Leki uspokajające dla psa: rodzaje i zastosowanie [zalecenia weterynarza]

Nadmierny lęk i stres są problemami, które często pojawiają się u zwierząt, zwłaszcza u psów.

Część właścicieli bagatelizuje te schorzenia lub nie wie jak postępować w sytuacji ich wystąpienia, a taki stan, trwający przez dłuższy czas, powoduje ogromne cierpienie psychiczne. Długotrwałe odczuwanie lęku ma negatywny wpływ na układ limbiczny, odpowiadający za zachowania i stany emocjonalne. Przewlekły lęk powoduje wzrost stężenia hormonów sterydowych, które odpowiadają za pojawiające się uszkodzenia w układzie nerwowym.

Sytuacją stresową mogą być różne wydarzenia, czasem takie, które my sami ledwo zauważamy i nie zwracamy na nie większej uwagi. Może to być wizyta w gabinecie weterynaryjnym lub w salonie pielęgnacyjnym, podróż, wystawa, odgłosy burzy lub fajerwerków, pojawienie się nowego członka rodziny, wyjście opiekuna do pracy lub jego wyjazd na wakacje, zmiana opiekuna czy odstawienie szczeniąt od matki, ale również zwykły spacer, jazda samochodem, pojawienie się nowego psa w okolicy, remont mieszkania, choroba opiekuna czy spotkanie na spacerze…. pana w kapeluszu.

Każde zdarzenie może wywołać u psa lęk. Niezmiernie ważne jest również ustalenie źródła lęków i fobii oraz związanego z nimi stresu. Przyczyną takich patologicznych zaburzeń mogą być uwarunkowania genetyczne, brak właściwej socjalizacji w okresie szczenięcym, trudne doświadczenia, przemoc, choroba, przewlekły ból.

Psychologia zwierząt i behawioryzm to dziedziny, które od stosunkowo niedawna zaczęły się rozwijać. Szczególnie w aspekcie zmian jakie zaszły w relacjach pies – właściciel oraz podejścia do zwierząt towarzyszących, które traktujemy jak pełnoprawnych członków rodziny.

Na rynku mamy całą gamę preparatów mających działać uspokajająco na nasze psy. Od ziołowych mieszanek dostępnych bez recepty, po leki psychotropowe wydawane wyłącznie z przepisu lekarza weterynarii i stosowane pod jego ścisłym nadzorem. Środki te dostępne są w różnej postaci, od pastylek, tabletek typu twist – off, past, syropów, kropli przez karmy czy obroże, po dyfuzory do kontaktu.

Warto pamiętać, że zaburzenia te są bardzo skomplikowane, terapia nie może opierać się wyłącznie na farmakologii, dodatkowo potrzebne są regularne spotkanie z behawiorystą i praca nad zachowaniem i relacjami opiekuna z podopiecznym.

Samo leczenie trwa długo i wymaga nakładu czasu, pracy i konsekwencji w postępowaniu, warto jednak ten wysiłek wykonać, pomóc swojemu pupilowi i samemu sobie. Bardzo często problemy z nadmierną lękliwością psa odbiją się frustracją u jego właściciela, który nie umie poradzić sobie z agresją zwierzęcia, skargami sąsiadów, samookaleczaniem swojego pupila czy zniszczeniami w mieszkaniu.

Lęk, szczególnie przewlekły, powoduje szereg zmian biochemicznych w organizmie zwierzęcia. Te z kolei w znacznym stopniu utrudniają procesy uczenia się poprzez nadmierną pobudliwość zwierzęcia.

Psy przewlekle zestresowane mają problemy z koncentracją, są trudne w szkoleniu, przez co trening takich zwierząt jest dłuższy, trudniejszy i bardziej wymagający niż u zwierząt nie cierpiących na tego typu zaburzenia.

Przy nieleczonych fobiach i lękach może dojść do sytuacji, kiedy przez ponoszone koszty finansowe oraz stres, złość i rezygnację właściciela dochodzi do osłabienia więzi człowiek – zwierzę, co może skutkować decyzją o oddaniu psa do adopcji. W ekstremalnych sytuacjach nieleczony lęk może doprowadzić nawet do eutanazji chorego psa, zwłaszcza kiedy pojawia się agresja w stosunku do człowieka lub bardzo intensywne samookaleczanie się zwierzęcia.

Mechanizm lęku

Za stany i zachowania emocjonalne odpowiada zlokalizowany w mózgu układ limbiczny. Jedną z najważniejszych części tego układu jest ciało migdałowate, w którym tworzą się i są przechowywane schematy reakcji emocjonalnych, zarówno te odziedziczone jak i te wykształcone w ciągu życia osobniczego.

Lęk u psa jest zjawiskiem adaptacyjnym, dzięki niemu zwierzęta uczą się unikać niebezpiecznych dla nich sytuacji. Przeżyte i wypracowane reakcje zostają zapamiętane do końca życia, dzięki czemu na raz rozpoznane niebezpieczeństwo organizm reaguje tak samo, nawet jeśli nie ma z nim często do czynienia.

W stanach patologicznych nadmiernie wyeksponowany lub pojawiający się w nieadekwatnych sytuacjach lęk jest przyczyną poważnych zaburzeń. Lęk może więc pojawić się w sytuacji całkowicie bezpiecznej, bez bodźca wzbudzającego.

Strach jest natomiast prawidłową odpowiedzią na aktualne, realne i dobrze określone niebezpieczeństwo.

