Wysypka u psa: przyczyny i leczenie [zalecenia weterynarza]

Wysypką nazywamy charakterystyczne zmiany pojawiające się na skórze i/lub błonach śluzowych. Fachowo zmiany te nazywa się wykwitami skórnymi. U psów wysypka pojawią się stosunkowo często.

Wysypka nie jest charakterystycznym objawem żadnej z chorób, może przybierać różne formy i pojawiać się w różnych lokalizacjach na ciele psa. Niekiedy wysypka u psa jest swędząca i wywołuje silną reakcję ze strony zwierzęcia, ale zdarza się też, że jest bezbolesna.

Jest to objaw, który pojawia się przy wielu chorobach, niekiedy są to niegroźne zaburzenia sezonowe albo reakcja na ugryzienie owada, a czasem bardzo poważne schorzenia, dlatego zawsze pojawienie się wysypki u naszego pupila warto skonsultować z lekarzem weterynarii.

Skóra psa jest jego największym narządem, w zależności od wielkości zwierzęcia może stanowić od 12% do nawet 24% jego masy ciała. Spełnia wiele funkcji, między innymi stanowi barierę ochronną przed czynnikami zewnętrznymi takimi jak mikroorganizmy, czynniki fizyczne i chemiczne, chroniąc narządy wewnętrzne i cały organizm. Bierze także udział w termoregulacji oraz jest miejscem, gdzie zlokalizowane są receptory dotykowe.

Skóra jest również wskaźnikiem stanu zdrowia zwierzęcia, na jej powierzchni widać bowiem nie tylko objawy chorób zewnętrznych, dotyczących jej samej, ale także niektórych chorób wewnętrznych. Budowa skóry psa różni się od skóry człowieka, przede wszystkim tym, że nie ma w niej gruczołów potowych, a odczyn (pH) wynosi około 7,2 – 7,4, więc jest zbliżone do neutralnego. Ma to duże znaczenie przy doborze środków pielęgnacyjnych, takich jak szampony dla psów czy odżywki.

Czym są wykwity skórne?

Wykwity to zmiany skórne, które są podstawowym objawem chorób dermatologicznych. Ich wygląd i charakterystyczna budowa umożliwia wstępne postawienie diagnozy. Wyróżnia się dwa typy wykwitów:

• pierwotne,
• wtórne.

Wykwity pierwotne pojawiają się na skórze w początkowym okresie choroby, kiedy na skórze zaczynamy obserwować pierwsze zmiany.

Należą do nich między innymi:

• plama,
• grudka,
• bąbel,
• guzek,
• pęcherzyk,
• pęcherz,
• krosta.

To ich pojawienie się na skórze nazywamy wysypką.

Wykwity wtórne powstają w wyniku zejścia wykwitów pierwotnych i występują w okresie dalszego rozwoju lub ustępowania choroby. Należą do nich:

• nadżerka,
• otarcie,
• owrzodzenie,
• wrzód,
• rana,
• rozpadlina,
• szczelina,
• strup,
• łuska,
• blizna.

Plama to zmiana niewyczuwalna przy dotyku, leżąca w płaszczyźnie skóry i niewystająca ponad jej powierzchnię. Od otaczającej ją skóry różni się zabarwieniem, jest dobrze odgraniczona. Można wyróżnić kilka rodzajów plam, mogą to być zmiany:

• Barwnikowe, związane z zaburzeniami w pigmentacji, wynikające albo z nadmiernego odkładania się barwnika – melaniny, przykładem takich zmian są znamiona, albo ze zmniejszeniem ilości barwnika – wtedy mamy do czynienia z odbarwieniami, a ich przykładem jest bielactwo. Takie wykwity mogą powstawać pod wpływem stosowania antybiotyków, działania promieni UV lub mieć podłoże hormonalne. Z reguły zmiany te nie są niebezpieczne, niekiedy można je jednak pomylić, na przykład z czerniakiem, a niepozorne odbarwienia mogą być objawem groźnych chorób autoimmunologicznych (toczeń rumieniowaty, złuszczający toczeń rumieniowaty, pęcherzyca liściasta, pęcherzyca rumieniowata, pemfigoid błon śluzowych) lub nowotworów.
• Zapalne – w tym przypadku do mamy do czynienia z rumieniem czyli okresowym, miejscowym, zaczerwienieniem skóry spowodowanym rozszerzeniem naczyń krwionośnych. Związane jest to z przekrwieniem wywołanym toczącym się w tym miejscu stanem zapalnym. Przykładem może być rumień wędrujący, pojawiający się u psów bardzo rzadko, ale będący specyficznym objawem boreliozy. Cechą charakterystyczną tych plam jest to, że bledną po nacisku.
• Naczyniowe – wynaczynienia, trwałe rozszerzenia naczyń lub nowotworzenie drobnych naczyń (naczyniaki płaskie).
• Złogowe – ciemnoszare plamy w srebrzycy lub w zatruciu rtęcią.

Grudka to wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, o różnych wymiarach, dobrze odgraniczony, różniący się od otaczającej skóry spoistością, twardy w dotyku. Ustępuje bez pozostawiania śladów.

Wyróżniamy grudki:

• naskórkowe (spowodowane przerostem naskórka),
• mieszane – skórno – naskórkowe (zmiany dotyczą zarówno naskórka jak i skóry właściwej),
• skórne.

Rozsiane grudki, przybierające powstać wysypki, pojawiają się między innymi przy:

• grzybicach skóry (dermatofitozy),
• alergiach pokarmowych i kontaktowych,
• powierzchownych ropnych zapaleniach skóry,
• niektórych chorobach pasożytniczych skóry.

