Pierwsza pomoc u psa [krok po kroku] [przykłady + infografika]

Psy nad wyraz często ulegają wypadkom losowym.

Czasem zawdzięczają to swojej ogromnej ciekawości świata, nierzadko jednak padają ofiarą bezmyślności lub okrucieństwa ludzi.

Niemal 60% pacjentów przyjmowanych w lecznicach stanowią tak zwane przypadki nagłe.

Wielu z nich niestety nie przeżywa…

W ogromnej większości najważniejszym czynnikiem decydującym o powodzeniu leczenia jest czas, w którym podjęto jakiekolwiek kroki zmierzające do usunięcia przyczyny zagrożenia życia oraz ustabilizowania (w miarę możliwości) stanu zwierzaka.

Na właścicielach zatem spoczywa ogromna odpowiedzialność, ponieważ to zwykle oni są tymi pierwszymi, którzy spostrzegają, że z psem dzieje się coś niedobrego.

Oczywistym jest, że w sytuacjach krytycznych, dotyczących swojego zwierzęcia, opiekunowie szukają pierwszej pomocy u lekarza weterynarii.

Czy jednak istnieje coś, co można zrobić samodzielnie, by mu pomóc? Czy można wygrać z czasem i zasadniczo zwiększyć szanse swojego przyjaciela na przeżycie?

W przeważającej mierze przypadków tak.

Tylko trzeba wiedzieć, co zrobić i nie bać się. I temu właśnie ma służyć ten artykuł.

Po jego przeczytaniu będziesz wiedzieć jak postąpić w sytuacji zagrażającej życiu Twojego psa.

Opracowanie to jest niejako kontynuacją oraz uzupełnieniem artykułu poświęconego pierwszej pomocy u kotów.

Jak z pewnością zauważysz, drogi czytelniku, wiele sytuacji jest zbieżnych, podobnie jak i stany, w których znaleźć się mogą przedstawiciele obu gatunków.

Sposoby pomocy są dokładnie takie same, dlatego też nie będę powielała tych informacji.

Jeśli chciałbyś poszerzyć swoją wiedzę na ten temat – gorąco zachęcam do przeczytania artykułu “Pierwsza pomoc u kota“.

Apteczka pierwszej pomocy dla psa

Niezależnie od sytuacji, z którą – być może – przyjdzie Ci się zmierzyć, zawsze powinieneś mieć do dyspozycji kilka narzędzi i materiałów, które są niezbędne przy udzielaniu przedweterynaryjnej  pierwszej pomocy psu.

Dlatego już teraz warto przygotować sobie niewielką apteczkę, w której umieścisz podstawowy zestaw ratunkowy.

W przypadku psów będzie to:

1. Lista najważniejszych informacji, które dotyczą Twojego psa. Dobrze jest przeglądać ją na bieżąco i uaktualniać w razie potrzeby. Zawiera ona takie dane, jak:
   • Numer telefonu do prowadzącego Twojego psa lekarza weterynarii oraz godziny jego dyżurowania.
   • Numery telefonów przynajmniej dwóch najbliższych lecznic weterynaryjnych, które pełnią dyżury całodobowe i świąteczne. Zorientuj się także, czy istnieje możliwość dojazdu lekarza weterynarii na miejsce zdarzenia.
   • Charakterystyka normalnych funkcji życiowych psa. Powinna ona być sporządzona w okresie, gdy Twój zwierz jest zdrowy oraz regularnie uaktualniana o ewentualne zmiany. Będzie to od Ciebie wymagało systematycznego (średnio raz na 3 miesiące) sprawdzania parametrów życiowych psa i porównywania ich do tych zapisanych wcześniej. Początkowo może być to dla Ciebie trudne, jednak im częściej będziesz “badać” swojego czworonoga, tym łatwiej będzie ci wyłapać niewielkie nawet zmiany w przyszłości (o ile oczywiście takie zaistnieją). Dodatkowo – regularnie uzupełniana lista jest nieocenioną pomocą oraz kapitalnym punktem odniesienia dla lekarza weterynarii w sytuacji, gdy Twój pieseł zachoruje (pobierz listę klikając w ten link). Wpisz w swoją listę następujące dane:
     • temperatura wewnętrzna ciała,
     • kolor skóry i dziąseł,
     • czas wypełniania naczyń włosowatych (in. czas kapilarny – crt),
     • wyniki testu na odwodnienie,
     • liczba uderzeń serca na minutę,
     • liczba tętna,
     • liczba oddechów na minutę,
     • normalna świadomość, sposób reagowania.
2. Kaganiec (najlepiej lekki, ażurowy, nieutrudniający zwierzęciu oddychania i niewymuszający oddychania przez jamę nosową) i/lub taśma do unieruchamiania pyska.
3. Materiały opatrunkowe:
   • jałowe gaziki (różne rozmiary),
   • jałowa gaza,
   • bandaż elastyczny,
   • opaski dziane – różne rozmiary,
   • chusta trójkątna,
   • plastry do zaklejania ran (różne rozmiary),
   • mocna taśma przylepna (do unieruchomienia psa na sztywnej powierzchni),
   • folia ochronna,
   • folia bąbelkowa (do unieruchamiania kończyn).
4. Termometr elektroniczny (z giętką końcówką).
5. Nożyczki z zaokrąglonymi końcami.
6. Wąska pęseta.
7. Aspirator lub gruszka do nosa (do odsysania wydzieliny).
8. Strzykawka (może się przydać do podawania płynnych lekarstw).
9. Czysty ręcznik lub koc.
10. Koc termiczny.
11. Waciki bawełniane.
12. Czysta szmatka.
13. Jałowy roztwór soli fizjologicznej do przemywania ran.
14. Przeciwbakteryjne mydło w płynie do przemywania ran.
15. Roztwór antyseptyczny do odkażania ran (rivanol, octenisept itp.).
16. Benzyna apteczna lub inny środek ułatwiający usuwanie plastrów ze skóry.
17. Wazelina lub inny środek natłuszczający.
18. Węgiel aktywowany.
19. Maść antybiotykowa (np. tribiotic).
20. 3% roztwór wody utlenionej na zatrucia.
21. Płynna parafina.
22. Preparat antyhistaminowy (np. Claritine – tabletki, Fenistil – żel).
23. Preparat przeciwbiegunkowy (np. Smecta lub produkt weterynaryjny).
24. Proszek hamujący krwawienie do stosowania na mniejsze rany (np. ułamany pazur).
25. Rękawiczki lateksowe.
26. Mała latarka.

Prawidłowe parametry życiowe psa

Jak zauważyłeś, w naszej podręcznej liście zawartych jest kilka danych, które charakteryzują normalne parametry życiowe psa.

Powinny być one oceniane w momencie, gdy Twój zwierz jest w pełni zdrowy, znajduje się w bezpiecznym, spokojnym i znanym sobie miejscu oraz upłynęło minimum 30 minut od spaceru, zabawy czy ekscytacji.

Najlepiej oceny dokonywać o tej samej porze dnia.

Temperatura wewnętrzna ciała

Jak zmierzyć temperaturę u psa?

1. Końcówkę termometru natłuść parafiną lub wazeliną.
2. Unieś ogon zwierzęcia nieznacznie do góry, odsłaniając odbyt. Jeśli zwierzę jest niespokojne, poproś o pomoc drugą osobę. Powinna ona stanowczo, ale delikatnie unieruchomić pupila, jedną rękę trzymając pod jego brzuchem w taki sposób, by nie usiadł on nagle podczas pomiaru. Jeśli mierzysz temperaturę dużemu psu, a jest on w miarę spokojny, możesz uklęknąć na jednym kolanie, drugie wsunąć mu pod brzuch i w ten sposób uniemożliwić mu zmianę pozycji.
3. Termometr wsuń do połowy w odbyt zwierzaka, cały czas uważając, by ruch był delikatny i płynny. Uważaj na nagłe ruchy i zmiany pozycji swojego przyjaciela.
4. Po dokonaniu pomiaru wyjmij delikatnie termometr, wytrzyj go chusteczką i odczytaj wynik. Końcówkę termometru zdezynfekuj alkoholem.

Prawidłowa temperatura ciała zdrowego, dorosłego psa w stanie spoczynku waha się pomiędzy 37,5°C a 39°C.

Istnieje dość duża zależność pomiędzy wiekiem, wielkością ciała i wagą psów a temperaturą: psy ras dużych z reguły mają temperaturę niższą niż psy ras małych.

Z kolei u szczeniąt ciepłota ciała może być fizjologicznie nawet o 0,5 stopnia wyższa niż u psów dorosłych.

Także u większości psów ras bezwłosych charakterystyczna jest podwyższona temperatura ciała (np. nagi pies peruwiański zwykle ma ok. 39°C).

Psy otyłe z kolei mają z reguły nieco niższą temperaturę niż psy szczupłe.

Prawidłowe wartości temperatury ciała u psów:

Nieprawidłowości temperatury, z którymi możesz się spotkać:

• Temperatura 39,1-39,3°C – stan podgorączkowy.

To jeszcze nic strasznego.

Podwyższona ciepłota ciała jest oznaką, że w organizmie dzieje się coś, z czym właśnie próbuje sobie on poradzić.

Czasem po intensywnej zabawie, wysiłku fizycznym lub mocnej ekscytacji temperatura ciała wzrasta, by po chwili powrócić do normy.

Jednak w razie utrzymywania się stanu podgorączkowego należy zasięgnąć opinii lekarza weterynarii, zastosować się do jego zaleceń, a ciepłotę ciała monitorować minimum jeden raz dziennie do momentu, gdy osiągnie ona wartości referencyjne.

• Temperatura 39,3 -39,4°C – gorączka. W przypadku stwierdzenia wysokiej temperatury należy skontaktować się z lekarzem weterynarii, najlepiej jeszcze w tym samym dniu.
  • Temperatura 39,3 – 39,4°C – niska gorączka.
  • Temperatura 39,5 – 40°C – średnia gorączka.
  • Temperatura 40,5 – 41°C – wysoka gorączka.
• Temperatura wyższa niż 41°C to sytuacja krytyczna – wymaga natychmiastowej wizyty w lecznicy weterynaryjnej oraz podjęcia działań zmierzających do jej zbicia.
• Temperatura 41,7°C – to już stan agonalny. Tak wysoka ciepłota wewnętrzna ciała prowadzi do nieodwracalnych zmian w organizmie, a w konsekwencji do śmierci zwierzęcia.
• Temperatura 37- 35°C i mniej – stan wychłodzenia organizmu określany mianem hipotermii. Nie zawsze jest objawem choroby – bywa, że pies przebywa w środowisku o niskiej temperaturze otoczenia (np. przy wietrznej, zimowej pogodzie, której dodatkowo towarzyszą opady śniegu). Jednak często jest pierwszym objawem poważnych zaburzeń, dlatego też przy stwierdzeniu niższej niż normalna ciepłoty ciała zawsze należy skonsultować to z lekarzem weterynarii.
  • Temperatura 32,3 – 37,2°C – łagodna hipotermia.
  • Temperatura 32,2 – 27,8°C – umiarkowana hipotermia.
  • Temperatura niższa niż 27,8°C – ciężka hipotermia.

Kolor skóry i dziąseł psa

Parametr bardzo łatwy do oceny, a jednocześnie kluczowy przy monitorowaniu ważnych funkcji życiowych zwierzęcia.

