Leiszmanioza u psa: objawy i leczenie [Lek wet Katarzyna Hołownia]

Leiszmanioza jest chorobą wywoływaną przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania.

Zwykle leiszmanioza jest kojarzona z krajami o ciepłym klimacie – często są notowane przypadki wystąpienia tej choroby we Włoszech, Hiszpanii, Grecji, Turcji czy Malcie. W ubiegłych latach notowana była stosunkowo mała ilość przypadków tej jednostki chorobowej w Polsce (związana głównie z podróżami opiekunów do krajów, w których choroba jest powszechna), jednak wraz ze zmianami klimatycznymi i ciągłym ociepleniem, liczba chorych zwierząt może wzrastać.

Leiszmanioza zdecydowanie częściej jest wykrywana u psów – uważa się, że koty są dość oporne na zakażenie i choroba może rozwinąć się tylko u osobników cierpiących z powodu ciężkich chorób przewlekłych, mających deficyty odporności (na przykład kotów z FIV i FeLV), lub przyjmujących leki immunomodulujące.

Leiszmanioza jest zoonozą, oznacza to, że może wywoływać objawy chorobowe także u ludzi.

Przyczyna Leiszmaniozy

Tak jak wspomniałam, leiszmanioza jest wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania. W Europie dominują gatunki:

• Leishmania infantum L. brasiliensis complex,
• L. major,
• L. tropica.

Na półkuli zachodniej zaś:

• L.mexicana complex,
• L.brasiliensis complex,
• L.peruviana,
• L.infantum.

Pierwotniak ten jest przenoszony przez muchy piaskowe i moskity. Źródłem pasożyta są inne zakażone zwierzęta – psy, gryzonie, małpy, a nawet mrówkojady czy oposy.

Zakażenie następuje po ukłuciu owada, który wcześniej pożywiał się na chorym zwierzęciu. Istnieją też doniesienia o zakażeniu po wtarciu w ranę rozgniecionego, zainfekowanego owada. Zakażenie innymi drogami jest mało prawdopodobne.

Formą inwazyjną pasożyta jest promastigota, którą wprowadza do organizmu zwierzęcia pożywiający się owad. Ta forma pasożyta jest wrzecionowatego kształtu, długości około 10-15 mikrometrów i ma charakterystyczną, długą i prostą wić.

W zakażonym organizmie promastigota są fagocytowane przez makrofagi.

We wnętrzu tych komórek pasożyty tracą wić i namnażają się, przechodząc w postać amastigota. Ta forma pasożyta jest bardzo mała, ma około 2,5 – 5 mikrometrów średnicy, jest okrągła lub owalna.

W makrofagu amastigota namnaża się intenswynie, komórki są niszczone z powodu dużej ilości leiszmanii w swoim wnętrzu, pękają i uwalniają do krwiobiegu postacie amastigota, które atakują kolejne komórki żywiciela.

Owady, pobierając krew od zarażonych ssaków, przyjmują także postać amastigota. W ich organizmach dochodzi do rozwoju pozakomórkowego, w świetle jelita. Tam amastigota przekształca się w postać promastigota i intensywnie się namnaża.

Następnie wędruje do gruczołów ślinowych owada, a wraz z ukąszeniem kolejnej ofiary jest przekazywane do kolejnego organizmu i przechodzi cykl kolejny raz.

Uważa się, że do zakażenia predysponowane są zwierzęta młode, z cienką skórą, którą owady są w stanie łatwo przebić. Jednak leiszmanioza diagnozowana jest u psów w każdym wieku.

Choroba ma długi okres inkubacji, nie jest wykluczone że do zakażenia dochodzi w wieku szczenięcym, a do rozwoju objawów chorobowych dopiero w późniejszym okresie życia zwierzęcia. Nie wykazano też szczególnych predyspozycji rasowych – wbrew pozorom choroba ta może dotyczyć zwierząt krótko jak i długowłosych.

Psy i koty, które nie wychodzą z domów również są narażone na zakażenie.

Leiszmanioza u psa objawy kliniczne

Pierwsze objawy tuż po ukłuciu mogą być przeoczone – w miejscu ugryzienia owada może pojawić się świąd, zaczerwienienie, niewielki obrzęk, rzadko występują wtedy objawy uogólnione.

Co więcej, zwierzęta o wysokiej odporności, zdrowe, silne, mogą być bezobjawowymi nosicielami pasożyta przez długi czas, a choroba uaktywni się dopiero w momencie spadku odporności, ciężkiej choroby układowej lub wystąpienia choroby przewlekłej.

Tak jak wspomniałam, okres inkubacji choroby jest dość długi, wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy a nawet lat. Występują trzy główne postacie choroby:

Postać trzewna

Postać trzewna leiszmaniozy charakteryzuje się ciężkim przebiegiem infekcji.