Bąbel pokrzywkowy to zmiana wyniosła ponad powierzchnię skóry, który pojawia się bardzo szybko i równie szybko ustępuje (do 48 – 72 godzin) bez pozostawiania śladów. Przyczyną jego powstania jest pojawiający się obrzęk skóry właściwej.

Pojawienie się licznych bąbli pokrzywkowych nazywamy pokrzywką. Jest to objaw między innymi silnej alergii, na przykład na pokarm.

Guzki są wykwitami wyniosłymi ponad powierzchnię skóry, o wielkości nieprzekraczającej 1 cm, które związane są ze zmianami w skórze właściwej, gdzie dochodzi do nacieku komórkowego. Ustępując pozostawiają blizny. Guzki są zmianami mało specyficznymi i wiele chorób może przebiegać z ich udziałem, najczęściej są to:

• różnego rodzaju infekcje (promienica, ropnie podskórne, grzybica),
• niektóre choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty),
• inne zmiany, na przykład hormonalne lub nowotworowe.

Większe wykwity guzkowe, leżące się zarówno w skórze jak i w tkance podskórnej, o wielkości przekraczającej 1 cm, noszą nazwę guzów. Przykładem są łagodne i złośliwe zmiany nowotworowe.

Pęcherzyk i pęcherz to wykwity wyniosłe ponad powierzchnię skóry, wypełnione są płynem, który gromadzi się w rozwarstwionej skórze. Ustępują bez pozostawiania blizny. Jeśli przekraczają 0,5 cm, noszą nazwę pęcherzy.

Krosta natomiast również jest wykwitem wyniosłym ponad powierzchnię skóry, może od początku być wypełniona treścią ropną lub powstać z pęcherzy bądź pęcherzyków w wyniku wtórnego zakażenia bakteryjnego. Mają wielkość nieprzekraczającą 1 cm, gdy są większe nazywamy je ropniami.

Istnieje bardzo dużo chorób, które objawiają się poprzez wystąpienie wysypki. Są to zarówno choroby dotyczące samej skóry, czyli grzybice, inwazje pasożytnicze (nużyca, inwazja pcheł, świerzb) czy alergie kontaktowe, a także choroby objawiające się w postaci zmian na skórze, ale dotykające innych narządów i układów – choroby endokrynologiczne (między innymi niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy), nadwrażliwość pokarmowa, choroby autoimmunologiczne (tocznie, pęcherzyce).

Wysypka jest też charakterystycznym objawem alergicznym pojawiającym się po podaniu leków (wysypka polekowa). Dodatkowo każde bakteryjne zapalenie skóry przebiega z bardziej lub mniej wyrażoną wysypką w postaci krost, grudek lub pęcherzyków, a może pojawić się wtórnie do każdej zmiany skórnej. Wtedy pierwotna choroba może nie mieć nic wspólnego z pojawiającą się wysypką, często sytuacje takie obserwuje się między innymi przy atopowym zapaleniu skóry, wapnicy skóry czy chorobach pasożytniczych skóry.

Bakteryjne zapalenie skóry psa

Bakteryjne zapalenia skóry, zwane też ropnym zapaleniem, można klasyfikować w zależności od głębokości zakażenia na powierzchniowe, powierzchowne i głębokie.

Ropowice powierzchniowe to przerost bakteryjny na powierzchni skóry, powierzchowne ropne zapalenie skóry dotyczy zakażenia bakteryjnego penetrującego głębiej, ale ograniczonego do warstwy rogowej naskórka.

Głębokie ropne zapalenie skóry stanowi zazwyczaj następstwo powierzchownego ropnego zapalenia skóry. Spowodowane jest pojawieniem się zakażenia poniżej warstwy podstawnej naskórka, czyli w skórze właściwej i/lub tkance podskórnej.

W większości przypadków ropne zapalenia skóry stanowią wtórne powikłania bakteryjne innych chorób. W czasie ich trwania dochodzi do naruszenia naturalnych barier skóry lub zaburzeń czynności układu odpornościowego, co przyczynia się do nadmiernego namnożenia się bakterii bytujących na powierzchni skóry oraz ułatwia ich wniknięcie w głąb struktur naskórka.

Często zakażenia bakteryjne są powikłaniem po samouszkodzeniach skóry wynikających z silnego świąd lub bólu. Zwierzęta wtedy intensywnie wygryzają, wylizują, drapią lub ocierają określone miejsca, uszkadzając naskórek i skórę tworząc rany o różnej głębokości, które bardzo szybko ulegają nadkażeniu bakteriami.

Zmiany tego typu nazywamy ropno – urazowymi zapaleniami skóry – hot spotami. Do urazów takich dochodzi najczęściej w miesiącach, kiedy temperatura powietrza i wilgotność są wysokie, a ich przyczyną nierzadko są ugryzienia pcheł lub innych owadów (komary, meszki i inne).

Zmiany zapalne na tle bakteryjnym objawiają się nagłym pojawieniem się grudek i krost oraz silnie zaczerwienionym, swędzącym rumieniem, który, wskutek uszkodzeń mechanicznych, szybko zamienia się w nadżerki pokryte strupami. Gwałtownie postępuje też przerzedzenie włosa, które w bardzo krótkim czasie zamienia się w ostro odgraniczone od zdrowej skóry wyłysienie.

Diagnoza opiera się na badaniu cytologicznym zmienionych miejsc, a leczenie polega na zastosowaniu miejscowym lub ogólnym antybiotyków. Wskazane jest wykonanie antybiogramu przed doborem leków. Bardzo ważne jest również zidentyfikowanie i wyeliminowanie choroby pierwotnej.

