Anemia u psa: objawy, dieta, leczenie [Lek wet Piotr Smentek]

Anemia u psa (niedokrwistość) – w tym artykule znajdziesz praktyczne informacje o tym ważnym i często występującym objawie chorobowym dotyczącym krwi naszych podopiecznych.

Jednym z ewidentnych przejawów zdrowia i witalności naszych zwierząt domowych, ze szczególnym uwzględnieniem psów jest ich zdolność do spontanicznego, niewymuszonego i dobrowolnego ruchu i zabawy.

Wielu osobom pies kojarzy się właśnie z biegającym, merdającym ogonem osobnikiem okazującym radość na widok swego opiekuna.

Ruch jest wskaźnikiem zdrowia zwierzęcia obrazującym jego ogólną kondycję, aby jednak mógł być sprawnie wykonywany nasz pies musi mieć prawidłowo funkcjonujący nie tylko cały układ kostno stawowy z wszystkimi mięśniami ale również, o czym wielu zapomina inne narządy i układy.

Jednym z nich jest właśnie układ krwionośny z mięśniem sercowym na czele.

Serce będące pompą wprawiająca w ruch nieustannie krążąca w naczyniach krwionośnych krew warunkuje odpowiednie zaopatrzenie w składniki odżywcze i tlen wszystkich komórek w organizmie.

Nie byłoby to jednak możliwe bez niezwykle ważnej, powiem kluczowej wręcz tkanki organizmu jaką jest krew. To właśnie zawarte w niej komórki, zwane erytrocytami warunkują funkcje transportowe i tym samym życie ustroju.

Nasuwa się więc pytanie – czy jesteśmy świadomi, że pewne choroby są wspólne u nas i zwierząt? Zdrowa krew to życie, a bez niej nikt nie może funkcjonować o czym chyba nikogo nie trzeba zbytnio przekonywać. Krwi mogą dotykać przeróżne patologie powodujące ogólnoustrojowe zaburzenia i złe samopoczucie całego organizmu.

Spróbujmy zatem przybliżyć sobie nieco ten temat zatrzymując się nad problemem anemii zwanej niedokrwistością u naszych psów.

Znajomość tych zagadnień jest niezwykle ważna, gdyż stan ten występuje dość często u zwierząt i objawia się między innymi nietolerancją wysiłkową oraz unikaniem ruchu, co z pewnością budzi niepokój niejednego opiekuna.

Na początek krótkie wprowadzenie, czyli nieco o krwi.

Dlaczego krew jest tak ważna?

Krew (łac. sanguis) jest płynem ustrojowym, który za pośrednictwem układu krążenia wykonuje funkcje transportowe oraz warunkuje komunikację pomiędzy poszczególnymi układami wchodzącymi w skład całego ustroju. Krew jest tkanką niezbędną do życia, bez której żaden ustrój nie może funkcjonować.

Popularna definicja określa ją jako tkankę łączną zamkniętą w naczyniach krwionośnych i występującą w stanie płynnym.

Nauka zajmująca się zagadnieniami krwi, jej powstawaniem i chorobami określana jest mianem hematologii.

Jak wygląda makroskopowo każdy doskonale wie, bo chyba nie ma osoby, która kiedykolwiek by się nie skaleczyła, czy nie uszkodziła skóry na kolanie, głowie czy łokciu.

Składa się z komórek zwanych erytrocytami lub czerwonymi krwinkami, które zawieszone są w osoczu. To właśnie w nim występują wszystkie komórki morfotyczne. Osocze czyli plazma stanowi około 55 % całości krwi krążącej w naczyniach.

Krew krąży w układzie krwionośnym dzięki wprawiającemu ją w ruch mięśniu sercowemu.

Jest przepompowywana tętnicami do wszelkich tkanek obwodowych a wraca do serca naczyniami żylnymi.

Ze względu na stopień wysycenia tlenem możemy ją podzielić na krew utlenowaną zawierająca około 90 parę procent tlenu i odtlenowaną z niższym (50-70 %) wysyceniem tlenem.

Elementy komórkowe stanowią około 44 % całości krwi.

Z fizykochemicznego punktu widzenia jest zawiesiną złożona z ciał stałych czyli wspomnianych elementów komórkowych i cieczy czyli osocza.

Swoją charakterystyczną barwę, doskonale wszystkim znaną zawdzięcza zawartej w sobie hemoglobinie, a konkretnie grupie hemowej odpowiadającej za wiązanie tlenu i jego transport.

Tutaj ogromna rola przypada właśnie zawartemu w hemoglobinie żelazu.

Zawsze krew nasycona bardziej tlenem będzie miała żywszą, jaśniejsza barwę a ciemniejsza to ta uboższa w ten składnik.

Wśród komórek krwi możemy wyróżnić nie tylko erytrocyty zwane potocznie czerwonymi krwinkami ale również:

• leukocyty (białe krwinki),
• trombocyty czyli płytki krwi.

Erytrocyty co ciekawe nie posiadają jądra komórkowego oraz licznych organelli przez co mają zminimalizowaną aktywność metaboliczną aby same nie zużywać za dużo tlenu, który muszą transportować. Mają kształt dwuwklęsłego dysku i rozmiary rzędu kilku mikrometrów.

Prawidłowej budowy erytrocyt psi jest okrągły, dwuwklęsły wymiarach około 6-7 mikrometrów i 2 mikrometrów grubości na obwodzie.

Komórki krwi powstają w szpiku kostnym w procesie zwanym hemopoezą. Powstawanie więc erytrocytów określane jest mianem erytropoezy i odbywa się z komórek macierzystych w przemianach i ich różnicowaniu.

Krew jako tkanka łączna odgrywa jak już wiemy kluczowe zadania w organizmie zwierzęcia.

Przede wszystkim odpowiada za zaopatrzenie w tlen i składniki odżywcze wszystkich tkanek i układów oraz odebranie od nich zbędnych produktów przemiany materii z dwutlenkiem węgla czy mocznikiem na czele.

Krew odpowiada za transport także hormonów do wszelkich komórek docelowych. Wykonując swoje funkcje warunkuje utrzymanie stanu homeostazy w ustroju utrzymując równowagę wodno-elektrolitową, odpowiednie pH czy regulując temperaturę ciała.

Jest też częścią układu odpornościowego zapewniając sprawną walkę z drobnoustrojami.

Pies ma około 90 ml krwi na każdy kilogram swojej masy ciała.