Nigdy nie należy z niego rezygnować, bo – o ile w sytuacjach krytycznych można darować sobie pomiar temperatury i ocenić ją subiektywnie przez przyłożenie zewnętrznej powierzchni dłoni do ciała psa – o tyle każda nagła zmiana barwy błon śluzowych może wymagać od właściciela natychmiastowej reakcji, zanim jeszcze dotrze on z poszkodowanym do lekarza.

Barwę skóry należy oceniać w miejscach, gdzie futro jest najmniej obfite:

• pachy,
• pachwiny,
• brzuch.

Prawidłowa skóra jest jasna lub pigmentowana (zależnie od rasy psa).

Czasem ocena barwy skóry jest u psów utrudniona, dlatego najlepiej jest ocenić kolor błon śluzowych.

Delikatnie unieś wargę zwierzęcia i oceń kolor dziąseł.

W prawidłowych warunkach powinien on być różowy, a jakiekolwiek odstępstwa od tej zasady powinny być skonsultowane z lekarzem weterynarii.

Wiele psów ma pigmentowane dziąsła (brązowe lub czarne), dlatego- jeśli nie uda Ci się znaleźć nawet małej, różowej plamki na dziąsłach czy przyśrodkowej powierzchni warg, spróbuj delikatnie ucisnąć kciukiem miejsce tuż przy przyśrodkowym kącie oka psa.

Powinien uwidocznić się wtedy niewielki fragment spojówki (lekarze weterynarii oceniają w ten sposób barwę błon śluzowych).

Jeśli jest to trudne do wykonania, spróbuj obejrzeć śluzówkę przedsionka pochwy (delikatnie rozchyl wargi sromowe suczki) lub napletka (możesz delikatnie “wywinąć” końcówkę worka napletkowego psa).

Przy ocenie śluzówek warto od razu zwrócić uwagę na ich wilgotność.

Rozróżnienie, czy śluzówki prezentują prawidłową czy nieprawidłową barwę i wilgotność pozwoli Ci ocenić, czy Twój pies potrzebuje pomocy weterynaryjnej:

• Blade, białe, szare lub porcelanowe błony śluzowe mogą być sygnałem niedokrwistości lub wstrząsu. Zwykle są jednym z pierwszych objawów hipotermii, podtopienia, połknięcia ciała obcego, ukąszenia przez osy lub pszczoły, wzdęcia, zatrucia dymem i wielu innych poważnych stanów chorobowych, dlatego przy ich stwierdzeniu nie zwlekaj z wizytą u lekarza weterynarii.
• Niebieskie lub sine błony śluzowe – dość typowy objaw problemów oddechowych, które występują np. w wyniku zatrucia dymem, przyduszenia, podtopienia, ataku astmy (rzadko u psów), hipotermii, a nawet zatrzymania akcji serca. W takiej sytuacji konieczna jest natychmiastowa wizyta u lekarza. Pamiętać jednak należy, że u niektórych ras psów (np. chow-chow) typowe jest niebieskie zabarwienie języka i dziąseł i nie jest to u nich objaw chorobowy.
• Wiśniowe lub jasnoczerwone błony śluzowe zdarzają się przy zatruciu tlenkiem węgla lub w przebiegu udaru cieplnego. Jasnoczerwony język może wskazywać na przegrzanie, połknięcie ciała obcego lub zadławienie. Konieczna jest wizyta u lekarza weterynarii.
• Żółte blony śluzowe, dziąsła (często również skóra) – wskazują na ewidentne problemy z wątrobą i żółtaczkę . Należy jak najszybciej przebadać psa.
• “Brudne” lub brązowe błony śluzowe mogą być oznaką posocznicy.
• Lepkość błon śluzowych może być wynikiem odwodnienia, oparzenia, połknięcia ciała obcego, wstrząsu, zapaści, zatrucia dymem i wielu innych. Nie należy tego lekceważyć i czym prędzej skonsultować ten objaw z weterynarzem.
• Nadmierne wydzielanie śliny i bardzo wilgotna błona śluzowa jamy ustnej mogą być efektem podrażnienia śluzówki jamy ustnej, zatrucia lub nawet skrętu żołądka.
• Z kolei suche błony śluzowe są objawem odwodnienia.

Czas wypełniania naczyń włosowatych

Badając błony śluzowe należy również ocenić czas kapilarny.

Jest to czas, w którym włosowate naczynia krwionośne obecne w śluzówce ponownie wypełniają się krwią po wcześniejszym uciśnięciu palcem miejsca na dziąśle. Czas kapilarny to niezmiernie ważny parametr określający wydolność układu krążenia.

Jak ocenić czas kapilarny (crt) u psa?

1. Odwiń wargę psa podobnie, jak robiłeś to przy ocenie barwy błony śluzowej.
2. Wyszukaj różowe, niepigmentowane miejsce i uciśnij je delikatnie, ale stanowczo, tak by po odsunięciu palca pozostał białawy ślad. Powoduje to chwilowe wyciśnięcie krwi z naczyń kapilarnych i zatrzymanie jej przepływu w tym miejscu.
3. Policz czas od momentu zdjęcia ucisku z dziąsła do chwili, w której jego koloryt wyrówna się z resztą błony śluzowej. Jest to właśnie ten czas, w której naczynia krwionośne ponownie wypełnią się krwią.

Prawidłowo czas włośniczkowy powinien wynosić 1-2 sekundy (wg niektórych autorów 1-1, 5 sekundy).

• Gdy czas kapilarny określasz na około 2-3 sekundy – Twój pies może być w nie najlepszym stanie. Możliwe jest odwodnienie, choroba serca, silny ból, hipotermia, niedotlenienie albo wstrząs. Zalecany jest kontakt z lekarzem.
• Gdy czas kapilarny wynosi więcej niż 3 sekundy zwiastuje to poważne problemy i natychmiast musisz się udać do lecznicy! Twój pies może być odwodniony i/lub w szoku.
• Gdy czas kapilarny jest krótszy niż 1 sekunda jest to sytuacja krytyczna. Musisz jak najszybciej zawieźć zwierzę do lekarza, ponieważ może przechodzić udar cieplny, posocznicę lub być w fazie wstrząsu.

Test na odwodnienie

Odwodnienie to patologiczny stan, w przebiegu którego stan wody w organizmie spada poniżej poziomu zapewniającego mu prawidłowe funkcjonowanie.

Sytuacja taka zagraża życiu Twojego psa i musisz jak najszybciej pokazać go lekarzowi.

Spośród wielu przyczyn odwodnienia wymienić należy:

• biegunki,
• wymioty,
• długotrwałą gorączkę,
• niewystarczający pobór wody (zwłaszcza w okresach zwiększonego na nią zapotrzebowania, np. podczas upałów czy długotrwałych treningów),
• podczas leczenia niewydolności serca lekami diuretycznymi.

Pierwszym symptomem odwodnienia jest utrata elastyczności skóry i to właśnie jest cecha, którą się ocenia podczas sprawdzania stopnia odwodnienia.

Jak sprawdzić czy pies jest odwodniony?

1. Chwyć za fałd skóry psa, znajdujący się tuż za głową, u podstawy szyi. Jest to miejsce, w którym skóra zwykle jest najluźniejsza.
2. Odciągnij nieznacznie skórę, lekko ją napinając.
3. Puść fałd i oceń, w jakim czasie skóra wraca na swoje miejsce.

W prawidłowych warunkach, jeśli Twój pies jest odpowiednio nawodniony – skóra po naciągnięciu natychmiast wraca na swoje miejsce.

Im dłuższy czas jest potrzebny na skorygowanie fałdu skóry, tym silniejszy jest stopień odwodnienia Twojego czworonoga.

Jeśli skóra po odciągnięciu nie drgnęła i nadal pozostaje w nietypowej pozycji – musisz koniecznie zabrać psa do lekarza.

Liczba uderzeń serca na minutę

Ważne jest, byś nauczył się prawidłowo mierzyć liczbę uderzeń serca swojego pupila, ponieważ w sytuacjach krytycznych może zależeć od tego jego życie.

Dlatego poświęć proszę trochę czasu na opanowanie tej umiejętności.

Jak zmierzyć liczbę uderzeń serca u psa?

1. Ułóż psa w wygodnej dla niego pozycji. Badanie możesz przeprowadzić również na zwierzęciu stojącym.
2. Przyłóż dłoń do jego klatki piersiowej z lewej strony, tuż za zgięciem lewej przedniej łapy.
3. Gdy wyczujesz rytmiczne uderzenia serca, policz je w ciągu 15 sekund.
4. Otrzymany wynik pomnóż przez 4. Jest to liczba uderzeń serca na minutę.
5. Żeby mieć pewność, czy prawidłowo wykonałeś pomiar, powtórz go 2 lub 3 razy, a następnie uśrednij wynik.
6. Możesz również przyłożyć ucho do klatki piersiowej swojego pupila i spróbować usłyszeć bicie serca. Jednak ta metoda oceny akcji serca może się nie sprawdzić w sytuacji, gdy musisz ocenić pracę serca w głośnym, niespokojnym otoczeniu.

Prawidłowa liczba uderzeń serca/min u psa:

Zauważ, że szybkość akcji serca u szczeniaków jest wyższa, niż u psów dorosłych – może się różnić nawet o 20-40 uderzeń.

W wielu sytuacjach chorobowych lub po wypadkach może dojść do zbytniego zwolnienia lub przyspieszenia akcji serca.

Obydwa z tych stanów są bardzo niepokojące i należy jak najszybciej pokazać czworonoga weterynarzowi.

Możliwe nieprawidłowości częstotliwości pracy serca:

• Częstoskurcz – tachykardia. Do jego częstych przyczyn zalicza się odwodnienie, ból, niedotlenienie, zaburzenia elektrolitowe, posocznicę, niedokrwistość, stres, nadczynność tarczycy i niewydolność serca. Jest to stan, w którym częstotliwości akcji serca wynosi:
  • >160 uderzeń/min u psów dużych ras
  • >180 uderzeń/min. u psów małych ras
  • > 200 uderzeń/min. u szczeniąt
• Rzadkoskurcz – bradykardia. Mówimy o niej, gdy akcja serca jest wolna, a liczba uderzeń serca jest mniejsza niż 60/min. Dochodzi do niej na skutek: zaburzeń elektrolitowych, niedoczynności kory nadnerczy, niedoczynności tarczycy, zatrucia związkami fosforoorganicznymi, zaawansowanej hipotermii; bradykardia pojawia się też w przebiegu chorób serca, niedrożności cewki moczowej, zaburzeń przewodnictwa w mięśniu sercowym, przy przedawkowaniu niektórych leków (np. opioidów) lub nadmiernym napięciu nerwu błędnego.
• Zatrzymanie akcji serca jest sytuacją krytyczną i wymaga natychmiastowego podjęcia reanimacji!

Tętno u psa

Cenną umiejętnością jest ocena tętna swojego czworonoga. Najlepszym miejscem do jego pomiaru jest tętnica udowa.

Jak sprawdzić tętno u psa?