Grzybice skóry u psa

Grzybice skórne można podzielić na dwie kategorie. Pierwszą są dermatofitozy wywołane przez dermatofity odżywiające się keratyną, a drugą grzybice wywołane przez drożdżaki z rodzaju Malassezia, Candida lub organizmy drożdżakopodobne z rodzaju Trichosporon.

Obraz kliniczny grzybic jest tak różnorodny, że może sugerować wiele innych chorób skóry. Zmiany mogą mieć charakter zarówno zapalny, jak i niezapalny, mogą przebiegać z silnym rumieniem, grudkową wysypką lub bez, mogą także, lecz nie muszą, pojawiać się wyłysienia i świąd.

Zmiany pojawiają się w przestrzeniach międzypalcowych, na brzusznej powierzchni szyi, skórze kończyn, okolicy okołoodbytowej oraz w pachach. Sierść jest matowa oraz łamliwa. Zwykle wyczuwalny jest też charakterystyczny, nieprzyjemny zapach.

W związku z tym diagnoza nie może być postawiona wyłącznie na podstawie wywiadu i objawów klinicznych, lecz musi zostać poparta badaniami dodatkowymi. Do najczęściej wykonywanych zalicza się hodowlę mykologiczną, badanie lampą Wooda i mikroskopowe badanie włosa.

Szczenięta i zwierzęta starsze należą do grupy o zwiększonym ryzyku w porównaniu z innymi zwierzętami. Do grupy ryzyka zalicza się także zwierzęta osłabione, psy z obniżoną odpornością, bezdomne, żyjące w dużej gromadzie, często uczestniczące w wystawach, zbyt często kąpane, zwłaszcza w nieprzeznaczonych dla nich kosmetykach.

Do ras predysponowanych zalicza się:

• dalmatyńczyki,
• pudle,
• Jack Russel terriery,
• manchester terriery,
• yorkshire terriery.

Rozwojowi grzybic skórnych sprzyja też wysoka temperatura otoczenia i wysoka wilgotność.

Leczenie polega na miejscowym stosowaniu między innymi klotrimazolu, ketokonazolu, chlorheksydyny lub siarczku selenu, najczęściej w postaci szamponu lub maści. Przy bardziej nasilonych zmianach stosuje się leczenie doustne (itrakonazol, flukonazol lub terbinafina).

W obu przypadkach leczenie jest długotrwałe i wymaga kontynuacji do momentu zupełnego ustania objawów i negatywnych wyników badań dodatkowych.

Choroby pasożytnicze skóry

Nużyca

Nużyca to powszechna choroba psów, która może mieć różny przebieg. Wyróżnia się postać miejscową i uogólnioną. W obrębie postaci uogólnionej wyróżnia się z kolei formę młodzieńczą (znacznie częstszą) i formę wieku dorosłego (nużycę psów dorosłych).

Nużyca może przebiegać łagodnie i powodować jedynie miejscowe, łagodne objawy lub mieć bardzo ciężki przebieg, nierzadko bezpośrednio zagrażający życiu zwierzęcia. Jest chorobą, którą ciężko zdiagnozować ze względu na brak uniwersalnego obrazu klinicznego.

Objawy towarzyszące tej chorobie są bardzo różnorodne. U części pacjentów objawia się ona jedynie w postaci lokalnych zmian o charakterze miejscowej wysypki, grudek, zaczerwienienia i wyłysienia, o różnej intensywności. Występuje też forma uogólniona, mogąca przypominać swym obrazem wiele chorób, takich jak na przykład ropne powierzchowne lub głębokie zapalenia skóry, zaburzenia łojotokowe czy też choroby autoimmunologiczne.

Rozwinięcie się uogólnionej postaci nużycy zależy przede wszystkim od prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Jako że nieprawidłowości dotyczące układu odpornościowego u młodych zwierząt są w głównej mierze uwarunkowane genetycznie, to choroba ta wykazuje predyspozycje rasowe. Większą częstotliwość występowania choroby obserwuje się u psów takich ras jak:

• staffordshire terrier,
• boston terrier,
• buldożek francuski,
• mops,
• cavalier king charles spaniel,
• berneński pies pasterski,
• wyżeł niemiecki,
• bokser,
• buldog angielski,
• doberman,
• dog niemiecki,
• dog argentyński,
• dogue de bordeaux,
• jack russell terrier,
• mastif neapolitański,
• terier szkocki,
• shar pei,
• shih tzu,
• rottweiler,
• nowofundland,
• west highland white terrier,
• whippet,
• yorkshire terrier.

Wystąpieniu nużycy sprzyjają też współistniejące inwazje pasożytnicze (nicienie jelitowe, kokcydia). U osobników dorosłych niewydolnie działający układ odpornościowy związany jest zazwyczaj z immunosupresją występującą wtórnie do:

• zespołu Cushinga,
• niedoczynności tarczycy,
• cukrzycy,
• niektórych nowotworów,
• prowadzonej terapii immunosupresyjnej,
• innych procesów upośledzających odporność (takich jak niedożywienie, stres czy laktacja).

Jak wspomniałam wygląd wykwitów skórnych i sam przebieg nużycy charakteryzują się dużą różnorodnością. Postać miejscowa znacznie częściej pojawia się u młodych zwierząt (między 3 – 6 miesiącem życia) i wiąże się z występowaniem kilku obszarów odgraniczonych, asymetrycznych wyłysień.

Utracie włosa zazwyczaj towarzyszy rumień oraz łuszczenie się naskórka, hiperpigmentacja i zaskórniki. Zmianami najczęściej objęte są okolice oczu, warg, kończyny oraz tułów.