Często terminów strach i lęk używa wymiennie, co nie jest zgodne z ich naukowymi definicjami. Natomiast uporczywy lęk przed konkretnymi sytuacjami, zjawiskami czy przedmiotami nosi miano fobii. Jest to utrzymujące się, nieadaptacyjne, nieadekwatne do bodźca zaburzenie zachowania, któremu towarzyszy silne pragnienie unikania wywołujących je bodźców.

Objawy lęków i fobii u psa

Lista objawów, które mogą się pojawić u psa cierpiącego na zaburzenia lękowe lub fobie jest bardzo długa, a same objawy różnorodne.

Podstawą jest dokładna obserwacja swojego zwierzaka i wczesne wyłapywanie nawet niewielkich zmian w jego zachowaniu.

Do najczęstszych i najłatwiej zauważalnych objawów należą:

• drżenia,
• kulenie się,
• ziajanie,
• dyszenie i nerwowe ziewanie,
• nagłe pojawienie się zmian skórnych, łupieżu, przeczosów,
• czujna obserwacja otoczenia,
• ślinienie się,
• skomlenie,
• oddawanie kału i moczu w mieszkaniu,
• częste otrzepywanie się,
• mogą pojawić się też zachowania przeniesione czyli nieadekwatne do sytuacji,
• agresja,
• zaburzenia kompulsywne,
• zachowania rozładowujące, na przykład uporczywe wylizywanie, gryzienie łap lub ogona, polowanie na cienie,
• długotrwałe szczekanie,
• niszczenie mebli i ścian.

Prawidłowa diagnoza

Przed rozpoczęciem podawania jakichkolwiek leków, nawet tych bez recepty, należy udać się do lekarza weterynarii i dokładnie zbadać zwierzę.

Trzeba wykluczyć inne schorzenia, wykonać badania krwi – poza morfologią i biochemią warto zwrócić uwagę na tarczycę i wykluczyć jej ewentualną niedoczynność tarczycy (według niektórych badań schorzenie to może być powiązane z wystąpieniem zaburzeń lękowych u psów).

Dodatkowo zaleca się wykonanie badania neurologicznego oraz badania ultrasonograficznego serca, tak zwanego echa serca.

Część farmaceutyków niekorzystnie wpływa na pracę serca i u zwierząt z problemami kardiologicznymi ta grupa leków nie powinna być stosowana. Niektóre zaburzenia zachowania, głównie agresja, może być spowodowane, między innymi, przewlekłym bólem, dlatego przed podaniem środków uspokajających należy wykluczyć inne choroby.

Prawidłowa diagnoza pozwoli ustalić najskuteczniejszy plan terapii i dobrać najbezpieczniejszy lek.

Rodzaje leków uspokajających

Suplementy

Preparaty ziołowe

Preparaty ziołowe stanowią całą grupę środków bardzo często stosowanych w przypadku nadmiernej lękliwości u zwierząt. Są łatwo dostępne, można je kupić nie tylko w gabinecie weterynaryjnym, ale też sklepie zoologicznym czy nawet w internecie z wygodną dostawą do domu.

Kompozycja składników roślinnych tych mieszanek jest różna, ale najczęściej można znaleźć w nich popularne i znane zioła, takie jak:

• rumianek pospolity,
• maczek kalifornijski,
• kwiatostan głogu,
• ziele męczennicy cielistej,
• ziele dziurawca zwyczajnego,
• wyciąg z liści melisy,
• wyciąg z szyszek chmielu,
• korzeń kozłka lekarskiego,
• miłorząb japoński,
• olej konopny
• pieprz metystynowy znany też jako kava – kava.

Związki te wpływają relaksująco i kojąco na zwierzęta, działają łagodząco na objawy związane ze stanami niepokoju, strachu i agresji.

Rumianek pospolity

Zawiera spiroeter, chamazulen i związki kumaryny, dzięki którym ma właściwości rozluźniające i odprężające.

W jego składzie znajdziemy też cholinę czyli witaminę B4. Jest stosunkowo bezpieczny, nawet dla młodych zwierząt, może jednak wchodzić w interakcje z lekami, takimi jak na przykład leki przeciwzakrzepowe.

Maczek kalifornijski

Zwany też pozłotką kalifornijską.

Poprawia kondycję psychiczną, działa wyciszająco, ułatwia zasypianie.

Działanie pozłotki przypisywane jest znajdującej się w niej protopinie i allokriptopinie – dwóm alkaloidom.

W badaniach wykazano, że działają one stymulująco na receptory GABA, których pobudzenie znacząco wpływa na długość i jakość snu.

Inny alkaloid pozłotki – aporfina – ma powinowactwo do receptorów dopaminowych i serotoninowych, dzięki czemu wykazuje działanie wspomagające w stanach napięcia nerwowego.

Maczek kalifornijski zawiera także kalifornidynę, która wspomaga zasypianie. Wyciągów z tej rośliny nie powinno się stosować u zwierząt karmiących i ciężarnych.

Melisa lekarska

Melisa lekarska, zwana jest także rojownikiem, pszczelnikiem, matecznikiem lub cytrynowym zielem.

Jej liście są bogatym źródłem terpenów, które odpowiadają za lecznicze działanie tej rośliny. Znajdziemy w nich również niewielkie ilości kwasu rozmarynowego, witaminę E, beta – karoten i polifenole.