To oczywiście w dużym skrócie podstawowe informację dotyczące tej niezwykle ważnej, kluczowej i absolutnie niezbędnej do życia ustroju tkanki przedstawione Państwu, aby lepiej zrozumieć stan patologiczny określany mianem anemii lub niedokrwistości.

Jak łatwo można się bowiem domyślać sytuacja, w której brakowało będzie niezbędnych elementów morfotycznych krwi skutkowała będzie bardzo poważnymi zaburzeniami ogólnoustrojowymi organizmu.

Skoro znamy już podstawowe informacje dotyczące krwi warto zastanowić się:

czym jest niedokrwistość?

Co to jest anemia?

Niedokrwistość (anemia) jest stanem patologicznym opisywanym jako obniżenie stężenia hemoglobiny poniżej wartości referencyjnych dla danego gatunku czyli stanem obejmującym również jakościowe zmiany samych erytrocytów (czerwonych krwinek).

Jeszcze niedawno za stan anemii uważano spadek poziomu hematokrytu poniżej wartości uznawanej za normę. Dla niewtajemniczonych hematokryt jest to stosunek objętości erytrocytów do objętości krwi pełnej wyrażony w procentach.

Już na wstępie musimy sobie powiedzieć, że najczęściej spadek stężenia hemoglobiny przebiega równolegle ze spadkiem hematokrytu (wyjątkiem od tej reguły jest niedokrwistość z niedoboru żelaza).

Inaczej mówiąc anemia to spadek liczby erytrocytów, hematokrytu i stężenia hemoglobiny poniżej wartości prawidłowych, dla danego gatunku, płci i wieku.

W praktyce klinicznej za anemię uważamy sytuacje spadku hematokrytu choć tak naprawdę to równoczesne ocenianie hematokrytu i stężenia hemoglobiny jest praktyka bardziej miarodajną i pewną. W diagnostyce bowiem nigdy nie powinniśmy oceniać wyłącznie jednego parametru i na tej podstawie wyciągać daleko idących wniosków.

Na niedokrwistość będzie zatem nam wskazywało zmniejszenie liczby erytrocytów krążących we krwi.

Oczywiście należy zawsze pamiętać, aby te wskaźniki oceniać uwzględniając całkowitą objętość osocza. Tylko bowiem wtedy można ustrzec się od błędów w interpretacji wyników.

Przykładowo:

zwiększenie objętości osocza (co ma miejsce w rozrzedzeniu krwi przy normalnej liczbie erytrocytów) może sugerować anemię podobnie jak zagęszczenie krwi wynikające z odwodnienia maskować objawy niedokrwistości.

Interpretacja wyników nie jest więc zawsze tak prosta jakby się to wydawało.

Podobnie rzecz się ma z różnymi stanami mogącymi powodować anemię i podziałami czyli klasyfikacją.

Co niezwykle istotne i ważne anemia nie jest chorobą sama w sobie ani nie powinna traktowana być jako ostateczne rozpoznanie.

Niedokrwistość może występować przy wielu różnorodnych chorobach krwi, przewlekłych, zapaleniach, czy być stanem patologicznym w przebiegu chorób ogólnoustrojowych.

Najważniejsze więc aby rozpoznać nie tylko sam stan anemii ale może przede wszystkim określić z czego on wynika czyli ustalić dokładnie jego patogenezę. Dopiero wówczas bowiem można mówić o rokowaniu i ewentualnym skutecznym leczeniu.

Należy też pamiętać, że niedokrwistość rozwinie się w wyniku zaburzenia równowagi pomiędzy powstawaniem erytrocytów w szpiku kostnym a naturalnymi procesami ich niszczenia.

Wyróżniamy różnorakie rodzaje niedokrwistości.

I tak w zależności od wielkości komórek możemy wyodrębnić niedokrwistość:

• mikrocytarną,
• normocytarną,
• makrocytarną.

Ich przyczyny częściowo mogą się pokrywać i być wspólne o czym poniżej.

W zależności od poziomu hematokrytu możemy określać stopień nasilenia niedokrwistości, o co zresztą jesteśmy często pytani przez opiekunów psów, którzy chcą wiedzieć “jak bardzo nasilona jest anemia“.

Przykładowo u psów o lekkiej niedokrwistości mówimy gdy hematokryt wynosi 30-38 %, średni ciężkiej 25-30 % i ciężkiej poniżej 25 %.

Oczywiście są to wartości umowne, orientacyjne, a każdy organizm jest inny.

Wyróżniamy też:

• niedokrwistość regeneratywną (kiedy krwinki są odbudowywane i wyniki z czasem się poprawiają co wskazuje na prawidłowa czynność szpiku kostnego),
• niedokrwistość nieregeneratywną.

Co może wydać się zaskakujące niedokrwistość może być też fizjologiczna co oznacza, że jest ona czasowa i mija samoistnie.

Taki rodzaj anemii występuje u młodych szczeniąt do 4-6 miesiąca życia i u suk w ciąży (np. hematokryt u 2-3 tygodniowych szczeniąt wynosi 28 % a 6-8 tygodniowych około 33 %).

Jest stanem przejściowym nie dającym ewidentnych objawów klinicznych i mijającym wraz z wiekiem.

Widzimy więc już na początku, że stan niedokrwistości nie jest łatwo definiowany i może wynikać z wielu różnych przyczyn o czym trzeba zawsze pamiętać.

Anemia u psa przyczyny

Najbardziej chyba wiarygodnym a zarazem szczegółowym podziałem niedokrwistości jest ten uwzględniający etiologię i patogenezę.

I tak najogólniej rzecz ujmując wyróżniamy niedokrwistość spowodowaną zaburzeniem procesów wytwarzania czyli produkcji krwinek czerwonych albo ich zwiększone zużycie.

Pierwsza grupa obejmuje więc wszelkie przyczyny ingerujące w prawidłowo przebiegający proces wytwarzania krwinek w szpiku kostnym.

Są to zaburzenia erytropoezy wynikające z uszkodzenia lub zaniku komórek prekursorowych w szpiku kostnym, czyli tych, z których krwinki powstają.

Proces powstawania krwinek może być upośledzony w konsekwencji niedoboru hormonu erytropoetyny jaki występuje w przewlekłym zapaleniu nerek. Erytropoetyna jest hormonem niezbędnym w procesie powstawania nowych krwinek czerwonych.

Może też wynikać z niedoboru składników potrzebnych do budowy erytrocytów czego przykładem jest erytropoeza neoplastyczna.

To oczywiście bardzo ogólny podział ale uwzględniający wszelkie możliwe przyczyny niedokrwistości. Ich rozwinięciem będzie dalsza część artykułu.