W przebiegu miejscowej odmiany nużycy wtórne zakażenia nie są częste, a jeśli wystąpią pojawiają się grudki, krosty, strupy, zmiany łojotokowe oraz świąd. W przypadku formy tej postaci nużycy, około 90% przypadków ulega spontanicznemu wyleczeniu (najczęściej w ciągu 6 – 8 tygodni), pozostałe 10% przechodzi w postać uogólnioną.

Postać uogólniona nużycy może rozwinąć się z formy miejscowej lub powstać jako pierwotna forma choroby. W jej przebiegu zmiany obejmują całą okolicę bądź całe ciało. U części pacjentów z nużycą uogólnioną obserwuje się występowanie objawów ogólnych, takich jak powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe, a nawet posocznica zakończona śmiercią.

Dodatkowo w przewlekłych postaciach nużycy może wystąpić kłębuszkowe zapalenie nerek. Objawy te są zazwyczaj wynikiem zaawansowanych wtórnych zakażeń.

Diagnostykę, poza wywiadem i badaniem klinicznym, uzupełnia się o badanie mikroskopowe zeskrobiny oraz badanie trichoskopowe włosów, a niekiedy także badanie histopatologiczne, cytologiczne oraz mikrobiologiczne.

Leczenie zależy od postaci nużycy i stanu pacjenta. Stosuje się leki eliminujące pasożyty (amitraza, moksydektyna, iwermektyna, milbemycyna), szamponoterapię przyspieszającą złuszczanie naskórka, leczenie przeciwświądowe. Przy wtórnych zakażeniach bakteryjnych konieczna jest antybiotykoterapia. Bardzo istotnym elementem jest również zidentyfikowanie i opanowanie choroby podstawowej, jeśli taka występuje.

Świerzb

Świerzb u psów wywołany jest przez świerzbowca drążącego. Pasożyty te drążą korytarze i kieszonki w powierzchownej warstwie naskórka, gdzie odżywiają się złuszczonym naskórkiem i powstającym wysiękiem. Ze składanych przez samice jaj po 3 – 5 dniach wykluwają się larwy, które drążą tunele w powierzchownych warstwach skóry oraz w mieszkach włosowych, gdzie linieją i dojrzewają.

Psy najczęściej zarażają się wskutek bezpośredniego kontaktu z chorymi osobnikami, poprzez legowiska dla psa lub sprzęt do pielęgnacji. Świerzb drążący występuje często u psów bezdomnych, dlatego chorują psy, które wcześniej przebywały w schroniskach, miały kontakt z bezpańskimi psami lub odwiedzały salony pielęgnacyjne. Natomiast pierwotnym źródłem zakażenia są lisy.

Świerzb, podobnie jak grzybice, jest zoonozą, a kontakt z zarażonym psem może prowadzić do rozwoju choroby u ludzi. Zmiany skórne u psów występują głównie na głowie, na brzegach małżowin usznych, na kończynach, w okolicy łokci i stawów skokowych oraz na brzusznej powierzchni tułowia i klatki piersiowej. Przy chorobie o intensywnym przebiegu zmiany mogą obejmować całą powierzchnię ciała.

Początkowo pojawiają się grudki, wysypka, rumień, a następnie powstają strupy i wyłysienia. Cechą charakterystyczną świerzbu drążącego jest silny świąd, słabo reagujący na podawane leki przeciwświądowe, często pojawiający się przed pojawieniem się jakichkolwiek zmian na skórze.

Diagnozę stawia się w oparciu o wywiad, badanie kliniczne oraz wynik wykonanej zeskrobiny. W eliminacji świerzba stosuje się między innymi selamektynę, iwermektynę, doramektynę, milbemycynę i moksydektynę. Dodatkowo wskazana jest szamponoterapia i leczenie ewentualnych powikłań.

Choroby immunologiczne objawiające się wysypką

Nadwrażliwość pokarmowa

Nadwrażliwość pokarmowa (alergia pokarmowa) jest niepożądaną reakcją układu immunologicznego na jeden lub kilka składników spożywanego przez zwierzę pokarmu. Czynnikiem alergizującym może być każdy składnik pokarmowy, najczęściej są to białka (przoduje wołowina i kurczak) i węglowodany. Mogą chorować psy w każdym wieku, chociaż częściej przypadłość ta dotyka zwierząt poniżej 1 – szego roku życia.

Alergia może też pojawić się nagle, nawet po kilku latach używania takiej samej karmy. Choroba występuje powszechnie, najczęściej chorują psy rasy west highland white terriery, mopsy, boksery, rhodesian ridgeback i owczarki niemieckie, jednak coraz częściej diagnozuje się ją również u kundelków.

Czynnikami, które mogą predysponować do alergii pokarmowej, są infekcje jelit oraz obecność pasożytów jelitowych.

Charakterystycznym objawem jest świąd, który trwa stale, niezależnie od sezonu i obejmuje uszy, opuszki łap, pachwiny, pachy, szyję i okolice krocza. Drugim objawem, który sugeruje, że możemy mieć do czynienia z alergią pokarmową są nawracające zapalenia uszu. Dodatkowo na skórze, zwłaszcza w okolicy brzucha i odbytu, pojawia się rumień oraz grudkowata wysypka, a na skutek samookaleczania powstają wyłysienia, przeczosy, rany, strupy oraz hiperpigmentacja.

Bardzo często dochodzi do wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych. Objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak biegunka, wzdęcia czy wymioty, występują u około 20 – 30 % pacjentów. Jeszcze rzadziej obserwuje się objawy ze strony układu oddechowego, takie jak kichanie czy wypływ z nosa. Bardzo podobne objawy daje też nietolerancja pokarmowa, jednak w jej przypadku związane z nią objawy wynikają z zaburzeń tła metabolicznego (na przykład brak któregoś z enzymów pokarmowych) lub szkodliwego oddziaływania toksycznych składników w pokarmie na komórki wyścielające jelita.

