nowotwory płuc,
    • gruźlica,
  • sarkoidoza,
  • ciężkie zapalenia  nie poddające się leczeniu,
  • inne zmiany w miąższu płuc niepoddające się leczeniu.
• choroby gruczołu krokowego:
  • szczególnie powiększenie prostaty stwierdzane w badaniu rektalnym lub w badaniu ultrasonograficznym mogące wskazywać na procesy nowotworowe  prostaty,
  • różnicowanie łagodnego przerostu prostaty od nowotworów złośliwych.
• choroby układu moczowego:
  • białkomocz niewiadomego pochodzenia,
  • krwiomocz o nieznanej przyczynie,
  • rozpoznawanie i różnicowanie kłębuszkowego zapalenia nerek,
  • ostra niewydolność nerek o nieznanej przyczynie,
  • śródmiąższowe zapalenie nerek o nieznanej przyczynie,
  • amyloidoza nerek,
  • dysplazja nerek,
  • procesy nowotworowe,
• choroby skóry:
  • zmiany o charakterze nowotworowym,
  • dermatozy nie reagujące na leczenie,
  • długo trwające owrzodzenia,
  • niektóre choroby z powstawaniem pęcherzy,
  • każde schorzenie o ciężkim przebiegu czy takie, którego terapia może być niezwykle kosztowna lub niebezpieczna,
  • astenia skóry,
  • dermatozy cynkozależne itd.

Najłatwiej wykonać biopsję zmian widocznych gołym okiem stąd chyba nikogo nie dziwi, że biopsja często jest wykorzystywana w chorobach skóry czy guzach jej dotyczących.

W przypadku biopsji skóry nie ma jednoznacznych wytycznych kiedy ją absolutnie wykonać. Nie mniej jednak ogólnie możemy założyć, że powinna być ona rozważana w przypadku braku skuteczności leczenia, po 3-4 tygodniowym wdrożonym leczeniu.

Z wiadomych względów niezwykle ważne jest dobrze postawione rozpoznanie, gdyż leczenie źle dobrane nie będzie przynosiło spodziewanych efektów.  Pobrany materiał do oceny histopatologicznej i cytologicznej może tutaj okazać się niezwykle pomocny.

Oczywiście nie namawiam nikogo do wykonywania biopsji w przypadku każdej choroby dermatologicznej gdyż jest to zwyczajnie zbędne. Z drugiej jednak strony wdrożone leczenie może wpływać na obraz histopatologiczny pobranego materiału i utrudniać tym samym rozpoznanie. Trzeba więc na wstępie zastanowić się czy wykonanie biopsji będzie przydatne w postawieniu rozpoznania czy też można wdrożyć skuteczną terapię na podstawie innych, prostych badań diagnostycznych.

Wielu właścicieli przychodzi do lecznicy ze swoimi podopiecznymi z różnymi zmianami obecnymi w skórze czy tkance podskórnej i chcą wiedzieć natychmiast co dolega ich psu czy kotu. Bardzo trudno postawić pewną diagnozę z uwagi na podobny obraz kliniczny wielu zmian o charakterze rozrostowym czy widocznych guzów.

Wtedy bardzo pomocna może okazać się biopsja i pobranie wycinka czy komórek ze zmiany jeszcze przed wdrożeniem terapii i podjęciem decyzji czy daną zmianę natychmiast usuwać.

Wreszcie trudno sobie wyobrazić współczesną onkologię bez wykonywania badań biopsyjnych. Ocena pobranego materiału jest w tej kwestii kluczowa i pozwala odpowiedzieć właścicielowi na najbardziej frapujące go pytania dotyczące rodzaju nowotworu, skutecznej terapii czy okresu przeżycia albo szans na pełne wyzdrowienie. Często nie wiemy czym jest dana zmiana i dopiero wykonanie biopsji pozwala uzyskać słuszną odpowiedź.

Biopsja węzłów chłonnych, szczególnie tych powiększonych pozwala na ocenę widocznych w nich komórek i tym samym postawienie rozpoznania.

W onkologii trafne rozpoznanie jest podstawą do wdrożenia najbardziej odpowiedniego schematu chemioterapii opartego na terapii wielolekowej.