Druga ogromna druga grupa przyczyn prowadzących do niedokrwistości to przyczyny wynikające ze zwiększonego zużycia krwinek czerwonych.

Taki stan ma miejsce w sytuacjach ostrych krwawień czy hemolizy erytrocytarnej i pozaerytrocytarnej.

W tej grupie przyczyn nie możemy zapominać o bardzo często ostatnio u nas występujących pasożytach krwi z Babesia canis, Erhlichia, mykoplazmami na czele, które w szybkim czasie mogą doprowadzić do bardzo poważnych, zagrażających życiu anemii.

Żeby jednak zrozumieć jak wiele różnorodnych chorób może prowadzić do niedokrwistości warto prześledzić jej przyczyny na podstawie wielkości komórek.

I tak wspomniana już niedokrwistość mikrocytarna może wynikać z:

• niedoborów żelaza,
• przewlekłych zakażeń,
• przewlekłych zapaleń.

Z kolei niedokrwistość normocytarna może być konsekwencją:

• niedoborów żelaza,
• przewlekłych zakażeń i zapaleń,
• utraty krwi,
• hemolizy,
• niewydolności nerek i towarzyszącej jej niedoborowi hormonu erytropoetyny,
• zakażeń wirusowych (parwowirusy),
• zwłóknienia szpiku,
• chorobom wątroby,
• niektórym endokrynopatiom (choroba Addisona, niedoczynność tarczycy),
• procesów nowotworowych krwi i układu krwiotwórczego.

Niedokrwistość makrocytarna jest konsekwencją:

• niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego,
• chorób wątroby,
• niedoczynności tarczycy,
• usunięciu śledziony (splenektomia),
• chorób wrodzonych,
• zaburzeń syntezy DNA,
• podawania pewnych leków.

Do rozwoju niedokrwistości u psów mogą się ewidentnie przyczyniać pewne leki stosowane w leczeniu innych współistniejących chorób co jest wyrazem ich działań niepożądanych.

Są to przykładowo:

• acetaminofen,
• gryzeofulwina,
• cynk,
• sulfonamidy,
• metronidazol,
• lewamizol,
• sole złota,
• cymetydyna,
• chloramfenikol,
• barbiturany,
• niesterydowe leki przeciwzapalne,
• leki przeciwdrgawkowe,
• leki przeciwarytmiczne.

Widzimy więc dokładnie jak wiele przyczyn może powodować stany niedokrwistości i jak ważne w związku z tym jest jak najszybsza diagnostyka czyli rozpoznanie i ustalenie możliwie dokładne bezpośredniej przyczyny, żeby móc skutecznie pomóc.

Anemia u psa objawy

Jak już wiemy ze wstępu, niedokrwistość nie jest chorobą samą w sobie lecz ważnym objawem klinicznym pojawiającym się w przebiegu ogromnej rzeszy różnych stanów patologicznych, schorzeń.

Trzeba więc już na początku uzmysłowić sobie, że objawy kliniczne (czyli to co widzi gołym okiem opiekun psa) anemii i choroby ją wywołującej często przebiegają wspólnie, równolegle i mogą nakładać się na siebie.

W przebiegu niedokrwistości upośledzeniu ulegają procesy transportu tlenu i składników odżywczych i odbierania z komórek produktów przemiany materii stąd uruchomienie szeregu procesów niwelujących ten stan czyli kompensacji.

Objawy kliniczne mogą przybierać różnorakie nasilenie co uzależnione jest w dużej mierze od czasu rozwoju anemii.

Jeśli narasta ona powoli wówczas organizm jest w stanie lepiej przystosować się do powolnego spadku ilości erytrocytów i objawy kliniczne z tym związane mogą być mniej nasilone.

Z kolei jej szybki przebieg anemii z reguły powoduje bardziej drastyczne objawy kliniczne.

Ograniczone dostarczanie tlenu do komórek powoduje powstawanie mało charakterystycznych objawów ogólnych:

• zwierzę szybciej się męczy a w związku z tym unika ruchu, który jest przecież oznaką zdrowia i witalności,
• często jest osłabione, więcej czasu spędza w mało aktywnej postawie, leżąc i śpiąc,
• zmuszone do wysiłku może tracić przytomność, zwyczajnie mdleć,
• wszelkie dostępne do badania i oglądania błony śluzowe są blade, białe (bladość błon śluzowych może występować także w innych stanach patologicznych, jak choćby we wstrząsie hipowolemicznym),
• pies z anemią może mieć zimniejsze obwodowe odcinki ciała, kończyn,
• zwierzę szybciej oddycha, czy wykazuje przyspieszoną aktywność serca.

Stopniowo rozwijająca się anemia powoduje powolne narastanie objawów klinicznych, które początkowo mogą być niezauważone co ma miejsce do pewnej wartości hematokrytu.

Organizm radzi sobie, w stanach przewlekłych, z postępującą utratą krwinek aż do wartości krytycznych wynoszących około kilkanaście procent (hematokryt 12-15 %). Wówczas objawy kliniczne pojawiają się nagle co jest wyrazem braku możliwości dalszej kompensacji.

Częstotliwość pracy serca rośnie czyli pojawia się tachykardia co jest wyrazem próby radzenia sobie ustroju i zapobiegania w pewnym zakresie istniejącej patologii.

Ciche patologiczne szmery w sercu, zmiany w pulsie (np. skaczący puls) są także konsekwencją niedokrwistości.

Na czoło mogą się też wysuwać objawy choroby podstawowej. I tak przykładowo:

• krwotoki zewnętrzne czy wewnętrzne dają typowe objawy widoczne gołym okiem lub stwierdzane są w badaniach obrazowych,
• wylewy krwawe, krwiaki, zażółcenie błon śluzowych również są dość łatwe do zauważenia,
• możemy też stwierdzić powiększenie węzłów chłonnych co ma miejsce przy niedokrwistościach zakaźnych.

Generalnie będący w stanie niedokrwistości pies:

• unika ruchu,
• jest mało aktywny, apatyczny,
• nie chce jeść a więc w konsekwencji też chudnie,
• ma blade dostępne błony śluzowe, spojówki gałki ocznej,
• ma przyspieszony oddech i akcję serca,
• może mdleć przy wysiłku.

Diagnozowanie niedokrwistości psów

Diagnozowanie niedokrwistości tylko z pozoru wydaje się proste i oczywiste.

