Nadczynność tarczycy u kota: jak rozpoznać i leczyć hipertyreidyzm?

Każdy żywy organizm przychodząc na świat podlega nieubłaganemu procesowi starzenia się i z każdym dniem swego życia, czy tego chce czy nie, nieubłaganie zbliża się do biologicznego końca.

Oczywiście na co dzień raczej nie myślimy o sobie w ten dekadencki sposób, nie mniej jednak postępujące procesy związane z funkcjonowaniem i zużywaniem się narządów i organów przebiegają stale.

Jest to naturalna kolej rzeczy, choć tak naprawdę każdy chciałby być jak najdłużej, o ile nie stale, piękny, młody i zdrowy.

O ile proces starzenia się u ludzi przebiega w dłuższej perspektywie czasowej i pewne objawy zauważalne są dopiero po upływie kilkudziesięciu lat, to u naszych zwierząt w związku z tym, że żyją krócej, przebiega on zdecydowanie szybciej.

Musimy zaakceptować to, że nawet najbardziej ruchliwego i energicznego psa i kota czeka kiedyś starość i związane z nią choroby natury geriatrycznej.

Ciężko czasem pogodzić się z faktem, że 7-8 letni pies czy kot zaliczany jest już do grupy zwierząt starszych i w związku z tym wymaga większej opieki z naszej strony, częstszych badań czy wizyt kontrolnych w gabinecie weterynaryjnym.

Pamiętajmy bowiem, że każda choroba wcześniej wykryta stwarza większe szanse na pełne wyleczenie lub przynajmniej na dłuższe zapewnienie komfortu życia i jego wydłużenie.

Na co więc szczególnie zwrócić uwagę będąc posiadaczem starszego kota?

Jest wiele chorób, które mogą ujawnić się u seniora.

Wśród nich na pierwsze miejsce pod względem częstości występowania, jeśli chodzi o choroby natury endokrynologicznej, wysuwa się nadczynność tarczycy, czyli hipertyreoidyzm.

I właśnie tę jednostkę chorobową postaram się przybliżyć Ci w poniższym artykule.

Jednocześnie chciałbym uwrażliwić posiadacza starszego kota na pewne objawy i szybką wizytę w gabinecie weterynaryjnym i ewentualną interwencję medyczną.

Czym jest tarczyca i dlaczego jest tak ważna

Tarczyca (glandula thyroidea) jest parzystym gruczołem wydzielania wewnętrznego położonym w okolicach krtani.

Produkuje on niezwykle ważne dla sprawnego funkcjonowania organizmu hormony:

• tyroksynę (T4),
• trójjodotyroninę (T3),
• kalcytoninę.

W miąższu gruczołu występują pęcherzyki produkujące te dwa hormony (T3 i T4) oraz komórki jasne – komórki C wytwarzające kalcytoninę i w mniejszym stopniu serotoninę i somatostatynę. Z punktu widzenia nadczynności tarczycy będą nas interesowały hormony T3 i T4.

Hormony te wywodzą się z aminokwasu tyrozyny, która stanowi produkt wyjściowy do ich produkcji.

Cały proces odbywa się wewnątrz pęcherzyków gruczołu tarczycowego, z których są one uwalniane w razie potrzeby do krwioobiegu.

Co istotne to właśnie tyroksyna, czyli T4, występuje w przeważającej ilości (aż 99%) w formie związanej z białkiem transportującym w przeciwieństwie do trójjodotyroniny, czyli T3 związanej luźno i w związku z tym szybko i łatwo dostępnej, w razie potrzeby dla organizmu.

Stąd też to właśnie T3 uważa się za czynną biologicznie formę, choć w gruncie rzeczy jest jej dużo mniej (stosunek T4 do T3 wynosi 50:1) w krwioobiegu.

Trójjodotyronina powstaje też w zdecydowanej części właśnie we krwi obwodowej w wyniku procesu dejonizacji tyroksyny.

Niewielką ilość hormonów tarczycowych, które nie są związane z białkami, a krążą we krwi, określa się mianem wolnej tyroksyny (fT4) lub wolnej trójjodotyroniny (fT3).