Jak przygotować psa i kota do biopsji?

Biopsja mimo, iż jest prostą i mało inwazyjną metodą diagnostyczną wymaga do swego przeprowadzenia przestrzegania pewnych fundamentalnych zasad aby była bezpieczna.

Jako metoda diagnostyczna nie może narażać zwierzęcia na możliwe, niepotrzebne powikłania, których w wielu przypadkach łatwo można uniknąć. Zatem za każdym razem miejsce wkłucia musi być odpowiednio przygotowane poprzez wcześniejsze wystrzyżenie włosa i odkażenie skóry. Możemy do tego celu wykorzystać powszechnie dostępne środki dezynfekujące (np. oparte na alkoholu). Do samego nakłuwania zmian czy wykonywania biopsji kontrolowanej ultrasonograficznie musimy używać jałowego sprzętu (igły oraz strzykawki).

Takie podstawowe i wydawać by się mogło oczywiste kwestie naprawdę pozwalają uniknąć wielu możliwych powikłań z zakażeniami na czele, stąd musimy o nich pamiętać.

Zachowanie całkowitej jałowości jest absolutnie konieczne w przypadku wykonywania biopsji tkankowych ze zmian położonych w jamie brzusznej.

Samo pobieranie materiału do badania wymaga wykonania u zwierzęcia sedacji a czasem nawet znieczulenia ogólnego. Wiele jednak biopsji, szczególnie ze zmian położonych w skórze i tkance podskórnej czy węzłów chłonnych powierzchownych nie wiąże się z pełną narkozą lecz może być bezpiecznie przeprowadzone w znieczuleniu miejscowym, lekkim uspokojeniu farmakologicznym lub czasem nawet bez konieczności tych dodatkowych procedur.

Generalnie każda zastosowana metoda badania powinna być bezbolesna lub mało bolesna dla zwierzęcia i bezpieczna. Konieczność przeprowadzenia narkozy będzie wiązała się z wcześniejszym  z wykonaniem rutynowych badań dodatkowych z badaniem krwi i serca na czele.

Wykonanie znieczulenia ogólnego ma także swoje zalety, pozwala bowiem nie tylko unieruchomić pacjenta ale także obniża ciśnienie krwi co ogranicza krwawienie.

Biopsja, którą wykonujemy przy użyciu grubej igły wymaga od nas sprawdzenia uprzednio czynników krzepnięcia aby nie mieć później problemów z zatamowaniem krwawienia.

Gdy interesująca nas zmiana otoczona jest przez płyn przed pobraniem komórek do oceny warto uprzednio upuścić płyn. W tym celu nieodzowną metodą może okazać się wykonanie badania USG, które nie tylko pozwala konkretnie umiejscowić zmianę ale także zaplanować najlepsze i najkrótsze dojście do interesującej na zmiany.

Biopsja jest techniką diagnostyczną mało inwazyjną lecz mimo to, aby była bezpiecznie przeprowadzona ważna jest uprzednia kwalifikacja pacjenta do niej. Nie powinniśmy wykonać jej u każdego, “pierwszego lepszego” pacjenta i zawsze powinniśmy pamiętać o możliwych powikłaniach.

Przed wykonaniem biopsji powinniśmy zatem zebrać wszelkie dane z wywiadu klinicznego, przeprowadzić dokładne badanie pacjenta poparte badaniami laboratoryjnymi (morfologia i biochemia oraz badanie moczu) oraz w wielu przypadkach wykonać badania obrazowe (ultrasonografia, tomografia czy endoskopia). Te ostatnie techniki wykorzystywane są także do pobierania próbki do badania.

W badaniu hematologicznym powinniśmy zawsze ocenić parametry układu krzepnięcia krwi (czas krwawienia, czas krzepnięcia, liczbę płytek krwi, czas protrombinowy) gdyż patologie w tym zakresie mogą skutkować trudnościami w zatamowaniu krwawienia i są przeciwwskazaniem do wykonania biopsji.