Pierwszą i niezwykle ważną czynnością jaką należy każdorazowo wykonać to dokładny wywiad kliniczny, który może dostarczyć bardzo cennych informacji i ukierunkować naszą dalszą diagnostykę.

Lekarz weterynarii powinien więc zapytać opiekuna zwierzęcia:

• czy podaje stale swemu podopiecznemu jakieś leki, gdyż niektóre z nich powodować krwawienia, uszkodzenie szpiku lub hemolizę,
• czy zaobserwował u swojego psa utratę krwi, krwotok, ciemny smolisty stolec,
• czy zauważył obecność pasożytów, a szczególnie pcheł, gdyż ich silna inwazja może powodować anemię,
• czy widział obecność żerujących kleszczy, które mogą być wektorami babesiozy i erlihiozy,
• czy podawano preparaty hormonalne oparte na estrogenach, które mogą spowodować uszkodzenie szpiku kostnego.

Z wywiadu z opiekunem psa często pojawiają się informacje dotyczące niespecyficznych objawów klinicznych budzących niepokój, takich jak przykładowo:

• bladość błon śluzowych,
• żółtaczka,
• wylewy krwawe,
• wybroczyny,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• krwiomocz,
• krew w kale,
• nietolerancja wysiłkowa,
• omdlenia.

Dużą część tych objawów, nawet jeśli nie będzie wspominał o nich sam opiekun psa można wychwycić podczas rutynowego badania klinicznego pacjenta.

Wywiad nigdy nie jest stratą czasu i w związku z tym zawsze powinniśmy zaczynać diagnostykę właśnie od niego.

Wprawdzie jak pamiętamy objawy kliniczne są bardzo niespecyficzne i na ich podstawie nie można postawić trafnego rozpoznania, ale warto o nie zapytać aby później wiedzieć od czego zacząć dokładniejszą diagnostykę.

Na początku przeprowadzamy jak zawsze badanie kliniczne, które może wykazać wiele objawów świadczących o niedokrwistości. Trudno bowiem oglądając dostępne błony śluzowe nie zauważyć ich niewłaściwego zabarwienia, bladości mogącej świadczyć o mniejszej liczbie krwinek czerwonych.

W tym celu oznaczamy poziom hematokrytu i czas wypełnienia naczyń kapilarnych czyli CRT (capillary refill time).

Ich odpowiednia interpretacja umożliwia ocenę czy mamy do czynienia z chorobami układu sercowo naczyniowego, czy z niedokrwistością.

Podczas badania psa z bladymi błonami śluzowymi powinniśmy już na początku ustalić czy ich barwa wynika z niedostatecznego dopływu krwi do tych struktur, czy może jest rzeczywiście konsekwencją niedokrwistości.

U psów z bladymi błonami śluzowymi powinniśmy sprawdzić czy są obecne wybroczyny punktowe, wylewy krwawe i krwotoki.

Oceniamy też dostępne węzły chłonne czyli dostępne struktury układu limfatycznego.

Kolejnym krokiem jest zawsze wykonania podstawowego badania krwi z morfologią i biochemią na czele. Skoro jak wiemy niedokrwistość dotyczy krwi, to jej ocena laboratoryjna powinna być podstawowym badaniem w diagnozowaniu niedokrwistości.

Ocena stopnia nasilenia niedokrwistości na podstawie oceny hematokrytu może być niezwykle pomocna w rozpoznaniu przyczyny tego stanu.

Przykładowo, łagodne nasilenie objawów klinicznych i towarzysząca mu zaawansowana niedokrwistość wskazuje raczej na przewlekłe przyczyny choroby, ostre zaś objawy kliniczne i ciężka niedokrwistość towarzyszyć może hemolizie.

Oznaczając hematokryt warto przyjrzeć się również zabarwieniu osocza (zażółcenie, hemoliza) oraz obowiązkowo ocenić zmiany morfologiczne dotyczące krwinek, które wnoszą cenne wskazówki diagnostyczne.

Pasożyty krwi oceniamy wykonując rozmaz z pobranej od pacjenta krwi żylnej.

Po rozpoznaniu stanu niedokrwistości oceniamy czy ma ona charakter regeneratywny czy nie.

Można to określić oznaczając liczbę retikukocytów w rutynowym badaniu morfologicznym krwi oraz ich wielobarwliwość czyli polichromazję.

To drugie badanie wykonujemy w trakcie wykonania rozmazu krwi.

Niedokrwistości regeneratywne wskazują nam na przyczyny pozaszpikowe, gdyż obecne niedojrzałe krwinki wskazują jednoznacznie na prawidłowe funkcje szpiku kostnego.

Występowanie niedokrwistości regeneratywnej jest więc konsekwencją utraty krwi lub jej hemolizy.

Niedokrwistość nieregeneratywna zaś rozwija się w wyniku uszkodzenia szpiku, przewlekłych chorób zakaźnych, zaburzenia erytropoezy lub krwotoku, czy hemolizy, ale tylko przez pierwsze 48-96 godzin!

To oczywiście tylko przykład będący pewnym uproszczeniem, gdyż nie zawsze udaje się tak łatwo zakwalifikować daną niedokrwistość, czego przykładem niech będzie niedobór żelaza.

Obecnie podstawowe badanie jakim jest morfologia wykonywane powinno być w każdej lecznicy za pomocą aparatu hematologicznego lub odsyłane do laboratorium zewnętrznego.

Ocena rozmazu krwi jest bardzo ważnym diagnostycznie badaniem w hematologii, ponieważ pozwala określić nie tylko czy szpik prawidłowo funkcjonuje, ale też odpowiada na pytania dotyczące wielkości i morfologii erytrocytów, oznacza przybliżoną ilość krwinek białych i ich budowę oraz pozwala wykryć obecne pasożyty krwi co w kontekście chorób odkleszczowych wydaje się kluczowe.

Opisując diagnostykę warto wspomnieć też o wskaźnikach czerownokrwinkowych gdyż są one rutynowymi oznaczeniami w morfologii jakie dostaniemy w papierowym wydruku z laboratorium.

I tak wyróżniamy wśród nich:

• MCV czyli średnia objętość krwinki czerwonej,
• MCH czyli średnią zawartość hemoglobiny,
• MCHC- średnie stężenie hemoglobiny w krwince.

Parametry te opisują jakość erytrocytu i są niezwykle pomocne w interpretacji całościowego wyniku morfologii.

W artykule nie sposób opisać wszelkich zmian wyglądu samych krwinek. Jest ich zwyczajnie za dużo, niech więc za przykład posłuży nam tylko kilka z nich.