1. Ułóż psa na boku, przyłóż palec wskazujący oraz środkowy do skóry przyśrodkowej powierzchni uda psa, dość blisko pachwiny (mniej więcej w połowie długości kości udowej). Nie używaj do badania kciuka, który ma swoje tętno i łatwo możesz go pomylić z psim.
2. Delikatnie uciśnij to miejsce w poszukiwaniu tętna. Nie zrażaj się, jeśli nie uda Ci się wyczuć pulsu od razu – jest to trudna sztuka, ale jeśli już raz znajdziesz tętno, nie będziesz miał problemu z jego ponowną oceną. Powinieneś odczuwać pod palcami delikatne i rytmiczne tętnienie.
3. Na początku postaraj się policzyć ilość uderzeń tętna w ciągu 15 minut. Wynik pomnóż przez 4 i porównaj do tego, który uzyskałeś podczas określania liczby uderzeń serca. Te dwie czynności możesz wykonać jednocześnie – jedną rękę trzymając na klatce piersiowej, drugą na udzie psa. U zdrowego, spokojnego psa tętno powinno odpowiadać akcji serca.
4. Następnie skoncentruj się na jakości fali tętna – powinno być ona dobrze wyczuwalna, rytmiczna, symetryczna (czyli taka sama na obu kończynach miednicznych) i powinna odpowiadać akcji serca.

Nieprawidłowości dotyczące tętna, z którymi możesz się spotkać:

• Zbyt silne tętno skaczące – może towarzyszyć pierwszemu etapowi wstrząsu.
• Słabe tętno – określane jako tętno nitkowate – zwykle występuje we wstrząsie, przy odmie opłucnowej, może być oznaką płynu w worku osierdziowym.
• Tętno brakujące – czyli gdy uderzeniu serca nie towarzyszy wyczuwalna fala tętna – stwierdzane jest zwykle przy różnego rodzaju arytmiach.
• Brak fali tętna:
  • Jeśli nie stwierdzisz również wyczuwalnych na klatce piersiowej uderzeń serca, doszło do zatrzymania akcji serca. Natychmiast podejmij reanimację!
  • Jeśli występują uderzenia serca, ale nadal nie wyczuwasz tętna – jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem weterynarii.

Liczba oddechów u psa

Żeby policzyć oddechy u swojego psa obserwuj ruchy klatki piersiowej. Jeśli oddechy są równe, możesz je policzyć w ciągu 15 sekund i wynik pomnożyć przez 4.

Prawidłowa liczba oddechów/min u psa:

Przy ocenie oddychania weź pod uwagę środowisko, w którym przebywa zwierzę (w czasie upałów psy zieją i jest to zupełnie naturalne) oraz aktualny stan aktywności (psy po zabawie, wysiłku fizycznym, przy pobudzeniu emocjonalnym czy w obecności suki w cieczce mają zwiększoną liczbę oddechów, która powinna wrócić do wartości fizjologicznym po zaprzestaniu działania bodźca ją wywołującego).

Pamiętaj także, że osobniki otłuszczone i suki szczenne oddychają szybciej.

W normalnych warunkach pies oddycha spokojnie, cicho i bez trudu (wyjątek – rasy krótkoczaszkowe, u których słyszalne są charakterystyczne chrapania i świsty podczas oddychania).

Możesz się spotkać z następującymi nieprawidłowościami, które powinny jak najszybciej być skonsultowane z lekarzem:

• Zwiększona liczba oddechów na minutę – może być jednym z pierwszych objawów problemów oddechowych i – jeśli stan psa pogarsza się – wymaga przebadania przez lekarza weterynarii.
• Znaczne dyszenie, odstawianie łokci na boki, odciążająca pozycja z wyciągniętą głową i szyją – to jest sytuacja krytyczna! Twój pies pokazuje pierwsze symptomy niewydolności oddechowej .
• Objawy j.w. oraz dodatkowo pies męczy się, oddycha przez otwartą jamę ustną, chwytając powietrze, dziąsła przybierają kolor niebieski – sytuacja alarmowa! Zwierzę z powodu niewydolności oddechowej dusi się .
• Spowolnione, płytkie oddychanie, pies zaczyna tracić świadomość – zapaść układu oddechowego! Bądź przygotowany na konieczność przeprowadzenia sztucznego oddychania.
• Zatrzymanie oddechu – konieczne sztuczne oddychanie oraz natychmiastowa pomoc lekarska!

Reaktywność

Zdrowe psy, przebywające w znanym sobie i lubianym środowisku są spokojne i zrelaksowane, przejawiają prawidłowy stan świadomości oraz normalne reakcje na docierające do nich bodźce.

Mówi się, że są świadome i reaktywne.

W zależności od rodzaju bodźców – mogą być zaciekawione, ożywione, podekscytowane itp.

Ponieważ Twój pies przebywa z Tobą przez 365 dni w roku, to Ty najlepiej potrafisz ocenić, jaki jest jego normalny sposób reagowania.

W sytuacji choroby stopień reagowania na bodźce środowiska zewnętrznego spada wraz z zaawansowaniem zmian.

Jak sprawdzić, na ile świadomy jest pies?

1. Na początku sprawdź, czy reaguje na bodźce słuchowe. Zawołaj go po imieniu, zagwiżdż, klaśnij w dłonie.
2. Teraz pora na bodźce wzrokowe – rzuć piłkę i sprawdź, czy wodzi za nią wzrokiem, weź niewielki kłębek waty i upuść przed jego nosem.
3. Na końcu delikatnie uściśnij mu opuszki palców – powinien natychmiast cofnąć łapę.

Można wyróżnić następujące stopnie przytomności:

• Przytomny – stan prawidłowy. Stan psychiczny zwierzaka można określić jako żywy, czujny. Pies jest zainteresowany otoczeniem, reaguje na swoje imię. Zarówno jego świadomość, jak i pobudliwość na bodźce są prawidłowe.
• Depresja – przygnębienie/smutek. Pies jest przytomny, ale nieaktywny. Reaguje na bodźce wzrokowe i słuchowe, ale słabiej i bez entuzjazmu. Jest osowiały, czasem zdezorientowany.
• Otępienie – pies śpi, gdy mu się nie przeszkadza, nie reaguje na nieszkodliwe bodźce (takie jak hałas), ale budzi się na bodźce bólowe. Aktywność znacznie obniżona, większą część dnia przesypia.
• Śpiączka – nie reaguje na żadne bodźce (wzrokowe, słuchowe i bólowe), nie udaje się go obudzić.

Wszelkie nieprawidłowości w stanie psychicznym Twojego psa powinny być skonsultowane z lekarzem weterynarii.

W większości chorób jednym z pierwszych objawów jest apatia, jednak zaburzenia świadomości mogą przybierać różną postać i pojawiać się nagle.

Jedna uwaga w celu podsumowania akapitu o czynnościach życiowych psa.

Niezależnie od wartości podanych przeze mnie, jeśli Twój zwierzak jest zdrowy i niektóre z parametrów odbiegają nieznacznie od normy, to nie jest powód do niepokoju. Wszystkie wartości są uśredniane, a zawsze istnieje pewien procent psów z indywidualnymi cechami.

Schemat postępowania w sytuacji krytycznej

Widząc sytuację alarmową zwykle wpadamy w panikę.

Nie wiemy, od czego zacząć, na czym się skoncentrować w pierwszej kolejności.

Chcemy pomóc zwierzęciu, ale tak naprawdę nie wiemy, czy nasze czynności mu nie zaszkodzą.

W takich sytuacjach świetnie sprawdzają się pewne schematy postępowania, dzięki którym nic nie ujdzie naszej uwadze i będziemy mieć pewność, że wykonujemy wszystko według planu.

Co zatem należy zrobić, będąc świadkiem wypadku lub sytuacji krytycznej z udziałem czworonoga?

1. Zadbaj o bezpieczeństwo swoje, poszkodowanego zwierzęcia oraz osób trzecich.
2. Bądź przygotowany na konieczność unieruchomienia zwierzęcia lub jego skrępowania.
3. Zasada 3C – cicho, ciemno, ciepło.
4. Rozpoznaj, czy nagły przypadek, którego jesteś świadkiem, jest jednocześnie sytuacją zagrażającą życiu:
   • Zaobserwuj, czy występują zaburzenia, które wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej i zajmij się nimi w pierwszej kolejności.
   • Oceń objawy życiowe
5. Przeprowadź reanimację (jeśli jest taka potrzeba).
6. Rozpoznaj główną dolegliwość i w miarę możliwości usuń czynnik wywołujący:
   • Zatrzymaj krwawienie.
   • Zajmij się ranami.
   • Unieruchom złamania.
   • Opatrz pozostałe dolegliwości.
7. Zadzwoń do lecznicy i poinformuj o sytuacji; powiedz, że właśnie do nich jedziesz. Niech personel będzie przygotowany.
8. Bezpiecznie przetransportuj psa do lecznicy weterynaryjnej

Bezpieczeństwo

Zanim przystąpisz do udzielania pomocy poszkodowanemu zwierzęciu musisz zadbać o zapewnienie odpowiednich warunków.

Chwila, z którą decydujesz się na działanie, jest jednocześnie tą, w której bierzesz na siebie całkowitą odpowiedzialność za siebie, czworonoga oraz uczestniczące w zdarzeniu osoby trzecie.

Dlatego też zawsze odpowiednio rozpoznaj sytuację i dostosuj swoje czynności do panujących warunków.

Jeśli jesteś świadkiem wypadku samochodowego z udziałem zwierzęcia, a sytuacja ma miejsce na ruchliwej ulicy, w pierwszej kolejności zadbaj o bezpieczeństwo innych uczestników ruchu drogowego.

Pamiętaj o trójkącie ostrzegawczym, sprawnym i szybkim zabraniu psa z miejsca zdarzenia, a jeśli jest to niemożliwe, odpowiednim zabezpieczeniu najbliższego terenu.

Musisz przy tym uważać, ponieważ zwierzę w panice będzie chciało uciekać, ryzykując w ten sposób nie tylko swoje życie, ale też wywołując ogromne zagrożenie na drodze.

Takie sytuacje wymagają spokojnego, ale stanowczego i przemyślanego podejścia.

Warto wówczas poprosić o pomoc innych kierowców.

Jeśli udzielasz pomocy rannemu psu kieruj się zasadą ograniczonego zaufania. Nawet, jeśli jest to Twój własny pupil, którego wychowałeś od szczeniaka, pamiętaj, że zwierzę w szoku i bólu może dotkliwie pogryźć.

Dlatego przygotuj sobie kaganiec oraz dość duży koc, którym będziesz mógł go owinąć.

W ten sposób nie tylko uchronisz siebie i inne osoby, ale także zapobiegniesz powstawaniu dodatkowych urazów u Twojego podopiecznego.

Jak unieruchomić psa?

Odpowiednie unieruchomienie psa ma na celu nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa, ale też minimalizuje ryzyko powstawania dodatkowych urazów, wywołanych nieskoordynowanymi ruchami i paniką psa, jak też zdecydowanie ułatwia przeprowadzenie wszelkich czynności ratowniczych.

W pierwszej kolejności należy zabezpieczyć się przed ewentualnym pogryzieniem:

Kaganiec dla psa

Najlepiej, jeśli jest lekki, nieutrudniający zwierzęciu oddychania i zapewniający mu możliwość ziania (np. podczas upałów).

Przewiązka na pysk dla psa

W sytuacji, gdy nie masz do dyspozycji kagańca, możesz posiłkować się jakimkolwiek paskiem materiału (bandaż, długa i mocna tasiemka, czy nawet krawat).

Należy obwiązać nim szczęki psa, zawiązując pojedynczy węzeł na górnej powierzchni kufy (przyda się pomoc drugiej osoby).