U zwierząt z alergią pokarmową mamy do czynienia z zaburzeniem naturalnych mechanizmów immunologicznych, kiedy układ odpornościowy działa nadmiernie na cząsteczki, które nie są zagrożeniem dla organizmu.

Rozpoznanie stawiamy na podstawie próby dietetycznej, która polega na stosowaniu diety hydrolizowanej lub, ewentualnie, opartej na jednym źródle białka i węglowodanów, najlepiej na takim, którego zwierzę wcześniej nie jadło. Ta druga opcja jednak nie zawsze jest skuteczna, bowiem może się okazać, że na ten rodzaj pokarmu zwierzę również ma alergię.

Dodatkowo u zwierzęcia cierpiącego na nadwrażliwość, na przykład, na białko kurczaka może również wystąpić reakcja niepożądana po spożyciu indyka lub przepiórki. Wynika to z faktu, że im bliżej dwa gatunki zwierząt są spokrewnione, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji krzyżowej.

Reakcja taka nie może wystąpić pomiędzy białkiem pochodzącym z kręgowców i bezkręgowców czyli zwierząt różnego typu. Dietę taką stosuje się przez okres 10 – 12 tygodni i jeśli wszystkie objawy ustąpią potwierdza się alergię pokarmową.

Można wtedy wykonać dietetyczny test prowokacyjny polegający na podaniu jednego nowego składnika pokarmowego, na przykład kurczaka. Jeśli po kilku godzinach lub dniach (do 10 dni) pojawi się świąd, wysypka lub inny objaw nadwrażliwości oznacza to, że na ten składnik zwierzę jest uczulone.

Każdy wprowadzany składnik wymaga przeprowadzania osobnego testu prowokacyjnego, które przeprowadzamy w odstępie 2 – 4 tygodni. Bardzo często nadwrażliwość obejmuje kilka białek i/lub węglowodanów.

Na rynku dostępnych jest kilkanaście karm hipoalergicznych opartych na białkach hydrolizowanych. Proces hydrolizy białek polega na rozbiciu ich na bardzo małe fragmenty, tak małe że nie są rozpoznawane przez układ pokarmowy w jelitach. Dostępne są też karmy bazujące na jednym, unikalnym źródle białka zwierzęcego, jakim są larwy much Hermetia illucens oraz na jednym źródle węglowodanów – ziemniakach. Taki skład ma zapobiec powstawaniu reakcji immunologicznych (alergii pokarmowej) lub reakcji nieimmunologicznych (nietolerancji pokarmowej) w postaci problemów skórnych i/lub problemów trawiennych.

Bardzo ważne jest to, aby podczas przeprowadzania diety nie dawać psu żadnych innych przekąsek, a jeśli na jakieś się decydujemy to wybierać jedynie te, które również zawierają wyłącznie białko hydrolizowane. Część zwierząt nie reaguje na komercyjne karmy dla psów, ponieważ są uczulone na używane w tych karmach substancje konserwujące lub barwniki. Zwierzętom takim należy gotować. W przypadku diety domowej bardzo ważne jest prawidłowe skomponowanie i zbilansowanie dawki pokarmowej, najlepiej pod okiem dietetyka weterynaryjnego.

W przypadku zwierząt testy śródskórne i serologiczne mają małą wartość diagnostyczną, dlatego najpewniejszą metodą diagnostyczną pozostaje dieta eliminacyjna. Przed jej rozpoczęciem, należy wyleczyć ewentualne nadkażenia bakteryjne i grzybicze oraz wykluczyć choroby pasożytnicze skóry. Aby ograniczyć objawy stosuje się leczenie miejscowe w postaci szamponów antybakteryjnych oraz odżywek lub aerozoli nawilżających i przeciwświądowych.

W przypadku silnego świądu można zastosować leki przeciwhistaminowe i/lub glikokortykosteroidy (w przypadku alergii pokarmowej nie zawsze działają). Działanie przeciwświądowe wykazują także wielonienasycone kwasy tłuszczowe stosowane doustnie, przez kilka tygodni, które można łączyć z lekami przeciwhistaminowymi oraz glikokortykosterydami lub stosować w monoterapii.

Alergia kontaktowa

Kontaktowe alergiczne zapalenie skóry u psów jest spotykane dosyć rzadko ze względu na obecność sierści, która chroni skórę przed bezpośrednim kontaktem z antygenami środowiskowymi. Jeżeli już dojdzie do rozwoju choroby, to zmiany lokalizują się najczęściej na słabo owłosionej skórze, głównie w okolicy pach i pachwin, na brzuchu, mosznie lub w przestrzeniach międzypalcowych.

W przypadku uczulenia na leki objawy pojawiają się w miejscach, gdzie były one aplikowane, na przykład w zewnętrznym przewodzie słuchowym. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest chorobą rozwijającą się po wielokrotnym kontakcie z antygenem, który wywołuje nieprawidłową odpowiedź układu immunologicznego typu opóźnionego, dlatego objawy choroby mogą pojawić się nawet po kilku latach kontaktu z danym czynnikiem.

Choroba najczęściej rozwija się u dorosłych zwierząt. Predyspozycję wykazują takie rasy jak:

• owczarek niemiecki,
• terier szkocki,
• foksterier,
• west highland white terrier,
• pudle,
• golden retriever.