I tak:

• wielobarwliwość wskazuje na regeneracje,
• niedobarwliwość na niedobór żelaza,
• mikrocytoza może wynikać z niedoboru żelaza, zespolenia wrotno obocznego lub być związana z rasą (np. akita, shar pei),
• ciałka Hainza wskazywać mogą na uszkodzenie krwinek przez substancje utleniające,
• sferocytoza może sugerować niedokrwistość tła immunologicznego, zatrucie cynkiem.

Równolegle oceniając morfologię krwi nigdy nie powinniśmy zapomnieć o białku całkowitym, którego spadku nie zauważymy przy hemolizie, będzie zaś obniżone przy utracie krwi.

Wreszcie w diagnostyce niedokrwistości w przypadkach nieregeneratywnych wskazane może być wykonanie badania szpiku kostnego pobranego w trakcie punkcji.

Morfologia nie jest jedynym badaniem pomocnym w diagnostyce ale powinna być traktowana jako ważny element w całej układance jaką jest rozpoznanie i co za tym idzie jeśli to możliwe skuteczna terapia.

Uzupełnieniem jej jest zawsze biochemia krwi, która może dostarczyć cennych informacji.

Przykładowo wolna niezwiązana bilirubina może świadczyć o hemolizie, stężenie białka całkowitego o odwodnieniu, mocznika i kreatyniny o pracy nerek, a aktywność enzymów wątrobowych o patologiach na terenie tego narządu.

Inne testy przeprowadzamy w zależności od potrzeb i naszych podejrzeń – może to być przykładowo test na obecność krwi w kale przy podejrzeniu krwawień do światła przewodu pokarmowego.

Rodzaje niedokrwistości i ich leczenie

Zaburzenie procesów tworzenia krwinek jako przyczyny anemii czyli upośledzenie erytropoezy

Krwinki czerwone powstają w szpiku kostnym z komórek prekursorowych do czego potrzebne jest właściwe zaopatrzenie go w składniki odżywcze i tlen oraz udział innych czynników regulujących te procesy.

Najczęściej upośledzenie krwiotworzenia dotyczą wszystkich komórek powstających w szpiku, a nie tylko samych erytrocytów.

Niedokrwistość aplastyczna zwana też panmielopatią jest bardzo poważnym schorzeniem szpiku, który wykazuje cechy niewydolności czyli nie wytwarza prawidłowo komórek, czego konsekwencją jest pancytopenia we krwi obwodowej.

Możemy mieć do czynienia z hipoplazja lub aplazja szpiku.

Przyczyny

Wśród przyczyn tego stanu wymieniamy:

• działanie toksyn i związków chemicznych na szpik kostny (np. metale ciężkie, DDT),
• niektóre leki (np. fenylbutazon, chloramfenikol, cytostatyki),
• hormony estrogenowe (hiperestrogenizacja spowodowana guzem komórek Sertoliego lub jatrogenne estrogeny).

Inaczej mówiąc cierpią one z powodu niedotleniania bo procesy za które odpowiadają w organizmie erytrocyty ulegają zaburzeniu z powodu braku dostatecznej ilości tych komórek.

Diagnostyka

W rozpoznaniu choroby musimy zawsze uwzględniać liczne zaburzenia wpływające na proces hemapoezy w tym wszelkie choroby szpiku kostnego.

Pomoce okazuje się tutaj właśnie badanie morfologii, które jest badaniem podstawowym i cytologia szpiku kostnego.

Rokowanie w każdym przypadku jest raczej ostrożne lub niestety niekorzystne, bowiem raz uszkodzony szpik nie podejmuje swoich zadań.

Objawy

Chore psy przejawiają typowe objawy niedokrwistości z krwawieniami na czele, jak również:

• bladość błon śluzowych,
• brak apetytu i wynikająca z niego utrata masy ciała,
• anoreksję,
• osłabienie,
• zwiększone zapotrzebowanie na ciepło,
• wzrost częstotliwości pracy serca.

Leczenie

Leczenie obejmuje zaś wykonywanie transfuzji krwi, podawanie glikokortykosteroidów i anabolików, antybiotyków, a czasem podawanie leków immunosupresyjnych (np. cyklosporyna).

Bardzo rzadko spotykamy się z sytuacją gdy niewydolność szpiku może ograniczać się tylko i wyłącznie do erytropoezy czyli do produkcji krwinek czerwonych.

Stan taki określany jest mianem erytroblastopenii.

Choroba ta dotyka wyłącznie komórek prekursorowych dla krwinek czerwonych, a u jej podłoża leżą zjawiska immunologiczne z przeciwciałami IgG i limfocytami T na czele.

Leczenie tego rodzaju anemii u psa sprowadza się do stosowania terapii immunosupresyjnej do której wykorzystujemy np. cyklosporynę, prednizolon.

Niedokrwistość spowodowana utratą krwi

Jest to stosunkowo częsty stan towarzyszący wszelkich urazom, wypadkom, przecięciu skóry, zabiegom operacyjnym czy uszkodzeniom ciała z przerwaniem ciągłości naczyń krwionośnych.

Do krwawień może też dochodzić w przypadku rozpadających się guzów czy ciężkich zaburzeń hemostazy.

W sytuacji utraty 30-40 % objętości krwi krążącej rozwija się wstrząs hipowolemiczny, który nie leczony, podobnie jak utrata ponad 45 % objętości krwi prowadzi do śmierci.

U zdrowych psów zazwyczaj po czasie 48-96 godzin od zdarzenia pojawia się cechy świadczące o regeneracji czyli produkcji krwinek.

Objawy

Na skutek utraty krwi rozwijała się będzie niewydolność krążenia z takimi symptomami jak:

• spadek ciśnienia krwi,
• słabo wyczuwalny puls,
• bladość błon śluzowych,
• chłodne kończyny,
• zwiększenie liczby oddechów,
• obniżenie temperatury ciała.

Jak najszybciej powinniśmy ustalić źródło krwawienia i starać się zatrzymać krwotok stosując adekwatne metody chirurgiczne.

Nagła utrata krwi w krótkim czasie stanowić może zagrożenie dla życia pacjenta. Konieczne jest jak najszybsze działanie polegające na leczeniu płynami a więc płynoterapia krystaloidami lub koloidami, czy transfuzje krwi lub jej preparatów.

W każdym przypadku dużej utraty krwi powinniśmy wdrożyć leczenie przeciwwstrząsowe, które ratuje życie.