Następnie końce materiału przełożyć pod żuchwę i ponownie związać. Ostatnią czynnością jest przełożenie końcówek paska na kark psa (tuż za uszami) i związanie w kokardę lub węzeł.

Takie unieruchomienie szczęk wymaga jednak szybkiego działania i nie należy przedłużać niepotrzebnie czasu, w którym psiak ma związaną mordkę (zwłaszcza u pacjentów w ciężkim stanie ogólnym).

Kołnierz elżbietański dla psa

W przypadku psów ras krótkoczaszkowych (pekińczyki, buldogi i inne) założenie kagańca lub opaski może być problematyczne zwłaszcza, że większość tych psiaków dość często cierpi na zespół oddechowy i nie należy dodatkowo utrudniać im oddychania.

W takiej sytuacji świetnie może sprawdzić się założenie kołnierza ochronnego (oczywiście pod warunkiem, że nie będą przeprowadzane żadne manipulacje w obrębie głowy).

Nie ma jednej, idealnej metody unieruchomienia psa.

Wszystko zależy od rodzaju i umiejscowienia urazu, a także wielkości, a nawet rasy poszkodowanego psa.

Dlatego poniżej przedstawiam kilka technik, których dobór będzie uzależniony od konkretnej sytuacji:

Unieruchomienie na boku

1. Połóż psa na boku, zranionym obszarem ciała ku górze.
2. Powinieneś znajdować się za plecami psa tak, by prawą ręką uchwycić stanowczo jego prawą łapę przednią (czyli tę, która znajduje się “pod” psem).
3. Trzymaj ją mocno, nie pozwalając na jej uwolnienie.
4. Przedramieniem prawej ręki delikatnie dociskaj bark psa do podłoża. Ucisk powinien być delikatny, ale stały i stanowczy (ranny psiak najprawdopodobniej będzie się wyrywał i jeśli tylko poluzujesz nacisk, z pewnością to wykorzysta).
5. Lewą dłonią obejmij obie kończyny miedniczne psa, mniej więcej na wysokości stawów skokowych, a przedramieniem dociskaj biodro psiaka do podłoża.

Ta metoda sprawdza się dobrze w przypadku psów dużych i średnich, a także ras z płytkimi oczodołami (np. pekińczyki), u których stosowanie innych technik może być ryzykowne (mocne przytrzymanie za szyję może skutkować wypadnięciem gałki ocznej).

Unieruchomienie poprzez rozciągnięcie

Metoda stosowana u małych psów.

Ułóż zwierzaka na stole, jedną ręką chwyć skórę na karku, a drugą kończyny tylne i delikatnie rozciągnij psiaka.

Nie sprawisz zwierzęciu bólu, ale niektóre psy (zwłaszcza ras miniaturowych) reagują panicznie przy tej metodzie.

Unieruchomienie zwierzęcia stojącego

Metoda przeznaczona dla psów średnich i dużych (powyżej 10kg).

1. Jedną ręką obejmij szyję psa od dołu, dłonią chwytając delikatnie za kark.
2. Druga ręką obejmij jego klatkę piersiową, przyciskając jednocześnie mocno do siebie.

Unieruchomienie kolanami

W przypadku niewielkich piesków, zwłaszcza pekińczyków (ryzyko wypadnięcia gałki ocznej) nie zaleca się mocnego chwytania za kark.

U nich bezpieczniej jest posłużyć się tą metodą.

1. Połóż psiaka na podłodze pomiędzy swoimi kolanami, z głową skierowaną na zewnątrz.
2. Delikatnie uciśnij boki zwierzęcia udami, uniemożliwiając mu poruszanie się.
3. Jedną rękę połóż na głowie psa, a drugą przytrzymaj żuchwę. W ten sposób unieruchomisz jego głowę na czas opatrzenia ran.

Czasem, w przypadku małych, bardzo zdenerwowanych psów warto jest owinąć je w koc lub ręcznik, pozostawiając na wierzchu jedynie obszar, który chcemy opatrzyć.

Pamiętaj, by przy przeprowadzaniu jakichkolwiek czynności przy poszkodowanym zwierzaku, łagodnie i uspokajająco do niego przemawiać.

Pies może być zdenerwowany, pobudzony, spanikowany, może odczuwać ból i reagować agresywnie.

Musisz zachować spokój i starać się opanować strach, ponieważ te emocje najsilniej oddziałują na Twoje zwierzę, wzmacniając jego lęk i chęć ucieczki.

Zasada 3C – cicho, ciemno, ciepło

Niezmiernie ważne, by podczas wszelkich czynności, wykonywanych przy poszkodowanym zwierzęciu, zapewnić mu odpowiednie warunki.

Pamiętaj, że ranny lub chory pies (w większości przypadków) jest zdenerwowany, często pojawia się panika.

W zależności od rodzaju i zasięgu uszkodzeń najprawdopodobniej doskwiera mu również ból.

Przerażone zwierzę nie wie, co się z nim dzieje, zachowuje się instynktownie i często – w wyniku nieskoordynowanych i chaotycznych ruchów ciała – może wyrządzić sobie jeszcze większą krzywdę.

To Ty musisz zadbać o jego bezpieczeństwo. Podstawowe warunki, które powinieneś mu zapewnić to:

• Spokój i cisza. Psy niesamowicie chłoną emocje od ludzi. Jeśli jesteś zdenerwowany lub – co gorsza – spanikowany, ochłoń i postaraj się uspokoić. Następnie przenieś (ostrożnie!) psa w spokojne miejsce, z dala od nadmiernej liczby osób i niepokojących bodźców zewnętrznych.
• Odpowiednie warunki temperatury otoczenia. W przeważającej części przypadków u poszkodowanych psów dochodzi do spadku temperatury ciała (zwłaszcza, jeśli istnieje ryzyko rozwoju wstrząsu). Zapewnij mu ciepło – otul kocem, połóż na ciepłym termoforze.
• Nadmierne oświetlenie, błyski lamp mogą dodatkowo nasilać panikę u psa. Dlatego najodpowiedniej będzie umieścić go w miejscu, gdzie natężenie światła będzie mniejsze. Psy uspokajają się w warunkach półmroku, dlatego spróbuj mu takie zapewnić. Czasem zamknięcie w ciemnym transporterze mniejszego psa (np. w drodze do lekarza) może go wyciszyć.

Pierwsza pomoc u psa: sposoby opatrywania urazów i ran

Uraz to jakiekolwiek uszkodzenie ciała psa.

Różnorodność urazów jest olbrzymia, jednak najczęściej wywołane są one:

• wypadkiem komunikacyjnym,
• walką zwierząt,
• pogryzieniem lub podrapaniem przez inne zwierzę,
• wnykami,
• kopnięciem przez konia,
• oparzeniami,
• postrzałem z broni palnej lub strzałą z łuku,
• niewłaściwym użytkowaniem psa.

Niestety, uraz jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci małych zwierząt.

Te statystyki można poprawić poprzez szybszą i lepszą organizację pierwszej pomocy poszkodowanemu psu.

Musisz uświadomić sobie, jak wiele zależy od podjęcia działania jak najszybciej po zauważonym urazie.

Pies wchodzi w fazę “złotej godziny“, która jest pierwszą godziną po urazie lub masywnym zranieniu.

Jest to jednocześnie pierwszy krytyczny okres, w którym może dojść do śmierci zwierzaka, jeśli objawy zagrażające życiu nie zostaną odpowiednio rozpoznane i ustabilizowane.

Drugi taki okres występuje mniej więcej w ciągu 3-4 godzin po urazie, ale takie uszkodzenia zwykle już są opatrywane w lecznicy weterynaryjnej.

Trzeci okres występuje po 3-5 dniach.

Najogólniej urazy można podzielić na:

• Urazy tępe:
  • zderzenia z samochodem,
  • kopnięcie przez konia,
  • niewłaściwe użytkowanie,
  • upadek z wysokości lub poruszającego się pojazdu, itp.
• Urazy perforujące:
  • rany od pocisków,
  • przebicie strzałą,
  • wbicie ciała obcego,
  • rany po ugryzieniach przez zwierzęta.

Niezależnie od rodzaju rany zapamiętaj kilka kluczowych zasad:

• Krwawienie z rany jest naturalnym odruchem, pozwalającym na wymycie z niej niebezpiecznego materiału. To taki pierwszy mechanizm oczyszczania, dzięki któremu wypływająca krew wymywa z rany szkodliwe cząstki i mikroorganizmy.
• Nigdy nie płucz i nie oczyszczaj ran, które intensywnie krwawią – to może tylko nasilić krwotok. Zamiast tego przyłóż do krwawiącego miejsca gazę i mocno uciskaj.
• Uszkodzenia, z których nie leci krew powinieneś jak najszybciej oczyścić i zabezpieczyć przed zabrudzeniem.
• Jeśli sierść wokół rany jest długa, skróć ją za pomocą trymera elektrycznego lub nożyczek o zaokrąglonych brzegach. To zasadniczo ułatwi dalsze postępowanie z raną oraz zapobiegnie ponownemu zanieczyszczeniu.
• Przemyj ranę chłodnym, jałowym roztworem płynu fizjologicznego. Staraj się nie dotykać rany (miejsca zranione bolą i te czynności na pewno wywołają obronę zwierzęcia). Jeśli nie masz soli fizjologicznej, użyj przegotowanej, chłodnej wody.
• Odkaź zranione miejsce roztworem antyseptycznym (rivanol, octenisept). Staraj się nie używać wody utlenionej – wywołuje ona pieczenie i niepotrzebnie potęguje dyskomfort zwierzaka.
• Zawsze sprawdzaj, czy opatrunek nie jest założony zbyt ciasno. Jeśli zauważysz, że łapa poniżej założonego bandaża jest cieplejsza i obrzęknięta, natychmiast zmień opatrunek nie zaciskając już go tak bardzo.
• Zabezpiecz opatrunek przed wylizywaniem lub próbą ściągnięcia przez psa. Czasem konieczne jest założenie kołnierza elżbietańskiego na szyją zwierzęcia.
• Opatrunek zmieniaj codziennie, odkażając ranę za każdym razem.

Pierwsza pomoc u psa: techniki opatrywania ran

Łapy i opuszki palców

1. Przygotuj sobie gazę jałową lub gazik (materiał dostosuj do wielkości psa oraz rozległości uszkodzenia). Rozłóż ją na całą długość, ale szerokość powinna być dostosowana do wielkości łapy (zwykle 5-10 cm).
2. Następnie złóż gazę na pół, połóż na niej łapę psa tak, by połowa gazy wystawała jeszcze przed palcami.
3. Zegnij materiał opatrunkowy tuż nad łapką.
4. Całość owiń bandażem, kierując się od dołu ku górze.
5. Bandażowanie zakończ na szczycie (zwykle tuż nad stawem nadgarstkowym lub skokowym), oklejając opatrunek w jego górnej części plastrem. Postaraj się część plastra przykleić również do sierści, by opatrunek nie zsunął się zbyt szybko.
6. Ważne, by opatrunek nie był założony zbyt ciasno. Sprawdzisz to, wsuwając ołówek pomiędzy skórę a materiał opatrunkowy. Jeśli nie możesz tego zrobić, prawdopodobnie założyłeś opatrunek zbyt ciasno.
7. Na koniec załóż na opatrunek bawełnianą skarpetkę i przyklej ją plastrem do skóry zwierzęcia.