Dzięki jej działaniu uspokajającemu można w znaczny sposób złagodzić stany lękowe, odczuwanie stresu oraz wyciszyć nadmierne pobudzenie.

Melisy nie powinny spożywać zwierzęta, które w najbliższym czasie będą przechodzić zabiegi chirurgiczne, ponieważ wpływa ona na działanie leków używanych do znieczulenia pacjentów.

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny, czyli ziele świętojańskie, wykazuje działanie uspokajające, w związku z tym stosuje się go w stanach wyczerpania nerwowego, niepokoju, zaburzeniach równowagi nerwowej. Swoje działanie uspokajające i przeciwdepresyjne dziurawiec zawdzięcza hyperycynie.

Jak wynika z badań, substancja ta hamuje rozkład neuroprzekaźników, na przykład serotoniny.

Preparaty zawierające dziurawiec mogą zmniejszać skuteczność niektórych przyjmowanych leków, dlatego jeśli Twój pies jest w trakcie leczenia to przed ich podaniem koniecznie skonsultuj się z lekarzem weterynarii.

Warto też pamiętać, że ziele dziurawca zwiększa wrażliwość na promienie słoneczne, na co należy zwrócić szczególną uwagę stosując je u zwierząt o białym umaszczeniu lub bezwłosych.

Męczennica cielista

Jest częstym składników środków uspokajających, a jej działanie uspokajające jest ogólnie znane.

Wielu naukowców poddaje je jednak w wątpliwość z uwagi na małą zawartość substancji czynnych.

Oprócz niewielkiej ilości maltolu, męczennica zawiera także 2,5% flawonoidów oraz około 0,05% pochodnych beta – karboliny. Nie powinno się jej podawać zwierzętom ciężarnym.

Chmiel zwyczajny

Zarówno szyszki chmielowe, jaki i lupulina (zwana także gruczołami wydzielniczymi chmielu, która jest żółtawym proszkiem pokrywającym szyszki chmielowe) utrudniają przenoszenie bodźców do układu nerwowego, hamują czynność kory mózgowej i wywierają działanie uspokajające.

Wyciąg z szyszek chmielu stosuje się w stanach wzmożonego napięcia, niepokoju i nadpobudliwości nerwowej. Chmiel wykazuje także działanie nasenne i można łączyć go z innymi ziołami kojącymi nerwy.

Kozłek lekarski

Kozłek lekarski – czyli popularna waleriana. Korzeń i kłącza kozłka lekarskiego obniżają aktywność ośrodkowego układu nerwowego, przez co zmniejszają napięcie i uczucie niepokoju, wywołują stan odprężenia psychicznego.

Dodatkowo korzeń waleriany posiada też właściwości ułatwiające zasypianie, a także pogłębia i wydłuża sen. Swoje działanie roślina zawdzięcza przede wszystkim walepotriatom, ale również olejkom eterycznym, monoterpenom oraz estrom kwasu walerianowego i izowalerianowego.

Kłącze waleriany zawiera ponadto kwasy fenolowe, flawonoidy, aminokwasy, lignany oraz alkaloidy.

Siła działania ekstraktu z kozłka lekarskiego zależy od metody jego pozyskania.

Środek ten dobrze sprawdza się w sytuacjach stresowych, odczuwania niepokoju i lęku oraz przy niewielkich problemach z zasypianiem.

Przez niektórych naukowców jego działanie przeciwlękowe jest porównywane do silnego leku psychotropowego – diazepamu. Długotrwałe stosowanie waleriany lub spożywanie jej w nadmiernych ilościach może wywołać działania niepożądane, takie jak:

• zaburzenia widzenia,
• arytmie,
• mdłości,
• problemy z trawieniem.

Może spowodować także nadpobudliwość lub bezsenność.

Waleriana wchodzi w interakcje z różnymi lekami, dlatego nie można jej łączyć, między innymi, z lekami przeciwhistaminowymi, zwiotczającymi mięśnie, uspokajającymi, nasennymi, przeciwdepresyjnymi czy przeciwlękowymi.

Podobnie jak melisy, kozłka lekarskiego nie można stosować przed zabiegami chirurgicznymi, ponieważ zaburza działanie znieczulenia ogólnego. Ostrożność należy także zachować podczas stosowania u zwierząt z niewydolnością nerek i niewydolnością wątroby.

Miłorząb japoński

Miłorząb japoński – znany też pod nazwą ginko – biloba.

W miłorzębie japońskim wykryto wiele cennych substancji zdrowotnych, takich jak:

• flawonoidy glikozydowe,
• biflawonoidy,
• terpeny,
• steroidy,
• kwasy organiczne,
• wolne kwasy tłuszczowe,
• hydroksykwasy,
• procyjanidyny,
• garbniki,
• karotenoidy,
• kwas ginkgolowy.

Pomaga w leczeniu zaburzeń nastroju z towarzyszącym im lękiem i niepokojem, działa protektywnie na komórki nerwowe poprzez ochronę osłonek mielinowych, poprawia pamięć i koncentrację.

Ma też działanie przeciwzakrzepowe, dlatego stosowany w nadmiernej ilości może doprowadzić do krwawień wewnątrz narządowych i do poronień w przypadku suk ciężarnych.

Olej konopny

Zawiera kwasy tłuszczowe omega 3 i omega 6, w tym kwas oleinowy, linolowy, linolenowy i gamma – linolenowy, stanowiące większą część oleju oraz inne cenne składniki odżywcze, w tym witaminy i minerały, takie jak: witamina E, witamina A, witaminy z grupy B, witamina K oraz wapń, cynk, fosfor oraz magnez.