Taką niedokrwistość z reguły łatwo rozpoznać z uwagi na ewidentne objawy kliniczne (krwotok). Pamiętaj tylko, że niezwykle trudno jest oszacować ilość traconej krwi.

Krwotoki nie muszą być widoczne gołym okiem i dotyczyć jam ciała (krwotoki wewnętrzne). Wówczas bardzo pomocne mogą być badania obrazowe z USG, RTG czy tomografia na czele.

W przypadku braku takowych można podejrzewać zaburzenia krzepliwości, a krwotoki wewnętrzne rozpoznać przy pomocy diagnostyki obrazowej (np. usg) czy punkcji jamy brzusznej. Po zatrzymaniu krwawienia niedokrwistość mija w przeciągu kilku tygodni.

W rozpoznaniu ostrej niedokrwistości krwotocznej nieodłączna okazuje się diagnostyka laboratoryjna.

Niedobór erytropoetyny

Jest dość często występującą patologią mającą bezpośredni wpływ na proces krwiotworzenia w szpiku kostnym i prowadzącym do rozwoju niedokrwistości nieregeneratywnej.

Przyczyny

Występuje nie tylko w przewlekłej niewydolności nerek ale również w przebiegu niektórych zaburzeń natury hormonalnej a więc:

• niedoczynności tarczycy,
• nadczynności kory nadnerczy,
• niedoczynności przysadki,
• stanach hiperestrogenizmu.

Niedobór erytropoetyny jest książkowym przykładem niedokrwistości w przebiegu przewlekłej choroby nerek, której towarzyszą bardzo poważne zaburzenia ogólnoustrojowe, np.:

• krwawienia do przewodu pokarmowego,
• hemoliza,
• obniżenie żelaza w osoczu,
• wtórna nadczynność przytarczyc i działanie parathormonu,
• krótsze życie erytrocytów.

Objawy

Objawy kliniczne tego rodzaju niedokrwistości łączą się z typowymi objawami niewydolności nerek, a więc towarzyszą stanowi zaawansowanej mocznicy. Możemy zaobserwować:

• blade błony śluzowe,
• osowiałość,
• apatię,
• brak apetytu,
• przyspieszoną pracę serca,
• zwiększoną ilość oddechów.

Diagnostyka

W badaniach laboratoryjnych musimy zawsze pamiętać o obecnym odwodnieniu pacjenta co może w pewien sposób maskować niedokrwistość. Wykażemy w nich zwiększone stężenie mocznika i kreatyniny, niedokrwistość bez cech regeneracji.

Leczenie

Rokowanie w takich przypadkach co do długotrwałego przeżycia jest złe, gdyż niestety choroba podstawowa jaką jest niewydolność nerek postępuje.

Powinniśmy dążyć do wyrównania hematokrytu poprzez wykonywanie transfuzji krwi czy podawania erytropoetyny w różnych dawkach (np. 100 j.m. / kg m. c. 3 x w tygodniu z późniejszym zmniejszaniem dawki).

Podstawą jest zawsze leczenie nie tylko samej anemii, ale też istniejącej niewydolności nerek, czym zmniejszamy choćby utratę krwi na skutek owrzodzenia przewodu pokarmowego.

Niedokrwistości niedoborowe

Jako przykład tego typu niedokrwistości może nam służyć niedobór żelaza prowadzący do zaburzenia syntezy hemoglobiny.

Niedobory mogą też dotyczyć innych składników niezbędnych do syntezy, a mianowicie miedzi czy witaminy B6, ale stwierdzane są one sporadycznie.

Przyczyny

Anemia z niedoboru żelaza wynika najczęściej u psów z przewlekłej utraty krwi, której towarzyszy niedobór składników do jej wytwarzania.

Takie stany patologiczne występują u psów przy:

• obecności pasożytów jelitowych np. tęgoryjców,
• wrzodach żołądka,
• zapchleniach silnego stopnia,
• nowotworach dróg moczowych krwawieniach,
• zapalnych stanach przewodu pokarmowego,
• ciąży,
• zaburzeniach wchłaniania żelaza.

Musimy pamiętać, że największy procent żelaza w organizmie występuje właśnie w hemoglobinie, oraz nie zapominać o fakcie bardzo oszczędnego gospodarowania żelazem (niewielki procent jego jest tracony a zdecydowana większość odzyskiwana z rozpadających się erytrocytów).

Objawy

Objawy kliniczne tego typu niedokrwistości to:

• krwawe stolce,
• krwiomocz,
• ślady ektopasożytów,
• zapalenie skóry przez nie wywoływane,
• typowe objawy niedokrwistości.

Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu niedoboru żelaza, któremu towarzyszy niedokrwistość mikrocytarna, niedobarwliwa, obniżenie wskaźników czerwonokrwinkowych MCV i MCH oraz MCHC.

W rutynowej diagnostyce nie badamy z reguły stężenia żelaza w surowicy, gdyż niski jego poziom występuje też w innych stanach chorobowych (np. ostre i przewlekłe stany zapalne, choroby nerek, tarczycy).

Leczenie

Rokowanie w przypadku tego typu schorzenia jest dobre pod warunkiem usunięcia źródła krwawienia i utraty żelaza.

Poziom żelaza możemy wyrównywać podając je doustnie, choć taki sposób może powodować różne zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, bóle brzucha).

Niedokrwistość występuje również w przypadku niedoboru kwasu foliowego i witaminy B 12.

Stany takie jednak prawie nigdy nie występują u zwierząt w naturze.

Mogą się zdarzyć jedynie w przypadkach leczenia:

• preparatami będącymi antagonistami kwasu foliowego (metotreksat),
• lekami przeciwpadaczkowymi,
• sulfonamidami.

Oczywiście mam tutaj na myśli przypadki długotrwałego ich podawania.

Niedokrwistość hemolityczna

Niedokrwistości u psów w większości przypadków wynikają z nadmiernego, nasilonego zużycia krwinek czerwonych we krwi i całym układzie obsługiwanym przez makrofagi.

Inaczej mówiąc: z różnych przyczyn skraca się czas przeżycia tych komórek czego konsekwencją jest po prostu anemia u psa.

Przyczyny

Może się tak dziać na skutek wad w budowie erytrocytów i wtedy mówimy o przyczynach wewnątrzerytrocytarnych, ale sytuacje te są dość rzadkie. Są one spowodowane chorobami genetycznymi prowadzącymi do szybszej śmierci komórek, w trakcie których mamy do czynienia z:

• nieprawidłowym kształtem komórek,
• nieprawidłowo zbudowana błona komórkową,
• niedoborami enzymatycznymi.