Właściwością specyficzną tarczycy jest ogromna zdolność magazynowania jodu i stanowienia rezerwuaru dla organizmu tego pierwiastka. Cecha ta zapewnia sprawne funkcjonowanie narządu przez wiele miesięcy nawet w sytuacji zupełnego braku tego mikroelementu w pokarmie.

Tak na marginesie wykorzystano ją po awarii w czarnobylskiej elektrowni, kiedy to podawano dzieciom płyn Lugola zawierający jod, w celu wysycenia tarczyc tym pierwiastkiem, a nie radioaktywnym jego izotopem.

Produkcja w tarczycy podlega ścisłej regulacji ze strony przysadki mózgowej wytwarzającej z kolei hormon TSH – tyreotropinę, a ona z kolei zależy od podwzgórzowego hormonu TRH, czyli tyreoliberyny i odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Hormony tarczycy są niezwykle istotnymi z punktu widzenia metabolizmu organizmu, ponieważ oddziałują na wszystkie tkanki i narządy organizmu, wpływając tym samym na niemal każdy proces biochemiczny.

Są niezmiernie ważne w rozwoju płodu, szczególnie jego układu mięśniowego i nerwowego.

Regulują przemianę tłuszczy, węglowodanów, wpływają na prace mięśnia sercowego (działanie izotropowe i chronotropowe dodatnie), a także pobudzają proces krwiotworzenia, czyli erytropoezę.

Wpływają również na sprawne funkcjonowanie osteoklastów i osteoblastów, czyli komórek odpowiedzialnych za rozwój kości i metabolizm kostny.

Współdziałając zaś z hormonem wzrostu są niezastąpione w rozwoju organizmu – zarówno somatycznym jak i płciowym.

Skoro wiemy już jaką rolę odgrywają hormony w ustroju kota możemy przejść do opisywania sytuacji patologicznej, kiedy to tych hormonów jest zdecydowanie za dużo.

Nadczynności tarczycy u kota przyczyny

Główną przyczyną nadczynności tarczycy u kotów są łagodne rozrosty nowotworowe dotyczące tego narządu.

Nie znamy jednocześnie przyczyn, które je powodują, ale na podstawie stwierdzanych wysokich poziomów przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) możemy podejrzewać autoimmunologiczne podłoże tej choroby.

Rozrosty nowotworowe u kotów zawsze są aktywne hormonalnie i powodują stan hipertyreoidyzmu i konsekwencje z tego wynikające.

W nielicznych przypadkach, niecałe 5%, przyczyną nadczynności tarczycy mogą być złośliwe nowotwory tarczycy, czyli aktywne hormonalnie gruczolakoraki.

Warto również zaznaczyć wpływ żywienia na rozwój nowotworów tarczycy. Koty żyjące w miejscach ubogich w jod, są bardziej narażone na powiększenie tarczycy i proces nowotworowy.

Częściej u nich rozwijają się gruczolakoraki w związku z przewlekłym niedoborem jodu, co ma miejsce w terenach, gdzie pierwiastek ten jest wypłukiwany z gleby na skutek choćby częstszych powodzi.

Naukowcy podejrzewają zresztą o wiele więcej czynników, jakie mogą wpływać na rozwój choroby, choć wielokrotnie nie zostało to bezspornie udokumentowane.

I tak często pojawia się podejrzenie o dużym wpływie braku wychodzenia z domu kotów i życiem z tym związanym, a więc jedzeniem gotowych, puszkowych karm czy korzystaniem z kuwety, jako czynnikach sprzyjających rozwojowi nadczynności.

Gruczoł tarczycowy u kotów zbudowany jest z dwóch płatów, a nadczynność dotyka albo jednego z nich albo obu.

Jak więc widzimy w przypadku nadczynności tarczycy nie wszystko jest jeszcze poznane i czasem trudno odpowiedzieć w sposób prosty na pytanie: co jest przyczyną tej kociej choroby?

Które koty są najbardziej narażone?