Opatrywanie kończyn psa

1. Na zranioną kończynę przyłóż jałowy gazik.
2. Następnie owiń gazik bandażem.
3. Całość zabezpiecz plastrem na obu brzegach opatrunku tak, by nie zsunął się on podczas poruszania zwierzęcia.
4. Na materiał opatrunkowy możesz nasunąć skarpetę lub pończochę dostosowaną wielkością do obwodu kończyny.

Opatrywanie ogona

1. Na zraniony ogon nałóż gazik, owiń go bandażem, którego końce przyklej do skóry plastrem.
2. Na całość nasuń skarpetkę tak, by okrywała ona większą część ogona.
3. Przymocuj ją plastrami do skóry zwierzęcia, wychodząc 5 cm ponad skarpetkę.
4. Następnie przeprowadź plaster z powrotem do końca ogona. Nie zaciskaj plastra zbyt mocno.

Opatrywanie uszu i głowy

Przy zranieniu jednego lub obu uszu, najlepiej jest obandażować całą głowę.

1. Przyłóż do zranionego ucha jałowy gazik lub gazę, ułóż ucho na szczycie głowy psa.
2. Drugie ucho ułóż na wierzchu w ten sam sposób tak, by utworzyć coś w rodzaju czepka na szczycie głowy psa.
3. Zabezpiecz opatrunek bandażem, owijając go wokół głowy i przyklejając plastrem do sierści.

Opatrunek na szyi psa

1. Na oczyszczoną ranę połóż jałową gazę i zamocuj ją, owijając szyję psa bandażem.
2. Zrób to na tyle mocno, by opatrunek nie zsunął się, ale na tyle luźno, by nie utrudniał zwierzęciu oddychania.
3. Zabezpiecz opatrunek plastrem, przyklejając go również do sierści.

Klatka piersiowa i barki

1. Po założeniu na ranę opatrunku zabezpiecz go, owijając w “ósemkę” wokół klatki piersiowej najpierw za, a następnie przed przednimi łapami.
2. Końce bandaża przyklej plastrem do skóry psa.

Biodra i boki tułowia

1. Na jałowy opatrunek załóż bandaż, owijając go w “ósemkę” wokół tułowia – najpierw przed, a następnie za tylnymi kończynami, od czasu do czasu przekładając bandaż również pomiędzy tylnymi łapami.
2. Bandaż zabezpiecz plastrem.

Aby ułatwić Ci opatrywanie zranienia u psa przygotowaliśmy poniższą infografikę. Prosimy o udostępnianie, ponieważ to ważne.

Pierwsza pomoc u psa: sposoby unieruchamiania złamań

Do złamania kości może dojść w wielu sytuacjach.

Najczęściej jest ono efektem wypadku samochodowego, upadku z dużej wysokości, uderzenia lub ściśnięcia drzwiami.

Praktycznie każda kość może ulec złamaniu, jednak u psów najczęściej dochodzi do złamań kości kończyn i miednicy. U psów najczęściej dochodzi do złamań kończyn i miednicy

Złamania zamknięte (czyli takie, przy których nie doszło do przerwania ciągłości skóry) czasem trudno jest zauważyć.

Jak rozpoznać złamanie u psa?

W oczy rzuca się ewidentna kulawizna lub utykanie zwierzaka, a także obrzęk złamanej kończyny.

Czasem stwierdzić można jedynie, że złamana część ciała trzymana jest przez psa pod dziwnym kątem lub nienaturalnie “odstaje”.

Trudniejsze i bardziej niebezpieczne bywają złamania otwarte, kiedy to dochodzi do przebicia przez odłam kostny tkanek i skóry, czemu często towarzyszy obfite krwawienie.

W takich sytuacjach należy jak najszybciej zawieźć psa do lecznicy, ponieważ ruchome odłamy kostne mogą uszkodzić ważne dla życia narządy i tkanki, a także nasilać krwawienie, co nieuchronnie doprowadza do wstrząsu i bezpośredniego zagrożenia życia.

Kość promieniowa i łokciowa w kończynie przedniej oraz strzałkowa i piszczelowa w kończynie tylnej są najdłuższymi kośćmi, które najczęściej ulegają złamaniom otwartym.

Jeśli w trakcie oglądania psa zobaczysz przerwanie ciągłości skóry nad podejrzanie wyglądającą łapą, zawsze musisz podejrzewać złamanie otwarte.

W efekcie uderzenia psa przez samochód może dojść do złamania żebra lub kręgosłupa.

Złamane żebro może uszkodzić płuco, a przerwanie ciągłości rdzenia kręgowego doprowadzić do śmierci psa.

Poniżej przedstawiam, jak możesz pomóc psu, u którego podejrzewasz złamanie kości.

Niezależnie od rodzaju złamania

1. Sprawdź, czy pies oddycha i czy wyczuwasz bicia serca. Bądź przygotowany na przeprowadzenie reanimacji.
2. Oceń, czy pies nie wykazuje objawów wstrząsu. Jeśli tak, zajmij się tym w pierwszej kolejności.
3. Opanuj krwawienie lub krwotok przy otwartych złamaniach.
4. Nie próbuj samodzielnie nastawiać złamań. Pomoc polega jedynie na unieruchomieniu kończyny.
5. Przed unieruchomieniem kończyny otwarte złamania powinieneś przepłukać czystym płynem fizjologicznym, a odsłonięte elementy kostne przykryć jałowym gazikiem zwilżonym sterylnym płynem (to zapobiegnie wysychaniu tkanek i ich ponownemu zanieczyszczeniu).

Pierwsza pomoc przy złamaniu kręgosłupa psa

Czasem bywa trudne do oceny, jednak – jeśli jesteś świadkiem wypadku z udziałem Twojego psa możesz podejrzewać złamanie kręgosłupa kiedy zauważasz, że:

• pies nie może chodzić,
• ciągnie za sobą tylne łapy,
• w nienaturalny sposób trzyma głowę (może ona być skręcona, wykrzywiona),
• oddaje mocz i kał bezwiednie,
• w opuszkach palców w kończynach przednich lub tylnych nie ma czucia (możesz to sprawdzić poprzez mocne uszczypnięcie lub ukłucie igłą).

Niezależnie od tego, czy ono rzeczywiście ma miejsce, lepiej jest założyć, że doszło do urazu kręgosłupa i odpowiednio obchodzić się ze zwierzęciem.

1. Natychmiast zabierz psa do lekarza, jednak zrób to bardzo ostrożnie tak, by – w miarę możliwości – uszkodzona część ciała nie poruszała się.
2. Zwierzę z uszkodzonym kręgosłupem powinno być przetransportowane do lekarza na twardej, sztywnej powierzchni:
   • Małego psa możesz przenosić na desce lub w plastikowym transporterze.
   • W przypadku dużego psa rozważ nawet użycie deski do prasowania.
3. Przedmiot, na którym będziesz przenosić psa ułóż obok niego. Wcześniej delikatnie wsuń pod leżącego pupila prześcieradło, koc lub ręcznik. Napinając i ciągnąc delikatnie za materiał, wsuń zwierzę na deskę. W przypadku dużego psa poproś kogoś o pomoc. Nie podnoś psa, tylko płynnym ruchem postaraj się wciągnąć go na powierzchnię transportową.
4. W sytuacji, gdy nie masz do dyspozycji wystarczająco dużego, sztywnego materiału, przenieś go delikatnie na kocu, ale staraj się podczas przenoszenia maksymalnie naprężyć materiał tak, by jak najbardziej ograniczyć odkształcenia ciała.
5. Podczas transportu ogranicz ruchy zwierzęcia. Jeśli jest taka konieczność, przymocuj psa mocną taśmą do powierzchni, na której leży (taśmę przyklej przez tułów tuż za przednimi oraz tuż przed tylnymi łapami zwierzaka).

Złamanie łapy u psa

Jeśli podejrzewasz, że Twój pupil złamał nogę, powinieneś przede wszystkim unieruchomić kończynę.

Zapobiega to dalszemu uszkadzaniu nerwów i tkanek miękkich przez odłamy kostne, opanowuje krwawienie i minimalizuje ból.

Tymczasowe szyny unieruchamiające możesz zrobić z jakiegokolwiek sztywnego materiału:

• tektury,
• zwiniętej gazety,
• kolorowych czasopism,
• patyków,
• zrolowanego ręcznika.

Bardzo dobrym materiałem jest folia ochronna z pęcherzykami powietrza. Pamiętaj jednak, że tymczasowo założona szyna unieruchamiająca nie wyleczy złamania; zapobiega ona jedynie powstawaniu dalszych urazów przed dotarciem do lekarza weterynarii.

1. Ustabilizowanie złamania powinno być przeprowadzone w ten sposób, by stawy poniżej oraz powyżej urazu były całkowicie usztywnione.
2. Owiń kończynę miękkim materiałem (np. bandażem lub miękkim, niewielkim ręcznikiem), następnie przyłóż do łapy zrolowana gazetę, odpowiedniej długości patyk lub listewkę albo jakikolwiek inny sztywny materiał. Całość owiń bandażem elastycznym. Zacznij owijać od stopy, kierując się ku górze. Palce zostaw odsłonięte, by kontrolować, czy nie puchną. Jeśli tak się stanie – musisz poluzować bandaż. Pamiętaj – nie nastawiaj, nie ciągnij i nie wyrównuj złamanych kości. Szyna ma jedynie sprawić, by pies nie zginał i nie poruszał złamaną kończyną.
3. Jeśli masz do dyspozycji folię bąbelkową, możesz owinąć nią kończynę i zabezpieczyć plastrem.
4. Bezpiecznie przetransportuj psa do weterynarza.

Złamania w obrębie miednicy

Jeśli widzisz, że pies nie może chodzić i podejrzewasz, że mogło dojść do urazu w obrębie kości miednicy, musisz bezwzględnie ograniczyć zwierzakowi ruch.

Najlepiej, jeśli zamkniesz go w możliwie jak najmniejszej klatce lub transporterze i w ten sposób przewieziesz do lecznicy.

Pierwsza pomoc u psa: sytuacje krytyczne

Wiesz już, jak w warunkach prawidłowych ocenić stan swojego psa.

Ta umiejętność w zasadniczy sposób może wpłynąć na skuteczność i szybkość udzielania pierwszej pomocy psu w sytuacji krytycznej.

Kiedy jednak mamy z nią do czynienia i jak odróżnić, czy stan, w którym znajduje się Twoje zwierzę, rzeczywiście wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, czy z wizytą u lekarza można jeszcze poczekać i próbować samodzielnie pomóc swojemu zwierzęciu?

Czym zająć się natychmiast, a co zrobić w następnej kolejności?

Zacznijmy od tego, co rozumiemy pod określeniem “nagły przypadek”.

Jest to nic innego jak uraz lub stan chorobowy zwierzęcia, który – według oceny właściciela – wymaga natychmiastowej pomocy lekarza weterynarii.

Pamiętać jednak należy, że nie każdy nagły przypadek stanowi jednocześnie stan zagrożenia życia. I tu niezbędna jest wiedza jak odróżnić te dwie sytuacje.

Ocena objawów życiowych psa

Jest to ważne, ponieważ daje Ci informację, jak poważny jest stan zwierzęcia.