Po wykonaniu kompletu badań możemy bezpiecznie przeprowadzić pobranie materiału do badania histopatologicznego, cytologicznego ograniczając tym samym ryzyko powikłań do niezbędnego minimum.

Biopsja pod kontrolą USG

Do wykonania tego badania konieczny jest aparat USG umożliwiający przeprowadzenia badania w trybie B. Najlepiej wybrać wyższe częstotliwości dzięki, którym możliwe jest zobrazowania igły w badaniu podobnie jak wybór głowicy liniowej. Czasem możliwe jest zastosowanie specjalnych głowic z prowadnicami biopsyjnymi ułatwiającymi prowadzenie igły pod określonym kątem.

Najczęściej wykonujemy to badanie wykorzystując technikę tzw. z wolnej ręki. Wykonywana jest ona przez jedną osobę, która jednocześnie przykłada sondę do badanej okolicy i uwidacznia zmianę a drugą ręką wykonuje pobranie materiału igłą.

Inną metoda jest celowanie pośrednie polegające na wykonaniu badania USG tradycyjną metoda, dzięki której określamy wielkość zmiany, jej lokalizację, głębokość położenia. Następnie wiedząc gdzie leży interesująca nas zmiana, z której chcemy pobrać próbkę wykonujemy standardowego wkłucia. Technikę tą wykorzystuje się najczęściej w przypadku dużych guzów lub jam ciała wypełnionych znaczną ilością płynu.

Zawsze po wykonaniu biopsji, po upływie około 2 minut wykonuje się kontrolne badanie USG miejsca skąd pobieraliśmy próbkę w celu uwidocznienia możliwego krwawienia i zbierania się płynnej treści w okolicy pobieranej zmiany.

Biopsje skóry psa i kota

Wykonanie tego rodzaju biopsji jest prostą technika badawczą ale mimo wszystko wymaga przestrzegania pewnych reguł.

Nieumiejętnie przeprowadzona biopsja nie tylko jest zbędnym badaniem nie wnoszącym zbyt wiele do rozpoznania ale dodatkowo niepotrzebnie naraża zwierzę na potencjalne powikłania.

• Miejsce pobrania należy uprzednio odpowiednio przygotować.
• Uwzględniając komfort pobierającego oraz dokładność pobrania warto zwierzę poddać sedacji, uspokojeniu. Czasem (np. biopsje małżowiny usznej, wargi, nosa), w przypadku zmian drobnych, gdy konieczne jest precyzyjne pobranie materiału wymagane jest krótkotrwałe znieczulenie ogólne.
• Następnie trzeba wystrzyc włos czyniąc to w taki sposób aby ostrzem maszynki nie dotykać warstwy zewnętrznej skóry. Wszelkie mycia skóry lub przecieranie środkami odkażającymi są niewskazane gdyż mogą wpłynąć na wygląd warstwy zewnętrznej skóry (usunąć warstwę keratyny czy komórki zapalne).
• Po wyschnięciu ewentualnie odkażeniu 70% etanolem miejsce planowanego wkłucia znieczulamy roztworem lidokainy. Nie wykonujemy znieczulenia w przypadku zmian zlokalizowanych w tkance podskórnej, w tłuszczu.
• Do biopsji wykorzystujemy z reguły trepany biopsyjne o średnicy 6-8 mm lub mniejsze (4mm) gdy pobierany tkanki z okolicy nosa, oka, uszu lub opuszek palcowych. Trepan przykładamy do skóry i wykonując obrót w jedną stronę pobieramy tkankę do badania.
• Pobraną próbkę możemy utrwalić w roztworze formaliny a powstałą ranę zamknąć za pomocą jednego szwu zbliżającego brzegi.
• Gdy chcemy pobrać zmiany z płynem, pęcherze lub krosty możemy te zmiany wyciąć skalpelem oczywiście zachowując odpowiedni margines od brzegu zmiany.

Ważne jest miejsce pobrania próbki do badania, tak aby próbka była reprezentatywna. Pobieramy więc fragment najbardziej typowy dla danej choroby, która podejrzewamy. Dobrą praktyką jest także pobranie kilku próbek w myśl zasady, że im więcej próbek tym większa szansa na postawienie prawidłowego rozpoznania.