Po przedostaniu się formy inwazyjnej pasożyta do organizmu żywiciela, dochodzi do umiejscowienia się amastigota w komórkach narządów miąższowych, namnażania się i niszczenia narządu.

Obserwowane jest zatem:

• powiększenie wątroby,
• powiększenie  śledziony,
• śródmiąższowe zapalenie nerek,
• postępujące wyniszczenie organizmu.

Temperatura ciała chorego zwierzęcia rośnie, zwierzę szybko traci masę ciała, opada z sił. Ta postać często kończy się śmiercią psa.

Postać skórna

W przebiegu postaci skórnej leiszmaniozy obserwowane są charakterystyczne zmiany na powierzchni skóry zwierząt zarażonych.

Początkowo przyjmują postać obrzęku podskórnego – miękkiego, ciepłego, ciastowatego. Pojawia się świąd, wyłysienie i stopniowa depigmentacja zmienionego obszaru.

Skóra staje się przesuszona, pojawiają się drobne łuski naskórka także na obszarach pozornie zdrowych. Silne rogowacenie pojawia się w okolicy głowy oraz kończyn, zmiany mogą pojawiać się na pazurach, opuszkach łap, łokciach.

W łagodniejszej postaci obserwowane jest grudkowate zapalenie skóry w delikatnych miejscach – pachach, pachwinach i na brzuchu.

Zmiany skórne mogą być powikłane bakteryjnie, a uszkodzona skóra stanowi bramę wejścia dla innych drobnoustrojów i pasożytów – zwierzęta z tą postacią choroby cierpią dodatkowo z powodu inwazji nużeńców i świerzbowców.

Postać oczna

Przy postaci ocznej leiszmaniozy początkowo obserwowane jest tylko niewielkie zapalenie spojówek.

Oczy są zaczerwienione, powieki opuchnięte i obrzęknięte, naczynia krwionośne nastrzykane i powiększone. Pojawia się świąd okolicy oczu.

W dalszym przebiegu może dojść do suchego zapalenia rogówki – poszczególne frakcje łez nie są produkowane w wystarczających ilościach, a zainfekowane gruczoły nie są w stanie produkować swojej wydzieliny.

Stan zapalny może objąć błonę naczyniową oka – pojawia się wtedy dość charakterystyczny objaw zmętnienia rogówki i tak zwany “blue eye”. Może dojść do zapalenia całej gałki ocznej, wraz z przylegającymi gruczołami. Zignorowanie objawów może doprowadzić do utraty wzroku.

Niezależnie od postaci mogą wystąpić także bóle mięśniowe, stany zapalne mięśni i osłabienie konkretnych partii mięśni. Te objawy mogą być powiązane z przemianami katabolicznymi tkanek oraz z silną reakcją immunologiczną organizmu na obecność pierwotniaka.

Kulawizny, dość często obserwowane w postaci skórnej, są wywołane przez zmiany w rogowaceniu opuszek palcowych i zmiany w obrębie stawów (mogą się w nich odkładać kompleksy immunologiczne).

Regionalne węzły chłonne mogą ulec powiększeniu. Temperatura ciała chorego zwierzęcia może okresowo rosnąć (ma to związek z uwalnianiem z uszkodzonych makrofagów kolejnych porcji amastigota).

W bardzo rzadko spotykanej postaci skórno – śluzówkowej leiszmaniozy zmiany lokalizują się głównie w jamach nosowych albo jamie ustnej.

Może pojawić się obrzęk śluzówki, zgrubienie pod językiem, utrudniające przyjmowanie posiłków. W skrajnych postaciach dochodzi do zniszczenia przegrody nosowej i poważnych uszkodzeń podniebienia miękkiego.

Objawy chorobowe mogą w miarę płynnie przechodzić w inne postaci – to, że pies ma objawy skórne, nie znaczy, że nie będzie miał objawów związanych z okiem, albo nie pojawi się powiększenie śledziony.

Im gorszy status immunologiczny zwierzęcia, tym cięższy może być przebieg choroby. Dodatkowo obecność chorób metabolicznych i przewlekłych może pogarszać stan chorego psa.

Diagnostyka leiszmaniozy

Niektóre objawy kliniczne leiszmaniozy (zmiany skórne lub te występujące w postaci ocznej) są na tyle charakterystyczne, że szybko nasuwają odpowiednie rozpoznanie, zwłaszcza w połączeniu z danymi uzyskanymi w wywiadzie klinicznym (na przykład niedawny powrót z urlopu z krajów Śródziemnomorskich).

Potwierdzeniem infekcji jest znalezienie form pasożyta w materiale biopsyjnym, pobranym z powiększonych narządów, węzłów chłonnych lub zmienionych obszarów. Bardzo czułą metodą wykrywania pasożyta jest badanie immunohistochemiczne zmienionych tkanek.