Nie zawiera substancji narkotycznych – THC, dlatego jest legalny i nie uzależnia.

Olej konopny ma właściwości neuroprotekcyjne, regeneruje zniszczone komórki nerwowe i zabezpiecza przed ich degeneracją.

Wycisza i uspokaja układ nerwowy, posiada właściwości przeciwdrgawkowe i zwiotczające mięśnie.

Można go stosować przy depresji, lękach, atakach paniki, niepokoju, bezsenności. Relaksuje i głęboko odpręża.

Zapobiega nadpobudliwości oraz ułatwia zasypianie. Działa przeciwpsychotycznie i otrzeźwiająco redukując halucynacje czy inne stany zachwianej świadomości.

Kava kava

To substancja o działaniu uspokajającym oraz zwalczająca stany lękowe. W korzeniu tej rośliny znajduje się najwięcej substancji czynnych o lekkim działaniu psychoaktywnym – kawalaktony, zwane też kawapironami:

• kawaina,
• dihydrokawaina,
• metystycyna,
• dihydrometystycyna,
• jangonina,
• demetoksyjangonina.

Kava kava działa uspokajająco, relaksująco, łagodzi stany lękowe i bezsenność. Może powodować lekką sedację, co wynika z jego wpływu na układ neuroprzekaźnika GABA, który jest głównym neuroprzekaźnikiem hamującym układ nerwowy.

Warto wspomnieć, że roślina ta do 2018 roku była w Polsce nielegalna, teraz jednak przepisy zostały znowelizowane i aktualnie można jej używać zgodnie z prawem.

Równoczesne stosowanie mięty metystynowej z dziurawcem zwyczajnym ma działanie synergistyczne i wzmaga działanie przeciwlękowe.

Preparat ziołowe najczęściej mogą być podawane przez dłuższy czas, część z nich może być stosowana nawet u szczeniąt. Zawsze jednak należy sprawdzić zalecenia producenta w tych kwestiach.

Pomimo, że są to preparaty bezpieczne, większości z nich nie wolno stosować u ciężarnych, matek karmiących, u zwierząt przyjmujących inne leki, chorujących na przewlekłą niewydolność nerek lub wątroby oraz u pacjentów przed zabiegami chirurgicznymi.

Zawsze należy przestrzegać zalecanej dawki, gdyż przedawkowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia bądź życia działań niepożądanych.

Wszystkie zioła mogą powodować alergię, w przypadku jej wystąpienia należy niezwłocznie udać się do gabinetu weterynaryjnego. Nie wszystkie natomiast są bezpieczne dla zwierząt, dlatego samodzielne ich podawanie, w postaci naparów czy suszonych ziół wymieszanych z karmą, powinno zawsze być poprzedzone konsultacją z lekarzem weterynarii.

Wadą preparatów ziołowych jest ich niska skuteczność.

Jeśli nasz pies nie wykazuje większych i długotrwałych oznak strachu, a my jedynie chcemy pomóc mu i złagodzić jakąś potencjalnie stresową sytuację, to możemy po nie sięgnąć. Aby uzyskać jakikolwiek efekt, środki te należy podawać odpowiednio wcześniej, nawet przez kilka tygodni przed stresującym wydarzeniem.

Zielona herbata – L-teanina

Koncentrat z zielonej herbaty zawiera duże ilości L – teaniny, wolnego aminokwasu obniżającego reakcję na stres i strach, relaksującego i poprawiającego zdolności uczenia się, nie powodując przy tym senności.

Stabilizuje nastrój.

Niestety zielona herbata stosowana w zbyt wysokich dawkach zwiększa ryzyko anemii, poprzez zawarte w jej składzie polifenole, które hamują absorpcję żelaza z pożywienia. Wpływa też negatywnie na rozwój płodów.

Witaminy z grupy B

Do witamin z grupy B należą:

• tiamina (B1),
• ryboflawina (B2),
• niacyna (PP, B3),
• cholina (B4),
• kwas pantotenowy (B5),
• pirydoksyna (B6),
• biotyna (B7),
• inozytol (B8),
• kwas foliowy (B9),
• kwas p-aminobenzoesowy (PABA, B10),
• kobalamina (B12),
• kwas orotowy (B13),
• kwas pangamowy (B15),
• letril (B17).

Psom witaminy z grypy B muszą być dostarczane z pożywieniem, ponieważ zwierzęta te, tak jak i człowiek, nie potrafią ich wytworzyć same.

Dodatkowo przez swoje właściwości chemiczne nie mogą być magazynowane w organizmie, a w sytuacjach długotrwałego stresu zapotrzebowanie na nie jeszcze się zwiększa, więc niezbędne jest dostarczanie ich w odpowiedniej ilości w pożywieniu lub racjonalna suplementacja.

Udowodniono, że wszystkie witaminy z grupy B pozytywnie działają na układ nerwowy, zaleca się ich spożywanie w okresach wzmożonego stresu.

Preparaty zawierające witaminy są dobrze tolerowane i bezpieczne, należy jednak pamiętać, że znaczne przedawkowanie może doprowadzić do hiperwitaminozy, która w przypadku tej grupy witamin objawia się w postaci:

• bólów brzucha,
• nudności,
• wysypki,
• uczulenia na światło słoneczne.