Choroba zdecydowanie częściej występuje u kotów w średnim wieku lub starszych, czyli powyżej 8 roku życia (inne źródła wymieniają koty 12-13 letnie).

Nie stwierdzono dotychczas predyspozycji rasowych czy płciowych w przebiegu nadczynności tarczycy, choć częściej na tle innych kotów występuje ona u kotów syjamskich, czy himalajskich.

Istnieją również podejrzenie, że niewychodzące koty domowe, korzystające z kuwety, karmione karmą komercyjną bardziej narażone są na rozwój tej przypadłości.

Widzimy więc dobitnie, że choroba nie poddaje się łatwej klasyfikacji i póki co, możemy być pewni jedynie tego, że przeważnie występuje u zwierząt w sile wieku lub seniorów.

Nadczynność tarczycy u kota objawy

Tarczyca jest niezwykle ważnym gruczołem wydzielniczym produkującym hormony, stąd objawy ich nadmiaru muszą być poważne i w żadnym wypadku nie mogą zostać zbagatelizowane przez opiekuna kota.

W wyniku nadczynności wzrasta szybkość przemiany materii, czego konsekwencją będzie ujemny bilans białkowy (w organizmie więcej białek będzie ulegało rozpadowi niż wyprodukowaniu) i co za tym idzie – wzrost zapotrzebowania na tlen.

Koty z nadczynnością tarczycy z reguły wykazują wyższą temperaturę ciała, co wynika właśnie z faktu podniesienia podstawowej przemiany materii oraz polidypsję i poliurię (czyli więcej piją i sikają, niż przewiduje norma dla tego gatunku).

Książkowymi objawami nadczynności tarczycy u kotów będą więc:

• spadek masy ciała jako wyraz podniesienia przemiany materii,
• polidypsja, czyli wzrost spożycia wody,
• poliuria, czyli większa ilość wydalanego moczu,
• polifagia, czyli zwiększenie ilości spożywanych kalorii,
• wymioty, biegunka,
• tachykardia, czyli przyspieszenie rytmu serca,
• wzmożona aktywność fizyczna,
• kardiomiopatia przerostowa.

Nadczynność tarczycy i zatrucie hormonami tarczycowymi (tyreotoksykoza) prowadzi do przerostu mięśnia sercowego i nadciśnienia tętniczego, a więc daje objawy kardiologiczne.

Charakterystycznym objawem jest znaczny wzrost apetytu, choć nie zawsze musi on występować (znaczna niewydolność mięśnia sercowego czy zaawansowany proces nowotworowy będzie dawał objawy anoreksji), a mimo to postępujące chudnięcie kota.

Zwierzę chudnąc traci elastyczność skóry, co sprawia dziwne wrażenie jakby było jej za dużo.

Chore koty mogą wykazywać wyraźne pobudzenie i nadmierną aktywność fizyczną, a przy tym zaburzenia w wykonywaniu ruchów.

Nawet niewielkiemu wysiłkowi fizycznemu może towarzyszyć oddychanie otwartą jamą ustną, jako wyraz duszności czy rozszerzone źrenice.

Drżenie mięśni, duszność, niewydolność fizyczna, a przy tym zaniedbywanie toalety, zły wygląd okrywy włosowej czy zaniki mięśniowe to typowy obraz kota wykazującego nadczynność tarczycy.

Charakterystycznym objawem związanym z nadczynnością tarczycy u kotów jest neuromiopatia manifestująca się osłabieniem albo dobrzusznym zgięciem szyi.

Nasilenie zmęczenia może być tak duże, że w niektórych przypadkach koty muszą odpoczywać nawet po niewielkim wysiłku polegającym na przejściu z jednego miejsca w drugie. Na szczęście dla nas nie w każdym wypadku tak skrajne zmęczenie ma miejsce.

Musisz pamiętać, że objawy choroby nie w każdym przypadku będą równie nasilone i tak, gdy powodem nadczynności jest łagodny rozrost tarczycy symptomy rozwijały będą się powoli, stopniowo – w przeciwieństwie do raka tarczycy, który powoduje najczęściej pojawienie się objawów nagle i szybko.