Przyczyną choroby są hapteny, czyli substancje, które same nie wykazują immunogenności, a dopiero po połączeniu się z odpowiednim białkiem w skórze stają się alergenem rozpoznawalnym przez układ immunologiczny.

Takie właściwości mają między innymi:

• metale:
  • chrom – zawarty w cemencie i skórzanych obrożach,
  • nikiel – obroże metalowe,
  • kobalt,
• barwniki,
• żywice epoksydowe,
• herbicydy,
• guma,
• formaldehyd,
• sztuczne tkaniny,
• dinitrochlorbenzen,
• konserwanty,
• składowe leków miejscowych:
  • neomycyna,
  • kanamycyna,
  • spektynomycyna,
  • streptomycyna,
  • tobramycyna,
  • bacytracyna,
  • gentamycyna,
  • chloramfenikol,
  • lanolina,
  • glikokortykosteroidy,
  • chlorheksydyna,
  • nadtlenek benzoilu,
  • klotrimazol,
  • olejek drzewa herbacianego,
  • balsam peruwiański,
  • tiabendazol,
  • tretinoina,
• szereg roślin:
  • chryzantema,
  • dalia,
  • primula,
  • bluszcz,
  • liliowe,
  • sosna i inne iglaki,
  • mlecz,
  • trzykrotka wężykowata,
  • kamelia,
  • zwartnica,
  • cedr,
  • bluszcz.

Objawem zapalenia jest pojawienie się zmian skórnych, takich jak rumień i grudka wysiękowa, po 48 – 72 godzinach od ponownego kontaktu z alergenem. Zmiany te są najczęściej niewyraźnie odgraniczone od otoczenia, ponieważ towarzyszy im silny świąd skóry, który jest główną przyczyną rozprzestrzeniania się objawów klinicznych na sąsiadujące obszary lepiej owłosionej skóry.

Rozpoznanie kontaktowego zapalenia skóry jest trudne, ponieważ wymaga ustalenia z jakimi substancjami zwierzę ma kontakt oraz wszelkich zmian jakie zaszły w jego środowisku w ciągu ostatnich trzech lat. Należy zidentyfikować czynnik wywołujący alergię i wyeliminować go ze środowiska zwierzęcia. Należy go również usunąć z powierzchni ciała zwierzęcia poprzez kąpiel w szamponie hipoalergicznym.

Objawowo stosuje się leki przeciwświądowe (glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe) zarówno miejscowo jak i ogólnie, a także antybiotyki i/lub leki przeciwgrzybicze w przypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych i/lub grzybiczych. Glikokortykosteroidy w odpowiednich dawkach dodatkowo działają immunosupresyjnie, przez co wyciszają (w zależności od drogi podania – miejscowo lub ogólnie) odpowiedź układu odpornościowego.

Kontaktowe podrażnieniowe zapalenie skóry

Kontaktowe podrażnieniowe zapalenie skóry u psów jest chorobą występującą jako reakcja niepożądana na podane leki lub po kontakcie z detergentami i innymi substancjami drażniącymi skórę. Ponieważ skóra owłosiona jest mniej wrażliwa na działanie substancji drażniących, większość zmian pojawia się w miejscach o słabym owłosieniu.

Do zmian obejmujących duże obszary ciała dochodzi w przypadku obecności substancji drażniącej w szamponach lub płynach pielęgnacyjnych, które są stosowane na dużych powierzchniach skóry. Mechanizm działania środków drażniących na skórę opiera się na wywołaniu odwodnienia skóry i koagulacji białek skóry, a w skrajnych przypadkach także martwicy.

Objawy kliniczne kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia są ograniczone do miejsca działania środka drażniącego i wyraźnie odgraniczają się od zdrowej skóry. Zmiany mogą mieć charakter ograniczony (miejscowy) bądź uogólniony. Objawy rozwijają się najczęściej niemal natychmiast po kontakcie z daną substancją, jednak w przypadku substancji słabo drażniących objawy mogą pojawić się dopiero po kilkakrotnym kontakcie z nimi.

Najbardziej typowymi objawami są rumień i grudkowata wysypka, następnie pojawiają się łuski i strupy.

W przypadkach przewlekłych dochodzi do pojawiania się zliszajowacenia, wyłysień i przebarwień. Zwykle zmianom towarzyszy różnego stopnia świąd.

Substancje o działaniu drażniącym to głównie kwasy i zasady, ale również tworzywa sztuczne, detergenty i rozpuszczalniki. Najczęstsze czynniki odpowiedzialne za reakcje podrażnieniowe u psów to:

• obroże przeciwpchelne,
• insektycydy,
• nafta oraz inne produkty ropopochodne,
• terpentyna,
• lakiery,
• dziegieć,
• fenol,
• krezol,
• produkty jodowe,
• chlorowana woda,
• czwartorzędowe związki amoniowe,
• sztuczne nawozy,
• nadtlenek benzoilu.

Podobnie jak w przypadku kontaktowego alergicznego zapalenia skóry należy usunąć ze skóry zwierzęcia substancję drażniącą poprzez kąpiel w łagodnym szamponie hipoalergicznym i, w razie potrzeby, zastosować odpowiednie leczenie przeciwbakteryjne, przeciwświądowe lub opatrunki w przypadku głębokich uszkodzeń skóry.

Skórne odczyny polekowe

Każdy lek może wywołać skórne odczyny polekowe i wysypkę, nie mają one jednak cech charakterystycznych dla danej substancji. Różne preparaty mogą powodować identyczne zmiany na skórze i/lub błonach śluzowych, a ten sam lek – różne objawy kliniczne.