Witamina B1 (tiamina)

Jej niedobór wpływa negatywnie na ogólne samopoczucie, powoduje zwiększoną nerwowość. Tiamina uczestniczy w syntezie neurotransmiterów, które odpowiadają za prawidłowy przekaz sygnałów w mózgu, jest niezbędna do wytwarzania acetylocholiny.

Niedobór witaminy B1 zwiększa podatność na stres i ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych.

Witamina B3 (PP, niacyna)

Działa w mitochondriach komórek, zwłaszcza tych w układzie nerwowym, szczególnie mózgu. Wspomaga funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego i chroni go przed uszkodzeniami.

Witamina B6 (pirydoksyna)

Jest niezbędna do funkcjonowania mózgu, między innymi do produkcji neuroprzekaźników takich jak:

• dopamina,
• serotonina,
• noradrenalina.

Nieodpowiednia ilość, a także aktywność tych neuroprzekaźników może powodować zaburzenia emocjonalne i behawioralne, a także pogorszenie funkcji poznawczych, obniżenie nastroju i bezsennością.

Aminokwasy

Tauryna (L – tauryna lub kwas 2-aminoetanosulfonowy) jest aminokwasem.

W przeciwieństwie do kotów, psy mogą ją samodzielnie syntetyzować, niekiedy jednak – przy nieodpowiedniej diecie lub w stanach nadmiernego pobudzenia, należy ją suplementować.

Jest neuroprzekaźnikiem hamującym, o działaniu uspokajającym przy stanach nadpobudliwości czy lęku. Działanie to może być użyteczne w zapobieganiu napadom epilepsji. Udowodniono także, że tauryna pomaga złagodzić depresję, zmieniając aktywność hipokampa w mózgu.

L – tryptofan, w odróżnieniu od tauryny, jest aminokwasem egzogennym, który musi być dostarczany psom i innym zwierzętom z pożywieniem.

Tryptofan w organizmie przekształcany jest w serotoninę, zwaną “hormonem szczęścia”, którego obniżone stężenie może wywoływać zaburzenia depresyjne, zwiększoną agresję, drażliwość i wrażliwość na ból. Wykazano, że sytuacje stresowe mogą obniżać poziom serotoniny oraz tryptofanu, dlatego wzbogacanie diety o tryptofan zapobiega spadkowi jej poziomu i ogranicza w ten sposób długofalowe skutki stresu.

Tryptofan jest także prekursorem melatoniny, która koordynuje zegar biologiczny u ssaków regulując rytm dobowy i czas snu i czuwania.

W preparatach łączy się go z ziołami, na przykład z ekstraktami z zielonej herbaty, z korzenia kozłka lekarskiego czy z melisy lub z witaminami z grupy B. Najczęściej są to witaminy B1, B3 i B6.

Środki zawierające aminokwasy lub witaminy nie wywołują uzależnienia ani nie działają odurzająco.

Zawierają składniki pochodzenia naturalnego, przez co są bezpieczne i dobrze tolerowane nawet przy długotrwałym stosowaniu. Niekiedy jednokrotne podanie, na godzinę przed wystąpieniem czynnika stresowego, wystarcza aby osiągnąć łagodne uspokojenie przed podróżą, wystawą, wizytą u lekarza, burzą czy fajerwerkami.

Kazeiny mleka

Preparat ten zawiera alfa – kazozepinę – naturalny, biologicznie aktywny peptyd otrzymywany z mleka, który wykazuje podobieństwo do kwasu gamma – aminomasłowego (GABA), będącego głównym neurotransmiterem hamującym. Dzięki temu wykazuje działanie przeciwlękowe i zmniejsza reaktywność zwierzęcia na negatywne bodźce.

Peptyd ten powoduje relaksację u noworodków karmionych mlekiem matki.

Zaleca się stosowanie go u psów reagujących nadmierną bojaźliwością bądź niepokojem spowodowanych pojawieniem się w domu nowego zwierzęcia lub nowych domowników, przeprowadzką, przemeblowaniem, wystawą, wizytą w lecznicy weterynaryjnej, jazdą samochodem, wyjazdem właścicieli, bądź burzą czy wybuchami fajerwerków. Preparat ten najlepiej stosować na kilka dni przed sytuacją lękową.

Można go stosować długi czas i jest bezpieczny.

Na polskim rynku dostępna jest również pełnoporcjowa karma zawierająca zarówno alfa – kazozepinę, jak i L – tryptofan.

Suplementacja w leczeniu zaburzeń lękowych musi zostać dobrana odpowiednio oraz być brana pod uwagę przy ewentualnym wdrożeniu leczenia farmakologicznego.

Część suplementów może wchodzić w interakcję z lekami i zmniejszać lub nasilać ich działanie, dlatego poinformuj lekarza weterynarii o wszystkich środkach stosowanych u swojego psa.

Syntetyczne analogi psich feromonów

Feromony to naturalne związki chemiczne służące do wymiany informacji pomiędzy osobnikami danego gatunku. Gruczoły listwy mlecznej suk w okresie laktacji uwalniają feromony uspokajające.

Związki te wpływają na szczenięta, uspokajają je poprzez zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa w licznych, potencjalnie stresowych sytuacjach w czasie odkrywania nowego, nieznanego środowiska.

Badania dowiodły, iż syntetyczne analogi psich feromonów uspokajających pomagają nie tylko szczeniętom, ale posiadają kojący wpływ także na dorosłe psy.