Do badania biopsyjnego wybiera się przede wszystkim w dermatologii takie zmiany jak:

• pęcherzyki,
• pęcherze,
• krosty,
• grudki,
• nadżerki,
• oraz oczywiście guzki.

Unikamy pobierania skóry z miejsc wylizanych przez zwierzę, zliszajowaciałych czy z obtarciami z uwagi na niską wartość diagnostyczną tak pozyskanego materiału.

Postępowanie z materiałem po pobraniu

Niezwykle istotne jest postępowanie z materiałem po pobraniu aby pozyskana do oceny tkanka nie uległa zniszczeniu czym zniweczymy możliwości jej oceny.

I tak natychmiast po pobraniu próbkę umieszczamy w materiale utrwalającym.

Próbkę przenosimy używając pęsety anatomicznej lub kleszczyków naczyniowych, które nie gniotą, nie miażdżą pozyskanej tkanki.

Próbkę mocno zabrudzoną krwią możemy delikatnie oczyścić poprzez tamponowanie.

Procesy autolizy prowadzące do powstawania artefaktów, utrudniających ocenę próbki rozwijają się natychmiast po pobraniu bioptatu stąd nieumiejętne obchodzenie się z próbka może wpłynąć na jej małą wartość diagnostyczną.

Bardzo ważną czynnością, niezwykle pomocną dla oceniającego próbkę histopatologa jest dokładny opis zmian, miejsca pobranej próbki czy historia choroby. Umieszczenie w skierowaniu do badania informacji o objawach, stosowanych lekach, historii choroby czy naszych podejrzeń zdecydowanie ułatwia pracę histopatologowi.

Trzeba wreszcie pamiętać o możliwych artefaktach czyli zafałszowaniach, które mogą wpływać na ocenę pobranego materiału. Tak może się dziać w przypadku niewłaściwego miejsca pobrania próbki spowodowanej stosowaniem miejscowym leków, autouszkodzeniami lub obecnością martwej tkanki, niewłaściwym myciem, goleniem włosa, stosowaniem preparatów odkażających, spowodowanych złą technika pobierania (np. stary tępy trepan niszczący pobierana tkanką) czy złym utrwaleniem wycinków.

Biopsje w onkologii

Podstawą leczenia każdej choroby nowotworowej jest postawione wcześniej rozpoznanie, bez którego nie jest możliwe wdrożenia konkretnej, najbardziej skutecznej terapii dającej największe szanse na wyleczenie lub maksymalne przedłużenie życia.

Wiele guzów czy zmian w obrazie klinicznym daje niespecyficzne objawy stąd nie jest możliwe postawienie rozpoznania na podstawie wyglądu fizyczne czy uzyskiwanych wyników badań laboratoryjnych.

Nowotworzenie jest procesem polegającym na niekontrolowanym przez organizm powstawaniu zmienionej chorobowo tkanki. Nikogo więc nie powinno dziwić, że ocena komórek budujących nowotwór i  dzięki temu postawienie rozpoznania jest optymalną metodą rozpoznawania chorób onkologicznych.

Biopsja jest zatem prostą i najlepszą metodą dostarczającą patologowi materiału do oceny komórek a także ich cech oraz odpowiada na niezwykle ważne pytanie a mianowicie jaka jest granica między tkanką zdrową, prawidłową a zmienioną chorobowo. Uzyskany wynik mówi nam o tym z jakim nowotworem mamy do czynienia i jakie jest orientacyjne przeżycie szacowane na podstawie podobnych pacjentów statystycznie.

Ocena pobranej próbki dostarcza także informacji czy zmianę udało się usunąć z zachowaniem odpowiedniego marginesu tkanek zdrowych i jakie jest ryzyko powstania wznowy w miejscu operowanym. Postawienie rozpoznania pozwala tak naprawdę zaplanować onkologowi najlepsze leczenia.

W onkologii wykorzystujemy biopsje cienkoigłowe, przy użyciu igły tru-cut, trepanobiopsje, biopsje wycinające, tnące oraz z użyciem kleszczyków w trakcie endoskopii.