Zmiany tego typu nie zawsze muszą dawać obraz niedokrwistości.

Główną grupę niedokrwistości hemolitycznych wywołują przyczyny zlokalizowane poza erytrocytami zwane zewnątrzkomórkowymi lub pozaerytrocytarnymi.

Bardzo wiele różnorodnych przyczyn może je wywoływać o czym chciałbym abyśmy już na wstępie pamiętali.

Jako potencjalne przyczyny niedokrwistości hemolitycznych u psów możemy wymienić:

• przeciwciała skierowane przeciwko antygenom błony komórkowej erytrocytów jakie powstają przy:
  • hemolitycznych reakcjach poprzetoczeniowych krwi,
  • chorobach autoimmunologicznych,
  • chorobach wirusowych,
  • podawaniu niektórych leków, np.:
    • lewamizol,
    • fenylbutazon,
    • penicyliny,
    • cefalosporyny,
• zaburzenia biochemiczne np. hipofosfatemia,
• zakażenia pasożytnicze z Babesią canis oraz Erlichiozą na czele,
• powiększenie śledziony prowadzące do nasilonego niszczenia erytrocytów i przedwczesne ich obumieranie,
• zakażenia bakteryjne np. Leptpspira icterohaemorrhagica,
• zatrucia chemiczne powodowane przez metale ciężkie, takie jak:
  • ołów,
  • cynk,
  • srebro,
  • wysokie dawki miedzi,
• uszkodzenia mechaniczne z mikroangiopataiami (zapalenie naczyń, kłębuszków nerkowych), rozsianym krzepnięciem wewnątrznaczyniowym, guzami nowotworowymi i zespołem mocznicowym na czele,
• przyczyny termiczne,
• zaburzenia osmotyczne (długie leczenia oksydantami).

Potencjalnych przyczyn powodujących stany hemolizy może być więc niezwykle dużo.

Hemoliza może odbywać się pozanaczyniowo (makrofagi śledziony i wątroby, szpik kostny) oraz wewnątrznaczyniowo.

Ta druga jest bardzo niebezpieczna gdyż może wywoływać rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe, a wolna hemoglobina uszkadzać tkanki (np. nerki).

Objawy

W sytuacji ciężkiej hemolizy wewnątrznaczyniowej zauważymy:

• gorączkę,
• apatię,
• osłabienie,
• brak przyjmowania pokarmu,
• objawy wstrząsu.

Błony śluzowe przyjmują kolor blady i mogą być lekko zażółcone, wątroba ulega powiększeniu a mocz ciemno czerwono brązowy.

W diagnostyce szczegółowej niezwykle ważny okazuje się wywiad z opiekunem psa (np. podawane leki) oraz dokładne badanie kliniczne (RTG, badania laboratoryjne morfologia z biochemią oraz test Coombsa).

Ten ostatni pozwala wykryć aglutynacje krwinek czerwonych na szkiełku podstawowym i tym samym potwierdza niedokrwistość immunohemolityczną.

Rokowanie

Rokowanie w niedokrwistościach hemolitycznych jest uzależnione od ich przyczyny ale generalnie jest ostrożne do złego. Wyjątkiem może być babesioza i hewmobartoneloza wcześnie wykryta i poddana intensywnemu leczeniu.

Leczenie

Przy niedokrwistościach autohemolitycznych wskazania jest terapia immunosupresyjna oparta na podawaniu glikokortykosteroidów i innych leków supresyjnych (np. cyklofosfamid, azatiopryna).

Niedokrwistość w przebiegu chorób zapalnych

Jest bardzo często występującym rodzajem niedokrwistości u zwierząt towarzyszących.

Przyczyny

Może rozwijać się z przebiegu zapaleń ostrych i przewlekłych, w trakcie których dochodzi do zaburzeń wywoływanych przez cytokiny z czynnikiem martwicy nowotworu i interleukiną 1 na czele.

Substancje te uwalniane przez makrofagi hamują erytropoezę i ustawiają niejako organizm na walkę z patogenem (poprzez stymulację granulocytów).

Zmiany dotyczą też dostępności samego żelaza (staje się trudniej dostępne dla erytrocytów). Skróceniu ulega też okres życia samych krwinek czerwonych co może przekładać się na występowanie anemii u psa.

Przetaczanie krwi

Czasem w leczeniu niedokrwistości musimy uciec się do bardziej skomplikowanych metod leczniczych. Jedną z nich jest z całą pewnością przetaczanie krwi, która jest tkanką niezbędną do życia.

Takie działanie tylko z pozoru wydaję się procedurą prostą i nie pociągająca za sobą żadnych zagrożeń. Nieumiejętne przeprowadzenie transfuzji krwi może bowiem rodzić śmiertelne w skutkach konsekwencje o czym musimy już na wstępie jasno sobie powiedzieć.

Zwierzęciu możemy przetoczyć krew pełną oraz poszczególne jej frakcje w zależności od zapotrzebowania, a więc np.:

• tylko płytki krwi – osocze bogatopłytkowe,
• krwinki czerwone – koncentrat czerwonokrwinkowy.

Najczęściej podajemy krew pełną oczywiście uprzednio pobraną od zdrowego i przebadanego dawcy, umiejętnie opracowaną i przetworzoną.

Wskazaniem do transfuzji krwi będzie:

• nagła utrata krwi (ponad 30 ml/ kg m. c.),
• znaczny spadek hematokrytu (poniżej 20 %),
• przewlekła utrata krwi z zaburzeniem erytropoezy (poniżej 15 %),
• niektóre zabiegi chirurgiczne przy istniejącej anemii,
• koagulopatie,
• trombocytopatie,
• hipoproteinenie przy wielu chorobach, np.:
  • parwowiroza,
  • zespół nerczycowy,
  • zapalenie otrzewnej.

Dobrze uprzednio, jeśli to oczywiście możliwe oznaczyć grupę krwi oraz przeprowadzić próbę krzyżową czym zapewniamy sobie komfort tej procedury i eliminujemy możliwe reakcje poprzetoczeniowe.

Krew przetaczamy z zachowaniem dużej ostrożności podając ją do wenflonu umieszczonego w żyle cały czas obserwując biorcę.

Mamy tu na względzie możliwe reakcje poprzetoczeniowe, które wprawdzie nie są częste ale mogą być groźne w skutkach.

Dzielimy je na immunologiczne (ostra hemoliza, gorączka, pokrzywka, anafilaksja) spowodowane niezgodnością grup krwi i nieimmunologiczne (gorączka, wymioty, hipotermia, zakażenia, niewydolność mięśnia sercowego).