Zalicza się do nich reakcje niealergiczne oraz alergiczne – zarówno te o charakterze natychmiastowym, czyli anafilaksję, jak i w postaci odpowiedzi typu późnego czyli zapalenia naczyń czy kontaktowego zapalenia skóry.

Do leków, które mogą wywołać takie reakcje, zaliczamy między innymi:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
• radiologiczne środki kontrastowe,
• mannitol,
• dekstran,
• środki miejscowo znieczulające,
• ampicylina,
• sulfonamidy,
• furosemid,
• penicyliny,
• tetracykliny.

Polekowe odczyny skórne mogą pojawić się po podaniu leków doustnie, miejscowo i w formie iniekcji. Niekiedy wystarczy jednokrotne podanie, a w niektórych przypadkach działanie niepożądane może pojawić się po kilku podaniach lub po terapii trwającej przez długi czas.

Do polekowych skórnych objawów niepożądanych należą wysypki o charakterze pokrzywek, grudek, krost, pęcherzyków, plamicy, rumienia lub zmian w postaci obrzęków naczynioruchowych, wyłysień, rumieni wielopostaciowych, toksycznej nekrolizy naskórka lub nadżerek i owrzodzeń. Pojawiające się osutki krostkowe początkowo ograniczają się do skóry okolic twarzowej i powierzchni zgięciowych kończyn, a z czasem wykazują tendencję do powstania uogólnionej osutki krostkowej.

W rozpoznawaniu nadwrażliwości lub nietolerancji na leki bardzo ważny jest dokładnie przeprowadzony wywiad. Powinien on zawierać informacje dotyczące początku, przebiegu, czasu trwania i umiejscowienia objawów, określenia czasu między wystąpieniem objawów a podaniem danego leku, wcześniejszego przyjmowania podejrzanego leku, wszystkich podawanych ostatnio leków, występowania atopii, innych chorób, ewentualnego wcześniejszego wystąpienia innych reakcji polekowych.

Leczenie polega na wstrzymaniu podawania wszystkich leków podejrzanych o wywołanie choroby. Niekiedy wymagane jest leczenie objawowe (na przykład nawadnianie) oraz leczenie przeciwbakteryjne.

Nadwrażliwość na ukąszenia pcheł (APZS)

Alergiczne pchle zapalenie skóry (nadwrażliwość na ukąszenia pcheł) to powszechnie występująca choroba wywołana nadwrażliwością na białka zawarte w ślinie pcheł. Najczęściej pojawia się sezonowo, późną jesienią.

Mylnie kojarzona jest ze zwierzętami zaniedbanymi, a tymczasem najmocniej dotyka zwierzęta, które mają sporadyczny kontakt z pasożytami zewnętrznymi. Nie wykazano predyspozycji rasowych ani związanych z płcią, wystąpienie choroby warunkuje osobnicza wrażliwość na substancje zawarte w ślinie pchły. Do pojawienia się objawów wystarczy już jedno ugryzienie.

Najpierw pojawia się silny świąd i grudkowata wysypka zlokalizowana w okolicy lędźwiowo – krzyżowej, przy nasadzie ogona i po bokach ciała i ud. Zwierzę intensywnie się drapie dlatego pojawia się wtórny rumień, mocne przerzedzenie włosa i mechaniczne uszkodzenia skóry, które niekiedy ulegają nadkażeniu bakteriami.

Podczas badania bardzo rzadko znajduje się pchły lub ich odchody. W zależności od intensywności objawów stosuje się leki przeciwświądowe miejscowo lub ogólnie. Przy nadkażeniach bakteryjnych wymagana jest kuracja antybiotykami. U zwierząt wrażliwych na ugryzienia bardzo ważne jest regularne stosowanie profilaktyki przeciwpchelnej u wszystkich zwierząt w domu, przez cały rok, również w okresie zimowym.

Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry u psów jest chorobą występującą często i powszechnie. Może objawiać si wysypką.

Według definicji to dziedziczna skłonność do występowania zapalnych zmian skórnych przebiegających ze świądem. Chore zwierzę wytwarza przeciwciała klasy IgE skierowane najczęściej przeciwko alergenom środowiskowym.

Atopia pojawia się u psów w wieku od sześciu miesięcy do trzech lat i charakteryzuje się obecnością świądu oraz wtórnych zmian skórnych o charakterystycznym rozmieszczeniu, które obejmuje okolicę twarzy (skóra wokół warg i oczu), wewnętrzne powierzchnie małżowin usznych, okolicę brzucha, powierzchnie zginaczowe stawów łokciowych, nadgarstkowych i skokowych, okolicę odbytu, a także skórę przestrzeni międzypalcowych.

Początkowe objawy kliniczne atopii powstają w wyniku drapania się, ocierania, gryzienia i nadmiernego czyszczenia lub wylizywania włosów spowodowanego silnym świądem. Może wystąpić również rumień i grudkowata wysypka.

W zależności od rodzaju uczulających alergenów objawy mogą mają charakter sezonowy, jednak najczęściej trwają przez cały rok. Rozpoznanie choroby nie jest łatwe, podczas stawiania diagnozy należy przeprowadzić dokładny wywiad, uwzględniający:

• wiek zwierzęcia podczas pojawienia się pierwszych zmian skórnych,
• sezonowość objawów,
• obecność samego świądu przy braku zmian skórnych w początkowej fazie choroby,
• przynależność do ras predysponowanych:
  • west highland white terrier,
  • golden retriever,
  • labrador retriever,
  • owczarek niemiecki,
  • bokser,
  • buldog francuski,
  • bulterier,
  • shar pei,
• wystąpienie przypadków atopii w rodzinie,
• reakcję zwierzęcia na wcześniejsze leczenie glikokortykosteroidami.