Biopsje nie zawsze są zalecane i nie w każdym przypadku powinny być brane pod uwagę.

Tak dzieje się choćby w sytuacji gdy typ procesu nowotworowego nie wpływa na zastosowane leczenie chirurgiczne. Przykładem tego o czym piszę niech będą guzy śledziony czy nowotwory gruczołu mlekowego w których najskuteczniejszym i logicznym postępowaniem terapeutycznym jest ich całe chirurgiczne usunięcie z całym narządem (nie są to narządy niezbędne do życia, bez których organizm może normalnie funkcjonować).

W wymienionym przypadku z reguły najpierw usuwa się zmianę nowotworową a uzyskany w trakcie zabiegu guz jest wysyłany do badania histopatologicznego stąd wcześniejsze wykonywanie biopsji nie wydaje się konieczne.

Nie zawsze pobrana próbka dostarcza wielu cennych informacji. Tak dzieje się w przypadku owrzodzenia zmian nowotworowych lub znacznej ich martwicy.

Jak najlepiej wykonać biopsję w przypadku procesu nowotworowego?

Po pierwsze powinna być ona w miarę reprezentatywna a więc powinniśmy unikać tkanki z owrzodzeniem, martwica lub objętej procesem zapalnym. Ważne aby pobrany bioptat był pozyskany z odpowiedniej głębokości guza. I na koniec powinna się z nim znaleźć tkanka z pogranicza tej zdrowej i chorej.

Samo pobieranie powinno być bezpieczne dla pacjenta a więc:

• robimy wszystko aby swoim działaniem nie rozsiać po okolicznych tkankach komórek nowotworowych i tym samym przyczynić się do wznowy lub przerzutów; osiągamy to poprzez delikatne pozyskiwanie tkanki a więc unikamy kontaktu narzędzi chirurgicznych ze zdrową tkanką,
• ograniczamy do maksimum uszkodzenia tkanki zdrowej i nowotworowej,
• zapewniamy jak najmniejsze krwawienie w polu operacyjnym,
• staramy się nie dotykać tkanki nowotworowej.

Wykonując biopsję nie powinniśmy też utrudniać przyszłego postępowania chirurgicznego a więc pobierany materiał raczej powinien być w miejscu przyszłego cięcia chirurgicznego.

To oczywiście ogólnie zasady, których powinien przestrzegać każdy lekarz pobierający biopsję tak aby biopsja była bezpieczna i wnosiła wiele cennych informacji ważnych dla rokowania i przyszłego leczenia.

Biopsja tkankowa na przykładzie wątroby

W przypadku chorób wątroby postawienie ostatecznego rozpoznania nie zawsze możliwe jest na podstawie rutynowej diagnostyki laboratoryjnej czy badania USG lecz czasem wymaga zastosowania technik bardziej inwazyjnych obarczonych większym ryzykiem powikłań w tym tych poważnych. Biopsja wątroby stanowi ważną część kompleksowego postępowania diagnostycznego.

Kluczowe w jej wykonaniu są oczywiście wskazania, gdyż powinna być ona rozważana tylko wtedy gdy jest absolutnie konieczna.

Wprawdzie śmiertelność w trakcie jej wykonania jest niewysoka ale i tak wynosi według różnych źródeł od 1 % do 3 % w zależności od techniki. Jest to jednak technika inwazyjna i wśród wielu właścicieli budząca naprawdę wiele emocji.

Kiedy więc powinniśmy ją wykonać?

Biopsję powinniśmy rozważać w przypadku:

• utrzymujących się długo nieprawidłowych wyników enzymów wątrobowych,
• gdy zastosowane leczenie nie przynosi spodziewanych skutków,
• hepatomegalii,
• gdy nie możemy postawić trafnej diagnozy,
• procesu nowotworowego,
• wodobrzusza gdy podejrzewamy tło wątrobowe,
• w chorobach spichrzeniowych,
• stłuszczenia wątroby kotów itd.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do biopsji są:

• ropnie wątroby,
• niestabilny ogólny stan pacjenta,
• poważne zaburzenia krzepnięcia,
• niemożność przeprowadzenia bezpiecznej narkozy,
• cholestazy pozawątrobowe.