W badaniu krwi zauważalne są zmiany takie jak anemia nieregeneratywna oraz trombocytopenia. Istotny jest też stosunek albumin do globulin – obniża się znacząco. Można też zaobserwować hiperproteinemię.

Badaną próbkę krwi można też sprawdzić pod kątem występowania przeciwciał przeciwko Leishmania.

Koszt takiego badania waha się w granicach kilkuset złotych, na wynik zwykle trzeba czekać około 5 dni.

W badaniu moczu, zauważalna jest zwiększona ilość białka, wałeczki szkliste, ziarnistości. Z powodu uszkodzenia miąższu nerek mogą być zauważalne komórki nabłonka kłębuszków nerkowych.

Ciężar właściwy moczu również może ulegać zmianom.

Leiszmanioza u psa leczenie

Terapia leiszmaniozy jest długa – może trwać miesiące, a nawet lata. Należy przede wszystkim przeanalizować stan zwierzęcia i potencjalne ryzyko – nie wolno zapominać, że leiszmanioza jest zoonozą, ludzie również mogą na nią chorować.

Postać trzewna choroby jest bardzo trudna do wyleczenia i w wielu przypadkach, nawet długie podawanie leków nie gwarantuje wyleczenia – po odstawieniu preparatów zazwyczaj dochodzi do nawrotu objawów.

Terapia polega na podawaniu allopurinolu, miltefozyny, antymonianu megluminy w różnych kombinacjach.

Niektóre schematy mówią o konieczności połączenia co najmniej dwóch z wymienionych przeze mnie leków, w celu zwiększenia skuteczności terapii.

Koniecznie należy też stosować leczenie objawowe – w przypadku leiszmaniozy skórnej preparaty łagodzące stan zapalny, zmniejszające świąd, kąpiele lecznicze oraz suplementacja witaminami A, E, biotyną i cynkiem.

W przypadku leiszmaniozy ocznej pies powinien być pod stałą kontrolą okulisty. Zaburzenia w wydzielaniu łez oraz inne objawy ze strony oczu powinny być leczone także objawowo, odpowiednio dobranymi kroplami – zignorowanie postaci ocznej może doprowadzić do owrzodzenia i perforacji gałki ocznej, a w efekcie konieczności enukleacji.

Do każdej formy warto podawać probiotyki, dobrą jakościowo karmę dla psa czy kota oraz zestawy witamin, aby maksymalnie wzmocnić organizm do walki z pasożytem.

Warto zaznaczyć, że nie ma żadnych dowodów na możliwość przeniesienia zakażenia z chorych zwierząt na ludzi bez udziału wektorów. Istnieje prawdopodobieństwo zakażenia przy kontakcie z igłami albo ranami zwierząt, jeśli na rękach opiekuna również są skaleczenia, jednak przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności szansa na zarażenie jest niewielka.

Rokowanie

Rokowanie w większości przypadków niestety jest niekorzystne. Postaci skórną oraz oczną można opanować, stosując oprócz leczenia ogólnego preparaty przynoszące ulgę miejscowo.

Tak jak wspomniałam, nawet długotrwała terapia, złożonymi preparatami nie gwarantuje wyleczenia, a po odstawieniu leków bardzo często dochodzi do nawrotu choroby.

Jeszcze w roku 2008 choroba była uznawana za nieuleczalną i w krajach, gdzie występuje często, po zdiagnozowaniu pacjenta zalecana była eutanazja.

Leiszmanioza u psa profilaktyka

Niestety, nie ma dostępnych żadnych szczepionek przeciwko leiszmanii.

Da się jednak zabezpieczyć zwierzęta przed uciążliwą aktywnością komarów i innych owadów, stosując środki miejscowe w postaci kropli, spreju lub wcierek. Takie środki zmniejszają szansę zainfekowania pupila trofozoitami.

Należy o nich koniecznie pamiętać przed wyjazdem na urlop, zwłaszcza do krajów w których lejszmanioza jest często spotykana i diagnozowana.

Po powrocie z urlopu warto sprawdzić, czy pupil mimo zastosowania środków ochronnych nie został zarażony i w jego krwi nie ma przeciwciał przeciwko Leishmania – w tym celu należy pobrać i przesłać do analizy próbkę krwi. Na wynik czeka się około 5 dni. Wynik dodatni badania powinien skłonić do szybkiego wprowadzenia leczenia, nawet jeśli pasożyty nie zostaną wykryte a pies lub kot nie wykazuje objawów chorobowych.

Tak jak wspomniałam, na chwilę obecną nie jest to choroba często spotykana w Polsce, jednak ocieplenie klimatu może spowodować, że za kilka lat będzie ona tak powszechna jak w Hiszpanii czy w Turcji.