Charakterystyczne są też kryteria oceny objawów klinicznych – tak zwane “Kryteria kliniczne Favrota”, w przypadku spełnienia przez pacjenta pięciu z ośmiu kryteriów metoda ta odznacza się czułością i swoistością na poziomie około 80%. Kryteria te przedstawiają się następująco:

1. Wystąpienie pierwszych objawów choroby przed 3. rokiem życia.
2. Przebywanie psa głównie w domu.
3. Ustąpienie świądu po podaniu glikokortykosteroidów.
4. Obecność samego świądu przy braku zmian skórnych w początkowej fazie choroby.
5. Zmiany skórne obejmujące obwodowe odcinki kończyn piersiowych.
6. Zmiany skórne obejmujące małżowiny uszne.
7. Brak zmian na krawędziach małżowin usznych.
8. Brak zmian w okolicy lędźwiowo – krzyżowej.

Dodatkowo wykonuje się testy alergiczne, w tym oznaczanie stężenia surowiczych przeciwciał klasy IgE, oraz testy śródskórne. Aby zminimalizować ryzyko postawienia błędnej diagnozy należy również wykluczyć inne choroby o obrazie klinicznym podobnym do atopii, takich jak alergiczne pchle zapalenie skóry, choroby ektopasożytnicze (świerzb, chejletieloza, wszawica, trombikuloza, świerzb uszny) oraz pierwotnych zakażeń skóry.

Podstawowymi testami diagnostycznymi pozwalającymi wykluczyć obecność ektopasożytów są: próba grzebieniowa, zeskrobiny skórne, badanie mikroskopowe wyrwanych włosów oraz badanie cytologiczne skóry i przewodów słuchowych.

Atopowe zapalenie skóry u psów jest wieloczynnikową przewlekłą chorobą, która wymaga wielokierunkowej terapii, tak aby świąd i stan zapalny skóry nie powodował objawów klinicznych i dyskomfortu u zwierzęcia. Terapia składa się z dwóch elementów, pierwszym z nich jest leczenie świądu i stanu zapalnego, a drugim zwalczanie czynników wyzwalających zaostrzenie choroby.

Wśród częstych czynników wyzwalających wymienia się infestację pchłami i alergię na ukąszenia tych owadów, przerost flory bakteryjnej lub drożdżaków na powierzchni skóry oraz kontakt z określonymi alergenami środowiskowymi i pokarmowymi. Atopowe zapalenie skóry wywołane alergenami pokarmowymi i środowiskowymi może przebiegać z identycznymi objawami klinicznymi, a co więcej – może współistnieć w tym samym czasie u jednego pacjenta.

U pacjentów należy zidentyfikować i wyeliminować takie czynniki poprzez, na przykład, stosowanie diety hipoalergicznej, pełnej i ciągłej profilaktyki przeciwpchelnej lub/i zmniejszenie ilości alergenów w środowisku (roztoczy kurzu domowego i pyłków).

Jedynym przyczynowym leczeniem atopii spowodowanej alergenami środowiskowymi jest alergenowa immunoterapia swoista czyli odczulanie. Polega ona na podskórnym podawaniu pacjentowi stopniowo wzrastających dawek alergenów, na które jest on uczulony. Mimo że immunoterapia swoista nie jest skuteczna w przypadku każdego psa z atopią, w ciągu 12 miesięcy jej prowadzenia u około 50% osobników dochodzi do ograniczenia objawów klinicznych, a u 80% udaje się zmniejszyć dawki leków przeciwświądowych/przeciwzapalnych.

Leki przeciwzapalne i przeciwświądowe (glikokortykosteroidy) w ciągu pierwszych kilku tygodni stosuje się zarówno miejscowo jak i ogólnie, aż do momentu ustąpienia zmian skórnych. Następnie kontynuuje się miejscowe leczenie glikokortykosteroidami, aby ograniczyć stan zapalny. Można również stosować leki ograniczające podawanie glikokortykosterydów takie jak na przykład:

• cyklosporyna,
• przeciwciała monoklonalne,
• leki przeciwhistaminowe.

Powyżej przedstawiłam tylko niewielką część chorób przebiegających z wysypką. Jako że znaczna większość chorób dermatologicznych u psów przebiega właśnie z tym objawem, aby je wszystkie opisać należało by zmieść w tym artykule cały podręcznik do dermatologii weterynaryjnej.

Właściwie każda choroba skóry w pewnym etapie trwania objawia się obecnością wysypki, grudek, guzków, krost, pęcherzy, bąbli, różnego rodzaju plamek czy rumienia. Dodatkowo część chorób wewnętrznych, na przykład endokrynologicznych, także objawia się poprzez zmiany skórne, w tym poprzez wysypkę. Pojawiające się zmiany mogą być bardzo różne, z racji tego, że pod pojęciem wysypki bardzo dużo się kryje. Jest to określenie mało precyzyjne, choć każdemu znane i powszechne.

Nie zawsze pojawiająca się wysypka jest groźnym symptomem, lecz zawsze warto jej pojawienie się skonsultować z lekarzem weterynarii. Szczególnie jeśli wysypka pojawia się nagle i ma gwałtowny przebieg oraz towarzyszy jej szybko pogarszające się samopoczucie u naszego zwierzęcia oraz jeśli trwa długo, towarzyszy jej świąd i ból. Każda zmiana na skórze powoduje większy bądź mniejszy dyskomfort u zwierzęcia, dlatego warto bez zbędnej zwłoki udać się do gabinetu weterynaryjnego i wykluczyć poważniejsze choroby oraz dobrać środki kojące na pojawiającą się wysypkę.