Przeprowadzenie biopsji wymaga wykonania wcześniej stosownych badań omówionych wcześniej i wprowadzenia pacjenta stan narkozy lub premedykacji.

Możemy wykonać biopsję cienkoigłową na ślepo, pod kontrola USG, czy w trakcie zabiegu laparotomii diagnostycznej, nakłucie przez ścianę jamy brzusznej lub klatki piersiowej.

Każda z tych technik ma swoje zalety ale również i wady.

Po wykonaniu biopsji i pobrania tkanki do badania należy bacznie monitorować stan każdego pacjenta. Zalecana jest więc co najmniej kilku godzinna obserwacja pacjenta i pilne reagowanie w przypadku wystąpienia potencjalnych powikłań np., w postaci krwotoku. Zazwyczaj jeśli nic złego nie dzieje się w ciągu 3-6 godzin po wykonaniu biopsji jest mało prawdopodobne poważne powikłanie zagrażające życiu.

Zwierzę po wykonaniu biopsji po czasie kilku godzin i po pełnym wybudzeniu może bezpiecznie być wydane do domu a sam właściciel poinformowany o sytuacjach gdy powinien szybko zareagować.

Możliwe powikłania po biopsji

Biopsja jest techniką diagnostyczną małoinwazyjną lecz mimo to obarczoną pewnym ryzykiem potencjalnych powikłań, które zawsze warto znać. Znajomość ewentualnych zagrożeń pozwala świadomie podjąć decyzje i oszacować stosunek korzyści do ryzyka a tym samym odpowiedzieć sobie na podstawowe pytanie czy w danym przypadku biopsję wykonywać.

Częstość i  rodzaj powikłań występujących po biopsji uzależnione są od kilku czynników. Najogólniej zależy od rodzaju biopsji, umiejscowienia zmiany lub narządu, z którego pobieramy materiał do badania a także doświadczenia osoby pobierającej wycinek.

Im grubsza igła użyta do wykonywanej biopsji a więc większy wycinek pobierany tym większe ryzyko potencjalnych powikłań (biopsja cienkoigłowa jest bezpieczniejsza od gruboigłowej).

Do częstszych powikłań biopsji należą więc krwawienia czy krwiaki powstające pod torebką narządu, z którego pobraliśmy biopsję. Czasem może zdarzyć się krwotok choć raczej nie zagrażający życiu. Zazwyczaj krwawienia zanikają w ciągu kilku minut po usunięciu igły biopsyjnej.

Innym powikłaniem jest bolesność w miejscu wkłucia czy możliwe zakażenie narządów i tkanek, z których pobieramy materiał. Dzieje się tak w przypadku  niezachowania zasad aseptyki.

Najbardziej niebezpiecznym i na szczęście rzadko występującym powikłaniem może być nawet zejście śmiertelne.

Musimy też pamiętać o możliwości rozsiania komórek nowotworowych, które może mieć miejsce drogą hematogenną (za pośrednictwem naczyń krwionośnych) lub wzdłuż drogi wkłucia igły biopsyjnej.

Poważne powikłania zdarzają się podczas pobierania biopsji z miejsc na terenie jamy brzusznej, a nie ze zmian położonych powierzchownie.

Powikłaniem po wykonanej biopsji skóry może być zaburzenie w gojeniu skóry w miejscu pobrania, na którą mogą mieć także wpływ stosowane równolegle leki w leczeniu choroby podstawowej (np. glikokortykosteroidy).

Powinniśmy także zachować szczególną ostrożność w przypadku stosowania lignokainy w wysokiej dawce, szczególnie u zwierząt młodych o małej masie ciała, gdyż może się to wiązać z działaniami niepożądanymi wynikającymi z działania tego środka znieczulającego.

Ogólnie rzecz biorąc możliwe powikłania nie przewyższają korzyści jakie możemy uzyskać oceniając materiał biopsyjny stąd w większości przypadków warto przeprowadzać biopsję.

Badanie histopatologiczne

Badanie histopatologiczne jest cennym badaniem diagnostycznym polegającym na ocenie pod mikroskopem pobranego materiału pod kątem toczącego się procesu chorobowego.