Pamiętajmy też o zastoinowej niewydolności serca w zaawansowanych przypadkach i nadciśnieniu i nie łączmy tego z postępującym procesem starzenia, ale zawsze próbujmy ustalić przyczynę tego stanu.

W nadczynności tarczycy dochodzi do rozwoju hepatopatii, czyli powiększenia wątroby jako konsekwencji jej niedotlenienia i zwiększonego zużycia tlenu w układzie pokarmowym.

Widzimy więc jak różnorodne mogą być objawy kliniczne w przypadku tej choroby i jak czasem trudno na ich podstawie będzie postawić pewne rozpoznanie i wdrożyć skuteczne leczenie.

Cóż jeszcze możemy stwierdzić u kota dotkniętego nadczynnością tarczycy?

Zdecydowana większość chorych zwierząt będzie wykazywała powiększenie tarczycy, którą możemy stwierdzić w badaniu palpacyjnym obmacując szyje kota. Łagodny rozrost objawiał się będzie jako obustronne powiększenie płatów tarczycy, zaś nowotwór złośliwy z reguły dotyczy tylko jednego płatu.

Podsumowując widzimy jak poważne i różnorodne objawy towarzyszą nadczynności tarczycy, co wynika z roli jaką pełni ten gruczoł w regulowaniu metabolizmu i jak trudno czasem postawić pewne rozpoznanie.

Diagnostyka choroby

W badaniu klinicznym niezwykle istotna jest znajomość objawów chorobowych, które przecież nie w każdym przypadku muszą wystąpić w całej swej palecie.

Jak już wspominałem wcześniej, nadczynność tarczycy występuje najczęściej u zwierząt starszych, stąd zawsze należy mieć ją na względzie, badając kota w sile wieku i starszego, czyli w wieku powyżej 8-10 lat.

Diagnostykę zaczynamy więc od wywiadu lekarskiego uzupełnionego badaniem palpacyjnym okolicy tarczycy, gdzie wyczuć możemy powiększenie gruczołu.

Dopiero w dalszej kolejności przeprowadzamy badanie laboratoryjne krwi, które wykazać może:

• podwyższenie aktywności enzymów wątrobowych:
  • ASPAT,
  • ALAT,
  • ALP,
  • GLDH,
  • AP,
• hiperglikemia, czyli podniesiony poziom glukozy we krwi,
• niewydolność nerek.

Morfologia za to wykazuje zazwyczaj podniesienie poziomu białych krwinek. Są to oczywiście niespecyficzne wyniki i na ich podstawie nie można jednoznacznie zdiagnozować choroby.

W tym celu musimy przeprowadzić dokładniejsze, specyficzne oznaczenia poziomu hormonów tarczycowych, a konkretnie oznaczyć stężenie całkowitej tyroksyny we krwi, czyli T4.

Wzrost poziomu T4 w surowicy z innymi objawami klinicznymi dobitnie świadczy o procesie nadczynności narządu.

Prawidłowy zaś poziom T4 u kota z objawami klinicznymi i powiększoną tarczycą nie wyklucza nadczynności i wymaga powtórzenia badań za kilka miesięcy. Oznaczanie T4 jest metodą tanią, prostą, a co najważniejsze niezwykle wiarygodną i pewną w rozpoznaniu nadczynności tarczycy u kotów.

Pamiętajmy również, że oznaczanie T3, fT3 i fT4 nie ma większego znaczenia diagnostycznego i nie jest w pełni wiarygodne, więc nie jest zalecane.

Pamiętaj, że badania hormonalne muszą być wykonane w specjalistycznych laboratoriach weterynaryjnych, a nie ludzkich, gdyż tylko takie wyniki będą miały wartość diagnostyczną i będą pewne.

Można wykonać również inne testy, jak choćby test stymulacji TSH, test hamowania T3 czy oznaczanie poziomu TSH w surowicy.

Pomocne w diagnostyce z pewnością jest badanie ultrasonograficzne tarczycy, które określa wielkość, strukturę i położenie gruczołu i pozwala stwierdzić, czy toczy się w nim proces patologiczny.