W przypadkach pojawienia się reakcji poprzetoczeniowych należy natychmiast zaprzestać dalszego podawania krwi, oraz wdrożyć stosowne leczenie przeciwwstrząsowe (płynoterapia, leki sterydowe, adrenalina, leki przeciwgorączkowe, antyhistaminowe).

Leczenie za pomocą transfuzji niwelując anemię daje organizmowi czas na wytworzenie własnych krwinek czerwonych i pozwala przetrwać najtrudniejszy okres związany z niedokrwistością.

Dieta przy niedokrwistości u psa

Ważną kwestią związaną z niedokrwistością jest wspomożenie jej leczenia poprzez umiejętnie prowadzone żywienie. Jest to też bez wątpienia niezwykle interesujący samych opiekunów temat, którzy zastanawiają się co zrobić aby w warunkach domowych ułatwić dochodzenie psa do zdrowia, u którego stwierdzono niedokrwistość.

W przebiegu anemii jak dobrze wiemy zwierzę bardzo często nie ma ochoty do jedzenia, traci apetyt a w dłuższej perspektywie czasowej pobierając mniej pokarmu może chudnąć. Tak dzieje się choćby w przewlekłej niewydolności nerek. Dodatkowo bardzo często mamy też różnego stopnia uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego i objawy z tym związane co może istotnie upośledzać wchłanianie pobranych składników odżywczych. Stąd umiejętnie dobrany pokarm odgrywa bardzo istotną, wręcz kluczową sprawę.

Odpowiednia dieta największe wpływ na leczenie niedokrwistości będzie miała w przypadkach niedoborów pokarmowych i zatruć pokarmowych. Niedobory pokarmowe występują u naszych psów albo w sytuacji złego wchłaniania albo nadmiernego przerostu bakteryjnego. Wtedy też może okazać się, że stężenie witaminy B 12 i kwasu foliowego czyli składników niezbędnych w krwiotworzeniu istotnie spada.

Wprawdzie niedokrwistości na tle niewłaściwego żywienia nie zdarzają się zbyt często z uwagi na karmienie psów gotowymi, zbilansowanymi pokarmami dopasowanymi do wieku i stanu fizjologicznego, które to zawierają wszelkie niezbędne składniki odżywcze we właściwych dawkach. Z niedokrwistością niedoborową mamy do czynienia w przypadku gdy niezbędne dla organizmu składniki (np. żelazo, witamina B12) nie są dostarczane do niego w wystarczających ilościach.

Dieta może stanowić ogromne wsparcie procesu leczenia, ale zawsze musi być dobrana do konkretnego problemu chorobowego. Rodzajów anemii jak pamiętamy mamy bardzo wiele, stąd u podstaw żywienia zawsze będzie leżało rozpoznania tła anemii, czyli czynnika ją wywołującego. W związku z tym dieta powinna zawsze dopasowana być do konkretnej jednostki chorobowej przy której występuje anemia, żywienie bowiem w każdym przypadku będzie inne o czym warto pamiętać. Stąd trudno jednoznacznie określić taką uniwersalną dietę dla psów z niedokrwistością.

Lecząc poprzez właściwe żywienie daną patologię (np. niewydolność nerek) trochę jakby przy okazji wspieramy organizm i niwelujemy niedokrwistość.

Uogólniając, przy niedokrwistości powinniśmy wspomagać proces krwiotworzenia podając karmę dla psa i suplementy bogate w:

• żelazo,
• witaminę C,
• miedź,
• witaminy z grupy B.

Ich obecność jest niezbędna w procesie powstawania krwinek czerwonych w szpiku.

Ważne też jest zbilansowanie diety gdyż nawet wysokie dawki substancji korzystnie wpływających na proces krwiotworzenia podawane w niewłaściwych proporcjach mogą nie wywoływać korzystnej dla nas poprawy.

Wielu opiekunów psów próbuje domowymi sposobami uzupełniać składniki potrzebne do produkcji erytrocytów poprzez podawania psu produktów z wysoką zawartością korzystnych składników. Uzupełniają więc dietę w surowe produkty zwierzęce z:

• wątróbką,
• czerwonym krwistym mięsem,
• nerkami,
• sercem,
• jajkami.

Taki sposób, choć ma swoje zalety, może rodzić też pewne zagrożenia związane choćby z pasożytami obecnymi w surowych częściach zwierząt. Mięso musi więc jak zawsze pochodzić z pewnego źródła i być przebadane, a tym samym bezpieczne dla zwierzęcia.

Doskonałym źródłem miedzi i witamin z grupy B jest wspomniane już żółtko czy suplementy z drożdżami piwnymi.

W każdym przypadku z uwagi na obniżony apetyt podawane pokarmy muszą być dobrej jakości, charakteryzować się wysoką strawnością i przyswajalnością. Dieta musi więc być lekkostrawna i bardzo apetyczna tak żeby chore zwierzęta chętniej ją pobierały.

Mamy też dostępne liczne suplementy diety wspomagające proces krwiotworzenia, z których warto skorzystać w dochodzeniu psa do pełni zdrowia.

Aby optymalnie ułożyć jadłospis psa z anemią dobrym pomysłem jest konsultacja z psim dietetykiem.

Podsumowanie

Mam świadomość, że w artykule nie sposób szczegółowo opisać wszelkich zagadnień związanych z niedokrwistością u naszych psich podopiecznych i może pojawić się swego rodzaju niedosyt wiedzy.

Chciałbym jednak jasno przekazać Państwu jak skomplikowane czasem są tematy związane z jednym tylko objawem chorobowym jakim może być stan anemii u psa.

Niedokrwistość nie jest bowiem chorobą sama w sobie, a towarzyszy szeregu schorzeń dotyczących różnych układów i narządów. W związku z tym nie ma jednego schematu leczenia i postępowania w każdym przypadku. Wymagana jest daleko idąca ostrożność i indywidualne podejście kliniczne.

W wielu bowiem sytuacjach, po usunięciu bezpośredniej przyczyny udaje się znacznie poprawić komfort życia pacjenta, powiem więcej wyleczyć go z choroby.

Nieocenione okazuje się tutaj podstawowe badanie krwi jakim jest morfologia, która warto na jakiś czas wykonać nawet u pozornie zdrowego zwierzęcia.

Patologia bowiem wcześnie wykryta daje zawsze większe szanse na pełne i trwałe wyleczenie.