Badanie histopatologiczne pobranego materiału może mieć kolosalne znaczenie we wspomnianych już procesach nowotworowych, monitorowania postępu leczenia, w chorobach o podłożu zapalnym i zwyrodnieniowym, czy pośmiertnie pozwala stwierdzić przyczynę zgonu i ocenić wszelkie procesy patologiczne, które doprowadziły do śmierci.

Badanie histopatologiczne jest zatem oceną materiału pobranego w trakcie wykonanie biopsji czyli jest kolejnym krokiem w procesie diagnostycznym po pobraniu biopsji. Jest badaniem o wiele cenniejszym w porównaniu do badania cytologicznego bowiem pozwala ocenić nie tylko same komórki ale także panujące w próbce warunki przestrzenne. Na jego podstawie możemy uzyskać wiarygodniejsze i dokładniejsze wyniki.

Tkanki do tego badania są pobierane w trakcie biopsji, podczas badania pośmiertnego w czasie sekcji zwłok zwierzęcia lub w trakcie trwania samej operacji.

Pobrany materiał musi być szybko umieszczony w płynie utrwalającym, którym często jest formalina. Pobrana tkanka przed jej ocena pod mikroskopem musi być odpowiednio przygotowana czyli inaczej mówiąc poddawana jest obróbce histopatologicznej.

Polega ona w skrócie na umieszczeniu materiału w pierwszej kolejności w alkoholu, który powoduje odwodnienie tkanki, następnie w ksylenie lub toluenie i płynnej parafinie. Sam proces przygotowania próbki trwa z reguły kilkanaście godzin. Pobrana próbka umieszczona w zalewie parafinowej wypełniającej formę w kształcie bloczka. Tak przygotowany materiał jest następnie cięty na cienkie paseczki, skrawki.

Tak przygotowane skrawki są w dalszej kolejności specjalnie barwione, dzięki któremu możemy bardzo dokładnie obejrzeć organelle komórkowe czy zobrazować podziały komórkowe.

Najczęściej wybieramy barwienie przy pomocy hematoksycyliny lub eozyny (ta pierwsza barwi jądra na niebiesko a druga cytoplazmę na różowo). W barwieniu pobranej tkanki wykorzystuje się także inne barwniki takie jak sole srebra, czerwień kongo, błękit pruski czy safranina.

Otrzymane preparaty są oceniane przez lekarza histopatologa.

Musimy pamiętać, że wynik badania histopatologicznego uzyskujemy zazwyczaj w przeciągu 2 tygodni od pobrania próbki a koszt badania histopatologicznego kształtuje się w granicach kilkudziesięciu – dwustu złotych i zależy od wykonującego je laboratorium.

Podsumowanie

Współczesna medycyna weterynaryjna jest bardzo rozległą dziedziną nauki obejmującą wiele różnych, uzupełniających się dziedzin.

Powinna ukierunkowana być na niesienie pomocy chorym zwierzętom i służyć tym samym ich właścicielom. Standardy w niej obowiązujące również powinny być wysokie i bardzo podobne do tych ludzkich.

Doskonałym tego przykładem opisanym w artykule jest właśnie technika diagnostyczna jaką jest biopsja oraz następnie ocena pobranego materiału przez patologa. Proces ten pozwala nie tylko postawić trafne rozpoznanie ale także wdrożyć już na początku skuteczną terapię co z wiadomych względów jest niezwykle korzystne dla zdrowia zwierzęcia.

Nie bez znaczenia pozostają także względy finansowe bowiem skuteczne rozpoznanie to często także krótsze leczenie, lepiej dobrane leki, czy mniejsza ilość działań niepożądanych związanych choćby z długotrwałą nieskuteczną terapią.

Warto więc korzystać z dostępnych metod diagnostycznych tym bardziej, że wiele z nich jest prostych w wykonaniu, mało bolesnych a jakże przydatnych praktycznie. Biopsja jest tego doskonałym przykładem. Warto więc z niej korzystać w każdym przypadku gdy jest to absolutnie potrzebne o czym mam nadzieję udało mi się Państwa przekonać w artykule.