Mogą być stosowane w postaci dyfuzorów, obroży, sprejów i kropli typu spot – on.

Dyfuzor należy włączyć do kontaktu w pomieszczeniu, gdzie pies przebywa najczęściej. Obszar działania dyfuzora wynosi od 50 do 70 m2, jeden flakon wystarcza na około 4 tygodnie i przez cały ten czas powinien być włączony.

Zamiast dyfuzora można zastosować obrożę, zwłaszcza jeśli pies przebywa w miejscu, gdzie nie ma dostępu do prądu. Spray natomiast można użyć zarówno na zewnątrz jak i w pomieszczeniach.

Podczas podróży możemy spryskać ręce, transporter, legowisko i koc naszego psa. Preparat spot – on nanosi się na skórę i pozostawia do wyschnięcia.

Do aplikacji należy wybrać inne miejsce niż do produktów przeciwpasożytniczych, najlepiej na czubku głowy psa, między uszami. Środek należy nałożyć co najmniej 15 minut przed potencjalnie stresującą sytuacją. W przypadku zamoknięcia lub kąpieli efekt może być osłabiony. Nie należy go stosować na uszkodzoną skórę.

Zarówno naturalne jak i syntetyczne feromony są bezpieczne, nie posiadają zapachu i nie działają na inne zwierzęta i ludzi.

Nie są wchłaniane do organizmu, przez co nie wchodzą w interakcje z lekami, dlatego równocześnie z feromonami można prowadzić farmakoterapię i odbywać szkolenia z behawiorystą.

Jeśli chcemy zminimalizować strach wywołany fobią dźwiękową feromony stosujemy już dwa tygodnie przed spodziewanym wydarzeniem, jeśli natomiast obawiamy się problemów z adaptacją dorosłego psa lub szczeniaka w nowym domu, to feromony zaczynamy stosować na 2 – 3 dni przed jego przybyciem.

Farmakoterapia

Benzodiazepiny (alprazolam, diazepam, klonazepam)

Benzodiazepiny są grupą leków wykazujących właściwości przeciwlękowe, uspokajające, nasenne, przeciwdrgawkowe i miorelaksacyjne.

Powodują zwiększenie powinowactwa kwasu gamma – aminomasłowego (GABA) do receptora GABA – ergicznego, działając hamująco na przekaźnictwo nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym, tym samym obniżające jego aktywność.

Objawia się to hamującym działaniem na liczne funkcje mózgu i powoduje:

• osłabienie lęku, fobii i innych intensywnych emocji,
• uspokojenie,
• obniżenie sprawności psychomotorycznej,
• senność,
• relaksację mięśni.

Wpływają też na pamięć i wykazują działanie amnestyczne.

Alprazolam tłumi pamięć retrospektywną, a więc pamięć zdarzeń, które miały miejsce bezpośrednio przed zadziałaniem leku i może być stosowany nawet do kilku godzin po wydarzeniu wywołującym lęk.

Są stosowane często, ponieważ przynoszą niemal natychmiastową ulgę w stanach napięcia, niepokoju, lęku czy paniki. Efekt ich działania obserwuje się już w 30 – 60 minut od podania doustnego.

Benzodiazepiny są stosowane w terapii różnych zaburzeń lękowych, w szczególności, kiedy nie można czekać na opóźniony efekt działania. Są bardzo skuteczne, gdy wymagane jest szybkie, krótkie i okazjonalne działanie przeciwlękowe.

Nie wszystkie benzodiazepiny mają takie same właściwości, wyróżnia się grupę benzodiazepin działających głównie:

• przeciwlękowo (np. alprazolam, lorazepam),
• nasennie (np. nitrazepam, estazolam),
• rozluźniająco (tetrazepam)
• przeciwdrgawkowo (np. klonazepam).

Przy zastosowaniu wyższych dawek podział ten się zaciera.

W toksycznych dawkach działają depresyjnie na ośrodek oddechowy. Benzodiazepiny podawane przez dłuższy czas powodują szybkie pojawienie się uzależnienia przy jednoczesnym rozwinięciu się tolerancji na lek. Skutkuje to potrzebą stosowania coraz wyższych dawek dla utrzymania tego samego efektu.

Najczęściej podajemy je przy:

• fobiach, w tym fobiach dźwiękowych (burza, fajerwerki),
• stanach lękowych (lęk sytuacyjny, lęk paniczny, lęk uogólniony).

Selektywni agoniści receptorów alfa – 2 adrenergicznego (deksmedetomidyna)

Deksmedetomidyna jest silnym i selektywnym agonistą receptora alfa – 2 adrenergicznego.

Działa poprzez hamowanie wydzielanie noradrenaliny z neuronów noradrenergicznych, poprzez zmniejszenie jej ilości w ośrodkowym układzie nerwowym. Podawana w niskich dawkach skutecznie znosi ostre stany napięcia i lęku u psów związane z hałasem.

Podawana jest w postaci żelu, który musi zostać zaaplikowany na błonę śluzową policzka, przypadkowe połknięcie sprawia, że lek staje się nieskuteczny.

Zwierzęta bardzo pobudzone są mniej wrażliwe na działanie leku.

Pierwszą dawkę należy podać, gdy pies wykazuje pierwsze objawy niepokoju lub gdy właściciel przewiduje wystąpienie bodźca (odgłosy fajerwerków lub burzy) wywołującego niepokój lub lęk u psa.