1. Oceń stopień świadomości psa – zawołaj go po imieniu, pstryknij palcami nad jego uchem i sprawdź, czy reaguje.
2. Sprawdź jak oddycha – czy ma problem z oddychaniem? Tu sprawdza się zasada: słyszę- widzę – czuję. Usłysz oddechy psa przykładając ucho do jego nozdrzy, zobacz ruchy klatki piersiowej podczas oddychania oraz poczuj powiew wydychanego powietrza na swojej dłoni lub policzku.
3. Oceń, czy kolor dziąseł i czas kapilarny mogą wskazywać na szok?
4. Czy wyczuwasz tętno?
5. Czy czujesz uderzenia serca?

Będąc świadkiem wypadku, urazu, czy jakiejkolwiek innej sytuacji nagłej w pierwszej kolejności oceń priorytety.

Najważniejsza jest ocena, czy u Twojego zwierzaka występują objawy, będące bezpośrednim zagrożeniem życia. Są to:

• Zatrzymanie akcji serca, brak wyczuwalnego pulsu!
• Zatrzymanie oddechu, tętno wyczuwalne!
• Utrata przytomności!
• Wstrząs – blade błony śluzowe, szybki oddech, słabe, przyspieszone tętno, zimna skóra!
• Utrudnione oddychanie!
• Przebicie lub obszerna rana klatki piersiowej!
• Przebicie lub obszerna rana brzucha!
• Obfite krwawienie!
• Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura ciała!
• Bezpośrednie działanie trucizny, ukąszenia!

W przypadku stwierdzenia którejkolwiek z powyższych sytuacji musisz zacząć działać.

Nie możesz zwlekać z pomocą, ponieważ liczy się każda sekunda!

Tu nie ma czasu do stracenia i to są najważniejsze objawy, którymi powinieneś zająć się w pierwszej kolejności.

Wizyta u lekarza jest bezwzględnie konieczna, ale zanim do niego dojedziesz, postaraj się pomóc psu.

Pierwszej pomocy psu udzielaj nawet w samochodzie (jeśli oczywiście nie jesteś kierowcą).

Jeśli stwierdzisz, że u poszkodowanego psa nie występują powyższe objawy, możesz przejść do kolejnego punktu oceny sytuacji.

Zaobserwuj, czy u psa występują inne zaburzenia, wymagające szybkiego działania. Mogą to być np.:

• Atak drgawek.
• Śpiączka.
• Uraz głowy.
• Ostre porażenie lub niedowład.
• Niezdolność do oddania moczu.
• Trudny poród.
• Intensywne wymioty lub biegunka.
• Oparzenia.
• Złamania.
• Urazy komunikacyjne (zwierzę poszkodowane w wypadku samochodowym).
• Upadek z dużej wysokości.
• Rozejście się brzegów rany chirurgicznej.
• Odmrożenia.
• Podtopienie.
• Zatrucie dymem.
• Porażenie prądem.
• Rozszerzenie i skręt żołądka.
• Nagłe stany okulistyczne – wypadnięcie gałki ocznej, jaskra, wytrzeszcz gałek ocznych.

Jeśli zaobserwujesz je u Twojego zwierzęcia, postaraj się udzielić psu pierwszej pomocy przedweterynaryjnej i jak najszybciej zabierz psa do lekarza weterynarii.

Pamiętaj jednak: nawet, jeśli stwierdzisz inne urazy, jak np. otwarte złamania kości, a Twój pies prezentuje stan zagrożenia życia, np. nie oddycha, natychmiast rozpocznij działanie w kierunku przywrócenia oddechu!

Złamaną łapą zajmiesz się później – po ustabilizowaniu stanu swojego czworonoga.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa u psa

Przeprowadź ją, jeśli u psa doszło do zatrzymania oddychania i/lub krążenia.

Jest ono zwykle spowodowane arytmią (na skutek choroby serca lub innych chorób ogólnoustrojowych).

U większości zwierząt związane jest z chorobami układu oddechowego, takimi jak na przykład:

• zapaleniem płuc,
• porażeniem krtani,
• nowotworem,
• wysiękiem w jamie płucnej.

Bardzo często dochodzi do niego na skutek silnego urazu.

Jak to rozpoznać?

Na klasyczne objawy zatrzymania akcji serca i oddechu składa się:

• brak oddechu i sinica,
• brak wyczuwalnego tętna,
• brak uderzeń serca; rozszerzenia źrenic,
• brak reakcji na bodźce (np. uszczypnięcie).

Nawet, jeśli powyższych objawów nie stwierdzasz u poszkodowanego, a znajduje się on w stanie ciężkim, bądź wyczulony na symptomy ostrzegające przed wystąpieniem zatrzymania oddechu i krążenia. Są to:

• zmiana liczby oddechów, ich głębokości i charakteru,
• słabe lub nieregularne tętno,
• zwolnienie akcji serca,
• obniżone ciśnienie (możesz to zauważyć np. gdy krwawienie z rany jest niewspółmiernie słabe z jej rozległością),
• sinica,
• hipotermia.

Niezależnie od przyczyny zatrzymania akcji serca i oddechu musisz natychmiast podjąć reanimację. W ciągu kilku minut dojdzie do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu na skutek braku tlenu, dlatego od razu przystąp do działania, a czynności kontynuuj w samochodzie, w drodze do lekarza.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa u małych psów (<10 kg)

1. Ułóż psa na płaskim, twardym podłożu (bardzo małego psiaka możesz ułożyć na swojej dłoni). Unieś jego podbródek, rozciągając szyję tak, by utworzyć jak najprostszą drogę od pyszczka do płuc.
2. Udrożnij jego drogi oddechowe – otwórz jamę ustna psa i usuń ewentualne ciała obce, pociągnij mocno za język.
3. Jeśli u psa stwierdziłeś wcześniej brak pulsu i oddechu:
   • Klatkę piersiową uciskaj dokładnie w miejscu, gdzie znajduje się serce. By go znaleźć, zegnij przednią łapę psa w stawie łokciowym – punkt na klatce piersiowej bezpośrednio pod zgięciem to Twoje miejsce ucisku.
   • Ułóż dłonie na klatce piersiowej psa tuż za zgięciem łapy i rozpocznij rytmicznie uciskanie klatki piersiowej:
     • głębokość ucisku to około 1-1, 5 cm,
     • częstość – 80-100 uciśnięć na minutę. Może to być trudne do wykonania bez wcześniejszego treningu (to trochę więcej niż 1 ucisk na sekundę), ale nawet 60-100 uciśnięć w ciągu minuty może być wystarczające.
   • W przypadku małych psów nie wykonuj wdechów!
   • Reanimując szczenię, ułóż je na swojej dłoni, kciuk umieszczając nad sercem, a pozostałymi palcami przytrzymując maluszka od spodu. Rytmicznie uciskaj kciukiem jego klatkę piersiową na głębokość ok. 0, 5-1 cm.
   • Co minutę przerywaj reanimację, by sprawdzić oddech i tętno psa.
   • Zewnętrzny masaż serca kontynuuj do momentu przywrócenia akcji serca lub dotarcia do lekarza weterynarii.
4. Jeśli u psa wyczuwasz tętno, ale nie ma oddechu, rozpocznij sztuczne oddychanie:
   • Przyłóż usta do nosa psa (lub obejmij nimi zarówno nos, jak i pyszczek) i wdmuchnij powietrze dwukrotnie.
   • Obserwuj klatkę piersiową zwierzaka podczas wykonywania sztucznego oddychania – powinna się ona unosić; uważaj jednak, by nie wtłaczać zbyt gwałtownie powietrza do płuc małego psa – to może je uszkodzić.
   • Wykonuj 15-20 wdechów na minutę pamiętając, by pomiędzy każdym wdechem pozwolić powietrzu swobodnie wydostać się z płuc poszkodowanego.
   • Po minucie zrób 30-sekundową przerwę by sprawdzić, czy zwierzę nie podjęło samodzielnego oddychania.
   • Kontynuuj sztuczne oddychanie do momentu, aż zwierzę zacznie oddychać samodzielnie lub dotrzesz do weterynarza.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa u średnich i dużych psów (>10 kg)

1. Ułóż psa na płaskim, twardym podłożu. Pod jego klatkę piersiową możesz wsunąć poduszkę. Unieś jego podbródek, rozciągając szyję tak, by utworzyć jak najprostszą drogę od pyska do płuc.
2. Udrożnij drogi oddechowe – rozewrzyj szczęki psa i usuń ewentualne ciała obce, pociągnij mocno za język.
3. Jeśli u psa stwierdziłeś wcześniej brak pulsu i oddechu:
   • Wykonaj 2 długie wdechy przez nos.
   • Klatkę piersiową uciskaj w jej najwyższym punkcie (czyli tam, gdzie żebra wysklepione są najbardziej).
   • Ułóż dłonie na klatce piersiowej psa i rozpocznij rytmicznie uciskanie klatki piersiowej:
     • psy średnie – 30 uciśnięć klatki piersiowej; psy duże 15 uciśnięć;
     • głębokość ucisku to 25-50% głębokości klatki piersiowej.
   • Kontynuuj reanimację, pamiętając, że stosunek ucisku klatki piersiowej do wentylacji powinien wynosić 15:2 (czyli 15 uciśnięć – 2 wdechy – 15 uciśnięć – 2 wdechy itd.)
   • Reanimując szczenię, ułóż je na swojej dłoni, kciuk umieszczając nad sercem, a pozostałymi palcami przytrzymując maluszka od spodu. Rytmicznie uciskaj kciukiem jego klatkę piersiową na głębokość ok. 0, 5-1 cm.
   • W przypadku psów o mocno rozbudowanej głębokiej klatce piersiowej (np. buldogi), reanimacja będzie efektywniejsza, jeśli przeprowadzisz ją następująco:
     • Ułóż psa na plecach i skrzyżuj jego przednie łapy nad mostkiem.
     • Klęknij nad psem tak, by kolanami obejmować jego tułów.
     • Chwyć skrzyżowane łapy psa i uciskaj nimi mostek.
     • Jeśli ruchy ciała psa podczas reanimacji utrudniają Ci działanie, przeprowadź masaż serca w klasycznej pozycji.
   • Co minutę przerywaj reanimację, by sprawdzić oddech i tętno psa.
   • Zewnętrzny masaż serca i sztuczne oddychanie kontynuuj do momentu przywrócenia akcji serca lub dotarcia do lekarza weterynarii.
4. Jeśli u psa wyczuwasz tętno, ale nie ma oddechu, rozpocznij sztuczne oddychanie:
   • Przyłóż usta do nosa psa (lub obejmij nimi zarówno nos, jak i pysk) i wdmuchnij powietrze dwukrotnie.
   • Obserwuj klatkę piersiową zwierzaka podczas wykonywania sztucznego oddychania – powinna się ona unosić; w przypadku dużych psów powietrze trzeba wdmuchiwać z dość dużą siłą.
   • Wykonuj 15-20 wdechów na minutę pamiętając, by pomiędzy każdym wdechem pozwolić powietrzu swobodnie wydostać się z płuc poszkodowanego.
   • Po minucie zrób 30-sekundową przerwę by sprawdzić, czy zwierzę nie podjęło samodzielnego oddychania.
   • Kontynuuj sztuczne oddychanie do momentu, aż zwierzę zacznie oddychać samodzielnie lub dotrzesz do weterynarza.

Aby ułatwić Ci przeprowadzanie resuscytacji u psa przygotowaliśmy poniższą infografikę. Prosimy o jej udostępnianie, to bardzo ważne.