Badanie rtg służy do wykazania ewentualnych przerzutów nowotworowych.

Nadczynność tarczycy daje objawy kardiologiczne, więc badając serce również możemy wykazać pewne procesy patologiczne.

Możemy więc posiłkować się badaniem EKG, czy echem serca w celu postawienia pewnego rozpoznania.

Tyreotoksykoza powoduje przerost mięśnia sercowego, prowadzi do jego niewydolności i zniszczenia, co będzie znajdowało swoje odzwierciedlenie w badaniu echokardiograficznym.

Skoro mamy rozpoznanie to przejdźmy do postępowania terapeutycznego, czyli leczenia.

Nadczynność tarczycy u kota leczenie

W postępowaniu terapeutycznym możemy zastosować:

• leczenie farmakologiczne,
• zabieg chirurgiczny,
• mniej dostępną u nas – radioterapię.

Generalnie dążymy do ograniczenia stężenia hormonów tarczycy i ich wpływu na organizm, a cel ten uzyskujemy stosując jedną z wyżej wymienionych metod.

Chirurgiczne usunięcie tarczycy

Tyreoidektomia, czyli chirurgiczne usunięcie tarczycy uznawane jest skutecznym postępowaniem terapeutycznym, eliminującym nadczynność.

Oczywiście powinno wykonywane być przez lekarza chirurga z dużym doświadczeniem, ażeby w trakcie zabiegu nie uszkodzić przytarczyc zlokalizowanych na tylnym biegunie płatów tarczycy czy nerwów (głównie nerwu krtaniowego powrotnego).

Decydując się na zabieg operacyjny musimy pamiętać o ryzyku z nim związanym, szczególnie w kontekście występującego nadciśnienia tętniczego, kardiomopatii przerostowej czy niewydolności nerek i trudnościach z przeprowadzeniem narkozy.

W celu zminimalizowania potencjalnego zagrożenia związanego z samym zabiegiem można zastosować leczenie farmakologiczne przez 4-6 tygodni poprzedzających zabieg. W tym celu stosujemy:

• leki sympatykolityczne,
• leki tyreostatyczne,
• wysokie dawki jodu (mniej dostępne u nas).

Usunięcie tarczycy spowoduje oczywiście spadek poziomu hormonów, stąd konieczność ich kontrolowania w surowicy i suplementacja.

W okresie pooperacyjnym zaś powinniśmy kontrolować również poziom wapnia, aby sprawdzić czy przypadkiem nie uległy uszkodzeniu przytarczyce.

W przypadku raka tarczycy, który obejmuje jeden z płatów, usunięciu ulega jedynie ten chory płat, a drugi zdrowy pozostaje i produkuje hormony tarczycy na odpowiednim fizjologicznym poziomie.

Nadczynność tarczycy u kota leki

Celem leczenia farmakologicznego jest za to obniżenie poziomu hormonów tarczycy bez jej chirurgicznego usuwania. Stosuje się je także w przypadku przygotowania pacjenta do zabiegu operacyjnego. Pamiętaj, że stałe podawanie leków nie prowadzi do trwałego wyleczenia, a jedynie hamuje objawy choroby, które nawrócą z chwilą zaprzestania ich podawania.

Lekiem powszechnie stosowanym w tej sytuacji jest metimazol (tiamazol) w preparacie Metizol w dawce początkowej 1,25- 2,5 mg na kota 2 x dziennie (3-5 mg / kota 3 x dziennie). Skuteczność takiego postępowania jest wysoka i oscyluje wokół 90%.

Czasem jednak występują działania niepożądane w postaci zaburzeń w układzie czerwonokrwinkowym, mogących prowadzić do krwotoków, zaburzenia czynności wątroby lub nerek czy objawy gastryczne.

Musimy więc regularnie wykonywać stosowne badania krwi, żeby szybko wychwycić potencjalne zaburzenia i im zapobiegać.

Objawy niepożądane zanikają po zaprzestaniu stosowania leku, co jest niezwykle korzystne z naszego punktu widzenia.