Jeżeli bodziec wywołujący lęk utrzymuje się, a pies zaczyna ponownie okazywać objawy niepokoju i lęku (zwierzę dyszy, drży, jest pobudzone, często zmienia miejsce, szuka towarzystwa człowieka, ukrywa się pod meblami lub w ciemnych pomieszczeniach, próbuje uciec, odmawia przyjmowania pokarmu, oddaje moczu i kału, ślini się, i tym podobne), produkt można podać ponownie po upływie 2 godzin od poprzedniej dawki.

Dopuszcza się 5 – cio krotne podanie leku jednego dnia.

Z racji tego, że lek wchłania się przez skórę i błony śluzowe podczas aplikacji należy używać rękawiczek.

Skutki działania deksmedetomidyny można znieść podając specyficzną odtrutkę – atipamezol, który jest antagonistą receptora alfa – 2 adrenergicznego.

Leku nie można stosować u psów z ciężkimi zaburzeniami ze strony układu krążenia, nerek lub wątroby. Jest to lek stosunkowo bezpieczny i, przy podaniu w prawidłowy sposób, skuteczny.

Wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (fluoksetyna, sertalina, fluwoksamina)

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, w skrócie SSRIs (z języka angielskiego – Selective Serotonin Reuptake Inhibitors albo Serotonin – Specific Reuptake Inhibitor), hamują absorpcję serotoniny przez neurony, dzięki czemu zwiększa się jej poziom w szczelinach synaptycznych.

Serotonina (5 – hydroksytryptamina) natomiast jest hormonem parakrynnym (czyli takim, który oddziałuje tylko na okoliczne komórki, nie przedostaje się do krwiobiegu), jest także neuroprzekaźnikiem chemicznym impulsów nerwowych w mózgu.

Odgrywa ważną rolę w ośrodkowym układzie nerwowym, ma duże znaczenie w powstawaniu zaburzeń lękowych i depresyjnych.

Serotonina stymuluje komórki nerwowe, wpływa na samopoczucie i nastrój, a jej niedostateczna ilość w szczelinach synaptycznych uważana jest za prawdopodobną przyczynę występowania depresji. Tym samym, poprzez swój mechanizm działania, ta grupa leków jest dobrym regulatorem nastroju.

Leki tej grupy są dobrze tolerowane, ponieważ nie powodują obniżenia aktywności ośrodkowego układu nerwowego, nie upośledzają funkcji poznawczych ani sprawności psychofizycznej.

Ich wadą jest to, że aby pojawił się efekt terapeutyczny muszą być przyjmowane przez kilka tygodni. Nie należy ich odstawiać nagle, ponieważ może skutkować to rozwojem objawów zespołu abstynencyjnego. Aby zminimalizować ryzyko pojawienia się tego zespołu zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki podawanego leku.

Do wskazań stosowania wybiórczych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny zalicza się:

• długotrwały lęk i depresję,
• agresję różnego tła (nadmierną, obronną, na tle lękowym, frustracji lub tle społecznym),
• zaburzenia obsesyjno – kompulsywne,
• stereotypię,
• nadmierne wylizywanie i znakowanie moczem,
• zaburzenia snu,
• lęk separacyjny,
• wokalizację,
• nadmierny lub spaczony apetyt.

Czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne (mianseryna)

Czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne działają poprzez blokowanie receptorów alfa 2 – adrenergicznych, hamując w ten sposób wychwyt zwrotny noradrenaliny i zwiększając przewodnictwo impulsów nerwowych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Nie powinna być stosowana dłużej niż 2 – 3 tygodnie, ponieważ dłuższe stosowanie może prowadzić do stanu zwiększonej czujności i napadów paniki u leczonego zwierzęcia.

Jest wskazana w stanach obniżonej aktywności psychoruchowej, w ostrym zespole stresu pourazowego, depresji, przy braku apetytu, nadmiernej senności.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (klomipramina, amitryptylina)

Trójpierścieniowe (trójcykliczne) leki przeciwdepresyjne (TLPD, TCA) są nieselektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny, działają poprzez modyfikację wrażliwości odpowiednich receptorów.

Pierwsze efekty terapeutyczne widoczne są po 3 – 4 tygodniach od rozpoczęcia podawania leku.

Działają przeciwdepresyjnie, przeciwlękowo i uspokajająco. Można je stosować łącznie z benzodiazepinami, natomiast nie wolno ich łączyć z selegiliną. Nie stosować u zwierząt z chorobami serca.

Stosujemy je przy:

• nadmiernym pobudzeniu,
• stanach lękowych,
• łysieniu psychogennym,
• agresji na tle bólowym,
• nadmiernej wokalizacji,
• zaburzeniach wywołanych rozłąką – przy lęku separacyjnym,
• nadmiernym przywiązaniu i/lub wydalaniu emocjonalnym.

Selektywny nieodwracalny inhibitor MAO-B (selegilina)

Inhibitory monoaminooksydazy to grupa związków, które hamują aktywność enzymów z rodziny enzymów oksydazy monoaminowej. Nazywamy je lekami psychostymulującymi.

Selegilina zwiększa dostępność dopaminy w mózgu, wpływając na motywację zwierzęcia, zachowania eksploracyjne, a także umiejętność uczenia się i zapamiętywania. Wykazuje działanie neuroprotekcyjne.

U osobników nadaktywnych selegilina powoduje paradoksalne uspokojenie, natomiast u zahamowanych – aktywację psychoruchową. Może być odstawiana bez stopniowego zmniejszania dawki.