Akupunktura u psa

Jeśli pomimo prawidłowego przeprowadzania akcji resuscytacyjnej nie udaje Ci się przywrócić zwierzęciu oddychania i krążenia, możesz spróbować wykorzystać mądrość medycyny chińskiej.

Akupunktura nigdy nie powinna zastępować reanimacji, ale przy braku efektów klasycznej metody może być użyta, jako przysłowiowa “ostatnia deska ratunku”.

1. Weź czystą igłę i wbij ją głęboko w szczelinę w górnej wardze psa (tuż pod nosem).
2. Wykonaj igłą kilka ruchów tam i z powrotem.

Czasem takie działanie stymuluje wydzielanie naturalnej adrenaliny, która może pobudzić oddychanie i bicie serca.

Główna dolegliwość

Po wstępnej ocenie poszkodowanego zwierzaka i sprawdzeniu jego objawów życiowych pora, byś określił, jaki jest stopień i zasięg uszkodzeń ciała.

Sprawdź:

• w jakim stanie znajduje się pies,
• jak oddycha,
• poszukaj miejsc krwawiących,
• zobacz, czy nie doszło do złamań,
• sprawdź czy nie ma otwartych ran, wymagających założenia opatrunku.

Pierwsza pomoc u psa: utrata przytomności

Wymaga natychmiastowej wizyty u lekarza weterynarii.

Do utraty przytomności dochodzi najczęściej na skutek urazu (wypadek komunikacyjny), ale istnieje wiele innych przyczyn, np.:

• skrajna temperatura ciała (zbyt wysoka lub zbyt niska),
• silne niedotlenienie (np. w przebiegu zatrucia dymem, podtopienia),
• zatrucie,
• cukrzyca,
• niewydolność nerek,
• hipoglikemia (zwłaszcza u szczeniąt lub psów ras miniaturowych).

Dość szybko zorientujesz się, że pies jest nieprzytomny – leży on bez ruchu, nie reaguje na wołanie.

Gdy uniesiesz jego łapę i puścisz ją, opadnie ona z powrotem na podłoże.

Próby szczypania w opuszki palców, czy nawet ukłucia igłą nie wywołują żadnej reakcji.

Przedwterynaryjna pierwsza pomoc u psa polega na:

• Ułatwieniu zwierzęciu oddychania (zdejmij obrożę, połóż w pozycji bocznej, wyprostuj szyję, usuń ciała obce z jamy ustnej).
• Przeprowadzeniu reanimacji – jeśli pies nie oddycha i nie wyczuwasz uderzeń serca.
• Uniesieniu głowy psa powyżej ciała (możesz podłożyć zwinięty w rulon ręcznik, jednak unikaj uciskania naczyń krwionośnych szyi).
• Ograniczeniu ruchów zwierzęcia (możliwy uraz kręgosłupa lub poważne obrażenia wewnętrzne).
• Kontrolowaniu temperatury ciała – w razie potrzeby ochładzaj lub ogrzewaj psa.

Pierwsza pomoc u psa: wstrząs

Wstrząs jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej
Co to jest wstrząs?

O wstrząsie mówimy, gdy na skutek skrajnej dysproporcji pomiędzy zapotrzebowaniem, a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu i składników odżywczych do komórek organizmu, dochodzi do upośledzenia funkcji, a w konsekwencji niewydolności wielu narządów. Nieleczony wstrząs bardzo szybko doprowadza do utraty przytomności, a następnie śmierci zwierzęcia.

Szok może być wywołany między innymi:

• wadą serca,
• poważnym urazem,
• posocznicą,
• anafilaksją,
• skrętem żołądka,
• jednak u psów najczęściej dochodzi do niego na skutek znacznego ubytku krwi.

Ze względu na mnogość przyczyn, mogących doprowadzić do wstrząsu, rozróżnia się kilka jego rodzajów:

• wstrząs hipowolemiczny,
• wstrząs kardiogenny,
• wstrząs dystrybucyjny,
• wstrząs obturacyjny.

Niezależnie jednak od przyczyny, bądź wyczulony na następujące objawy wstrząsu:

• Dezorientacja, trudności z utrzymaniem się na nogach.
• Osłabione zainteresowane otoczeniem, zmniejszenie reakcji na bodźce.
• Blade, sine dziąsła i język (wcześniej mogą być nienaturalnie czerwone).
• Płytki oddech.
• Nieregularne tętno.
• Brak reakcji na bodźce.
• Obniżona temperatura wewnętrzna ciała.
• Czas kapilarny > 2 sekundy.

W sytuacji, gdy podejrzewasz wstrząs, natychmiast zabierz psa do lekarza.

W międzyczasie możesz złagodzić jego skutki:

1. Unieruchom psa, nie pozwól na chodzenie czy zbędne ruchy.
2. Jeśli widzisz krwawienie, postaraj się je zatamować.
3. Zapewnij psu ciepło – otul kocem, połóż na ciepłym termoforze.
4. Wetrzyj w dziąsła psa trochę miodu lub słodkiego syropu (często przy wstrząsie dochodzi do nagłego spadku glukozy we krwi).

Pierwsza pomoc u psa: krwawienie i krwotok

Krwawienie/krwotok u psa zwykle towarzyszy poważnym urazom i wymaga natychmiastowej reakcji ze strony właściciela.

Jak zatamować krwotok u psa?

1. Zlokalizuj miejsce krwawienia i oceń jego stopień.
2. W pierwszej kolejności zajmij się najpoważniejszym krwawieniem tętniczym – krew tętnicza jest jasnoczerwona i wypływa z rany w rytm uderzeń serca. Krew żylna jest ciemnoczerwona i płynie równomiernie.
3. Załóż opatrunek uciskowy bezpośrednio na krwawiący obszar. Nie przemywaj i nie odkażaj mocno krwawiących ran – to wydłuży niepotrzebnie proces krzepnięcia krwi i formowanie się stupa. Na ranę połóż jałową gazę lub czysty materiał i mocno uciskaj. Nie zdejmuj opatrunku nawet, gdy przesiąknie. W takiej sytuacji dołóż następny, kontynuując ucisk.
4. Jeśli po pięciu minutach ucisku nadal obecne jest krwawienie, owiń opatrunek bandażem.
5. W przypadku krwawienia tętniczego zastosuj tymczasową (< 5 minut) opaskę uciskową powyżej krwawiącego miejsca.
6. Unieś krwawiącą kończynę powyżej serca (nie rób tego, jeśli podejrzewasz jej złamanie!)
7. Przy niedającym się zatamować krwawieniu przedniej łapy załóż ucisk na naczynia znajdujące się pod odpowiadającą jej pachą. Palcami wskazującym i środkowym uciśnij mocno łapę pod pachą, kciukiem przytrzymując kończynę od strony zewnętrznej. W przypadku krwawienia z kończyny tylnej odnajdź miejsce, w którym sprawdzasz zwykle tętno (tętnica udowa) i mocno uciskaj je palcami. Przy krwawieniu ogona zaciśnij palce na jego podstawie tak, by kciuk uciskał wierzchnią stronę ogona, a pozostałe palce ściskały go pod spodem.
8. W przypadku uszkodzenia uszu i obecnego krwawienia nałóż na nie opatrunek z gazy lub czystego materiału. Wcześniej przygotuj sobie prowizoryczny opatrunek zewnętrzny z kawałka pończochy. W przypadku małych psów utnij kawałek pończochy mniej więcej na wysokości kostki, jeśli pies jest duży część udowa pończochy będzie wystarczająca. Na opatrunek nasuń pończochę tak, by zasłaniała ona uszy i kark, nie zachodząc na oczy zwierzęcia i nie utrudniając mu oddychania czy ruchów szczęką.
9. Na każdym etapie opanowywania krwotoku sprawdzaj, czy pies nie wykazuje objawów wstrząsu lub zatrzymania akcji serca i oddechu. W razie potrzeby wykonaj sztuczne oddychanie i masaż serca (miejsce krwawienia powinno być cały czas uciskane podczas przeprowadzania resuscytacji).
10. Jeśli w miejscu krwawienia widzisz wbite ciało obce (np. szkło), pod żadnym pozorem nie usuwaj go! To może spowodować drastyczne zwiększenie krwawienia. Delikatnie obłóż ciało obce gazikami lub zwiniętymi bandażami, starając się je unieruchomić. Całość delikatnie obwiąż bandażem, a w czasie transportu do lekarza weterynarii kontroluj, czy opatrunek nie zmienia swojego położenia.

Zwróć uwagę, że oprócz zauważalnego krwawienia zewnętrznego, u Twojego psa mogło również dojść do ukrytego krwawienia wewnętrznego.

Jeśli zauważysz u psa:

• Szybko powiększający się brzuch po urazie, możliwe wybroczyny lub krwiaki w okolicy pępka.
• Duszność, łapanie oddechu, rzężenia przy oddychaniu.
• Krwawienie z nosa lub z jamy ustnej.
• Liczne krwiaki i wybroczyny na skórze.

mogło dojść do krwawienia do jam ciała lub zaburzeń krzepnięcia krwi (np. po spożyciu trutki na szczury). Natychmiast zawieź psa do lekarza weterynarii!

Pierwsza pomoc u psa: utrudnione oddychanie

Utrudnione oddychanie u psa to kolejna sytuacja, wymagająca szybkiej wizyty w lecznicy weterynaryjnej.

Problemy oddechowe mogą manifestować się w różny sposób i przebiegać z różnym nasileniem, jednak nie należy lekceważyć nawet niewielkich odchyleń od normy.

Przeoczenie lub zbagatelizowanie utrudnionego oddechu może skończyć się fatalnie.

Dlatego, jeśli zauważysz u psa następujące objawy:

• nagły, ostry kaszel,
• charczenie lub dławienie się,
• nienaturalnie głośny oddech,
• duszność, której typowe objawy to:
  • przyspieszenie oddechów na minutę,
  • oddychanie przez otwartą jamę ustną,
  • sinica błon śluzowych,
  • głośne oddychanie,
  • zaniepokojenie, lęk,
  • szkliste spojrzenie,
  • wyprostowana szyja, głowa wyciągnięta do przodu,
  • oddychanie paradoksalne (podczas oddychania powłoki brzuszne i ściana klatki piersiowej poruszają się w przeciwnych kierunkach),
  • silne ruchy policzków podczas oddychania – przy wdechu mocno „zasysane” są do wnętrza jamy ustnej, przy szybkim wydechu wydymane na zewnątrz,
• nagłe pojawienie się kichania (często z towarzyszącym wysiękiem z nosa), prychanie, intensywne ocieranie łapami okolic nosa,
• krótki, spłycony oddech,
• trudności oraz ewidentne męczenie się podczas oddychania,
• przyspieszony oddech, zianie (nieuzasadnione zmęczeniem, ekscytacją lub wysoką temperaturą otoczenia),
• sapanie,
• słyszalne rzężenia przy oddechu, wysięk z nosa lub gardła,
• nienaturalnie spowolnione oddychanie,
• zatrzymanie oddechu,
• oraz wszelkie inne niepokojące objawy ze strony układu oddechowego

jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem weterynarii.

Przyczyn takiego stanu rzeczy może być mnóstwo, a szybka ocena sytuacji i sprawna pierwsza pomoc udzielona psu może zasadniczo zwiększyć szanse na przeżycie.