Radioterapia

Leczenie z użyciem radioaktywnego jodu, choć jest metodą o wysokiej skuteczności, nie jest w Polsce wykonywane.

Radioaktywne izotopy jodu podane podskórnie podlegają wychwytywaniu przez komórki tarczycy, a emitując promieniowanie β niszczy nadreaktywne komórki. Terapia ta daje bardzo wysoki procent wyleczenia, ale wiążę się z dużymi uciążliwościami dla właścicieli.

Koty jej poddane muszą być przez dłuższy okres (co najmniej miesiąc) izolowane od otoczenia tak, aby emitując promieniowanie nie stwarzały zagrożenia dla otaczających ich ludzi.

W tym celu oczywiście należy spełnić szereg specyficznych wymagań radiologicznych, stąd ośrodki oferujące tego typu leczenie nie są powszechnie dostępne.

Stosując tę metodę należy liczyć się również z rozwojem niedoczynności tarczycy jako powikłaniem, ale jej leczenie z reguły nie nastręcza dużych problemów.

W przypadku zastoinowej niewydolności serca stosujemy leczenie eliminujące obrzęk płuc (diuretyki np. furosemid) oraz specyficzne leczenie kardiologiczne wspomagające niewydolne serce (digoksyna, inhibitory ACE czy leki rozszerzające naczynia).

Nie powinniśmy zapomnieć również o leczeniu nadciśnienia tętniczego, które często towarzyszy nadczynności tarczycy.

Oczywiście najlepiej byłoby wcześniej dokładnie zbadać jego wysokość i dopiero wtedy wprowadzić stosowne medykamenty (np. benazepril 0,25-0,5 mg/kg 1 x dziennie, enalapril 0,5 mg/kg 1 x dziennie).

Nieleczona choroba prowadzi do postępującego uszkodzenia mięśnia sercowego, jego niewydolności, obrzęku płuc, niewydolności nerek i wątroby, a w konsekwencji stanowi poważne zagrożenie życia, a poprzez objawy znacznie obniża komfort życia starszego skądinąd już kota.

Dlatego niezwykle istotne jest rozpoznanie i podjęcie jak najszybciej leczenia przyczynowego i objawowego.

Rokowanie w przypadku nadczynności tarczycy jest w większości przypadków dobre.

Ostrożne jest tylko w przypadku istnienia innych chorób, jak na przykład chorób serca czy niewydolności nerek.

Nadczynność tarczycy u kota dieta

W leczeniu nadczynności tarczycy pomocne mogą być specjalistyczne karmy.

Zawierają one na odpowiednim poziomie składniki odżywcze, przez co wspomagają proces zdrowienia:

• jod,
• fosfor,
• sód,
• tauryna,
• kwasy tłuszczowe omega 3.

Karma dla kota z nadczynnością tarczycy to na przykład Hills Feline Y/D problemy z tarczycą. Aby ułożyć dobrą dietą warto skonsultować się z kocim dietetykiem.

Podsumowanie

Na zakończenie warto jeszcze raz podkreślić, że w przypadku nadczynności tarczycy u kotów niezwykle istotne jest jej jak najwcześniejsze rozpoznanie. Nie znając w pełni czynników, które wywołują chorobę nie jesteśmy w stanie zapobiegać nadczynności tarczycy u kotów.

Nie powinniśmy jednak zbyt łatwo się poddawać, bowiem wczesna diagnostyka i podjęte działania lecznicze skutecznie zapobiegną rozwojowi wtórnych zmian patologicznych związanych z niewydolnością krążenia, nerek, wątroby czy serca. Każdy posiadacz kota w sile wieku lub starszego powinien co jakiś czas wykonać u swego podopiecznego kontrolne badanie krwi z oznaczeniem stężenia hormonów tarczycowych.

Takie bowiem działanie pozwoli na wcześniejsze wychwycenie choroby, a skuteczne działanie terapeutyczne zapewni długie życie naszemu milusińskiemu – czego wszystkim posiadaczom kotów serdecznie życzę.