Wskazania do stosowania to:

• nadaktywność,
• łysienie psychogenne,
• zaburzenia obsesyjno – kompulsywne,
• dysfunkcje poznawcze,
• zaburzenia cyklu snu i czuwania u geriatrycznych psów,
• także problemy z uczeniem się i koncentracją, również u młodych zwierząt (w takim przypadku stosowanie należy rozpocząć na trzy tygodnie przed rozpoczęciem treningów).

Neuroleptyki (acepromazyna)

Acepromazyna blokuje receptory dopaminowe w ośrodkowym układzie nerwowym i hamuje obrót dopaminy w neuronach.

Powoduje miorelaksację, jest neuroleptykiem – obniżenia ruchliwość z w pełni zachowaną świadomością. Nie ma właściwości przeciwlękowych, wręcz jest przeciwwskazana w zaburzeniach lękowych. Zwiększa wrażliwość na dźwięki przez co potęguje fobie dźwiękowe.

Opisywane leki, poza benzodiazepinami i deksmedetomidyną, nie wywołują natychmiastowego efektu, zaleca się rozpoczęcie terapii na sześć tygodni przed przewidywanym okresem wystąpienia zdarzeń lękowych.

Terapię farmakologiczną prowadzi się do uzyskania zadowalającej poprawy, a następnie przez kolejne 1 – 3 miesiące.

Po zakończeniu terapii można rozpocząć proces odstawiania leków, o ile nie występują inne zaburzenia behawioralne wymagające dłuższego leczenia. Odstawienie leków należy przeprowadzać stopniowo, aby uniknąć nawrotu objawów. Zmniejszenie dawki wynika z czasu trwania leczenia.

Należy stosować zasadę, według której na każdy miesiąc terapii przypada tydzień odstawiania. Oznacza to, że na przykład po trzech miesiącach leczenia należy przez trzy tygodnie zmniejszać dawkę leku. Wyjątkiem jest selegilina, która może być odstawiana bez stopniowego zmniejszania dawki.

Łączenie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny, a także trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych lub selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny z inhibitorem MAO – B (selegilina) jest przeciwwskazane, ponieważ może spowodować zespół serotoninowy.

Poprzez połączenie i w konsekwencji przedawkowanie leków z różnych grup, ale dających podobny efekt – wzmacniających działanie serotoniny – dochodzi do zwiększonego ryzyka stosowania i większej toksyczności tych leków.

Należy też zachować ostrożność podczas jednoczesnego stosowania L – tryptofanu oraz niektórych ziół podczas psychofarmakologii.

Przed każdym zabiegiem chirurgicznym należy poinformować lekarza weterynarii o przyjmowanych lekach uspokajających, niezależnie od grupy do której należą, ponieważ mogą wchodzić w interakcję z lekami używanymi do premedykacji lub znieczulenia ogólnego.

Należy pamiętać, że substancje te nie mają właściwości leczniczych, powodują jedynie uspokojenie i wyciszenie na czas terapii behawioralnej, tak aby umożliwić przeprowadzenie efektywnego szkolenia lub mogą być użyte na czas konkretnego zdarzenia lękowego, na przykład okresu sylwestrowego.

Po zakończeniu podawania leków, kiedy spada ich stężenie we krwi, objawy lęku i inne zaburzenia zachowania wracają.

Podsumowanie

Przed podaniem każdego leku lub suplementu diety należy skonsultować się z lekarzem weterynarii, dokładnie zbadać i zdiagnozować zwierzę.

Nawet środki ziołowe mogą powodować alergie i działania niepożądane, zwłaszcza u zwierząt cierpiących na choroby współistniejące. Szczególną ostrożność należy zachować stosując leki u suk w ciąży i karmiących, szczeniąt i zwierząt starszych.

Jeśli nasze zwierzę stresuje się wizytą w gabinecie weterynaryjnym przed podaniem środków uspokajających należy skonsultować się z lekarzem weterynarii, tak aby podana substancja nie wpłynęła na wyniki wykonywanych badań lub nie utrudniała, a czasem nawet uniemożliwia przeprowadzenie planowanego zabiegu.

Przy lekko wyrażonych objawach niepokoju można sięgnąć po leki bez recepty, a jeśli stosowanie ich nie przyniesie efektu, zasięgnąć opinii lekarza weterynarii i zmienić środek na odpowiednio dobrany lek.

W sytuacjach kiedy atak fobii jest stosunkowo krótkotrwały, jak na przykład fobie dźwiękowe, stosujemy leki szybko i krótko działające – deksmedetomidynę lub beznodiazepiny.

Przy zaburzeniach trwających stale, na przykład przy lęku separacyjnym, konieczne jest długoterminowe podawanie leków i równoczesna terapia behawioralna. Nie można o niej zapominać, ponieważ samo podawanie leków działa jedynie objawowo i nie rozwiązuje przyczyny pojawienia się zachowań lękowych u zwierząt.

Leków psychotropowych nigdy nie wolno stosować na własną rękę, nawet jeśli w jakiś sposób właściciel ma do nich dostęp z pominięciem wizyty u lekarza weterynarii. Samodzielnie nie modyfikujemy też dawek leków i, co bardzo ważne, zachowujemy regularny odstęp czasowy pomiędzy kolejnymi podaniami (niekiedy leki należy podawać z dokładnością do kilku minut!).