W pierwszej kolejności postaraj się znaleźć przyczynę trudności w oddychaniu i – w miarę możliwości- wyeliminować ją.

W artykule o pierwszej pomocy u kotów nakreśliłam, jakie są najczęściej występujące sytuacje nagłe układu oddechowego oraz w jaki sposób możesz pomóc duszącemu się zwierzęciu.

Nawet jeśli nie masz kota – przeczytaj go proszę.

Skrajna temperatura wewnętrzna ciała

Wychłodzenie organizmu – hipotermia.

To obniżenie temperatury wewnętrznej ciała poniżej wartości prawidłowych.

Może być skutkiem:

• przebywania w zimnym otoczeniu (bez możliwości schronienia się w pomieszczeniu),
• zanurzenia w zimnej wodzie,
• znieczulenia ogólnego,
• chorób ogólnoustrojowych:
  • choroby nerek,
  • niedoczynność kory nadnerczy,
  • niedoczynności tarczycy,
  • zatrucia,
  • wstrząsu,
  • zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego,
• nieprawidłowo rozwiniętej termoregulacji (u szczeniąt),
• urazów,
• połączenia wymienionych czynników.

Niska temperatura ciała jest bardzo niebezpieczna i może doprowadzić do poważnych powikłań wielonarządowych, dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie wychłodzenia i odpowiednie działanie.

Jeśli pies jest nienaturalnie chłodny, osłabiony, być może ma dreszcze, albo pojawiły się u niego zaburzenia świadomości, jak najszybciej zmierz mu temperaturę.

Dalsze działania dostosuj do otrzymanego wyniku pomiaru:

Lekka hipotermia (temperatura ciała w przedziale 32,3 – 37,2°C)

W miarę spadku temperatury ciała poniżej normy organizm psa uruchamia mechanizmy termogenezy – drżenie mięśni i przyspieszenie metabolizmu.

Przy temperaturze <35 °C drżenie mięśni może już nie występować.

Pies może być śpiący, zimny w dotyku, stara się jak najmocniej skulić, by zmniejszyć powierzchnię ciała eksponowaną na niską temperaturę.

Co możesz zrobić, kiedy zauważysz podobne objawy u Twojego psa?

1. Jak najszybciej zabierz zwierzę do ciepłego pomieszczenia.
2. Ogrzej psa – okryj go ręcznikiem lub kocem.
3. Mierz temperaturę co 10-15 minut. W przypadku hipotermii lekkiego stopnia ogrzewane psy dość szybko dochodzą do siebie.
4. Jeśli pies jest mokry, osusz go ręcznikiem.
5. Podaj psu ciepłe płyny – wodę lub rosół.
6. Jeśli temperatura nie wzrosła po 15 minutach lub zwierzę jest osłabione, zastosuj dodatkową metodę. Obłóż psa butelkami lub termoforami z ciepłą wodą lub zagrzanym wcześniej kocem albo ręcznikiem. Unikaj stosowania kocy elektrycznych, gdyż istnieje ryzyko zbyt intensywnego ogniskowego podgrzania i powstania oparzeń.
7. Zakrycie głowy kocem wzmacnia efekt ogrzewania, ponieważ zwierzę oddycha ciepłym powietrzem. Nie stosuj jednak tej metody, jeśli pies ma problemy z oddychaniem lub jest w złym stanie ogólnym.
8. Skoncentruj się na ogrzewaniu tułowia i szyi zwierzęcia.
9. Kontynuuj ogrzewanie psa do momentu, gdy jego temperatura osiągnie 37°C. Jeśli po 30-45 minutach ogrzewania nie udało się przywrócić prawidłowej ciepłoty ciała, od razu zabierz psa do lecznicy kontynuując ogrzewanie w samochodzie.

Umiarkowana hipotermia (temperatura 27,8 – 32,2°C).

Objawy wychłodzenia nasilają się.

Pies jest apatyczny, oddechy ulegają zwolnieniu. Początkowo może wystąpić częstoskurcz, jednak w miarę pogłębiania się hipotermii dochodzi do rzadkoskurczu.

Prawidłowe czynności życiowe ulegają obniżeniu przy temperaturze poniżej 32 °C. Gdy temperatura spada poniżej 30°C pojawiają się niemiarowości serca. Spada poziom cukru we krwi.

Jak zachować się w takiej sytuacji?

1. Ogrzej zwierzę i udaj się do lekarza weterynarii. Zastosuj ciepły koc, ręcznik, obłóż psa termoforami lub butelkami z ciepłą wodą.
2. Ogrzewaj pachy, pachwiny i szyję zwierzęcia.
3. Wetrzyj trochę miodu w dziąsła psa.
4. Nawet, jeśli temperatura psa wróci do normy, musisz pokazać go lekarzowi. Dlatego też ogrzewanie kontynuuj w samochodzie i jak najszybciej udaj się do lecznicy.

Głęboka hipotermia (temperatura < 27,8°C)

Przy temperaturze poniżej 27 stopni zanikają odruchy obwodowe, a przy <26°C źrenice psa nie reagują już na światło i dochodzi do utraty świadomości. Zwierzę w głębokiej hipotermii może sprawiać wrażenie martwego.

W skrajnych stanach tętno i uderzenia serca mogą być niewyczuwlane.

1. Natychmiast zabierz psa do lekarza! To jest sytuacja alarmowa!
2. Okryj psa ciepłym kocem lub ręcznikiem, jednak tak niskie temperatury wymagają czynnego ogrzewania wewnętrznego. Nie czekaj więc, tylko od razu udaj się do lecznicy.
3. Wsmaruj nieco miodu w dziąsła psa (może to być nieskuteczne, gdyż w tak skrajnie niskich temperaturach wchałanianie przez śluzówki jest mocno ograniczone).
4. Jeśli dojdzie do zatrzymania akcji serca i/lub oddechu – przeprowadź reanimację.

Przegrzanie organizmu – hipertermia / udar cieplny u psa

Udar cieplny jest bardzo groźnym dla życia podwyższeniem temperatury ciała (40,5-43°C).

Klasyczny udar cieplny rozwija się, kiedy pies znajduje się w otoczeniu o wysokiej temperaturze i nie może jednocześnie odprowadzać wystarczającej ilości ciepła w stosunku do przyjmowanego ze środowiska.

Najlepszym i niestety najczęściej spotykanym przykładem jest pozostawienie psa w upalny dzień w szczelnie zamkniętym samochodzie lub na zewnątrz na słońcu, bez dostępu do wody i cienia.

Rzadziej rozwija się tzw. wysiłkowy udar cieplny, kiedy to zwierzę jest bardzo aktywne fizycznie w środowisku o wysokiej temperaturze i wilgotności.

Najbardziej narażone na przegrzanie są psy ras krótkoczaszkowych oraz te, u których występuje porażenie krtani, zapadnięcie tchawicy lub wąskie nozdrza, np.:

• buldogi,
• pekińczyki,
• mopsy.

Choroby ogólnoustrojowe przebiegające z niedociśnieniem, a także nadwaga zwiększają ryzyko wystąpienia udaru cieplnego, a także zaostrzają jego przebieg.

Jakie są objawy udaru cieplnego u psa?

Początkowo występują:

• ziajanie,
• szybka akcja serca,
• silne tętno,
• przekrwienie i suchość błon śluzowych,
• pies jest osłabiony.

Temperatura wewnętrzna zwykle mieści się w granicach 40,5-43,0°C.

Później, w miarę pogarszania się udaru dochodzi do osłabienia ośrodkowego układu nerwowego i rozwija się wstrząs.

U psa możesz zauważyć:

• słabe tętno,
• szare błony śluzowe,
• wymioty,
• biegunkę.

Przy długotrwającym ziajaniu dochodzi do zmęczenia oddechowego, oddechy spłycają się, pojawiają się objawy padaczkowe, śpiączka, a następnie śmierć. Udar cieplny jest sytuacją, która wymaga natychmiastowej wizyty u lekarza weterynarii.

Co jednak możesz zrobić, by pomóc swojemu psu?

Jeśli temperatura wewnętrzna ciała mieści się w przedziale 39-41°C:

1. Przeprowadź lub przenieś psa do chłodnego pomieszczenia, włącz wentylator, by owiewało go chłodne powietrze.
2. Owiń psa mokrymi, zimnymi ręcznikami lub zwilż jego sierść wodą i wtedy skieruj na niego wentylator. W okolicach pach i pachwin możesz umieścić cold pack’i lub woreczki z lodem owinięte w mokre ściereczki.
3. Zapewnij mu dostęp do świeżej, zimnej wody i pozwól mi pić do woli. Możesz też zwilżać śluzówki kroplami zimnej wody.
4. Możesz włożyć łapy psa do naczynia z chłodną wodą.
5. Mierz temperaturę co 10 minut. Gdy spadnie do 38°C możesz przestać chłodzić psa.
6. Nawet, jeśli temperatura wróciła do normy, musisz pokazać zwierzaka lekarzowi jeszcze tego samego dnia.

Jeśli temperatura przekracza 41°C:

1. Natychmiast zabierz psa do lekarza.
2. Ochłodź zwierzę. Zmocz sierść i skórę psa zimną wodą, skieruj na niego wentylator. Pies powinien zostać umieszczony w miejscu, gdzie jest największy przewiew. W pachach i pachwinach umieść zimne okłady. Jeśli masz w domu alkohol, nacieraj nim skórę pach i pachwin psa. Na głowie i szyi zwierza umieść mokre, zimne ręczniki i często je zmieniaj. Kąpiele w wodzie z lodem nie są zalecane, gdyż powodują gwałtowny skurcz naczyń powierzchownych.
3. Jeśli psiak chce pić, niech pije do woli. Zapewnij mu dostęp do zimnej, świeżej wody, a jeśli masz elektrolity (np. Gastrolit) – podaj je psu. Udarowi towarzyszy odwodnienie, a wraz z nim utrata cennych mikroelementów. Przy braku pragnienia zwilżaj wodą śluzówki psa.
4. Gdy temperatura ciała psa spadnie do wartości 39,4 – 40,0°C, przestań go ochładzać, by uniknąć hipotermii.
5. Jeśli u psa doszło do rozwoju wstrząsu – jak najszybciej zabierz psa do lekarza. W sytuacji, gdy temperatura przekracza 39 °C, nie owijaj go w koc. Jeśli natomiast udało Ci się ją zbić do 38°C, a zwierzę wpada w szok – owiń go kocem lub ręcznikiem na czas drogi do lekarza. Wmasuj w dziąsła psa trochę miodu.
6. Jeśli doszło do zatrzymania akcji serca i/lub oddechu – podejmij reanimację.

Pierwsza pomoc u psa: ukąszenia i zatrucia

To również sytuacje, które wymagają natychmiastowej konsultacji z lekarzem weterynarii.

Ze względu na działanie trucizn lub jadów oraz gwałtowny wpływ na organizm, im wcześniej pies uzyska pomoc, tym mniejsze szkody wyrządzą toksyczne substancje w jego organizmie.

Pierwsza pomoc przy zatruciu u psa

Do zatrucia najczęściej dochodzi w momencie, gdy zwierzę spożyje toksyczną substancję w szkodliwej dla niego dawce.

Psy najczęściej połykają:

• słodycze w nadmiarze,
• pozostawione na wierzchu lekarstwa,
• trutki na szczury,
• zlizują słodki glikol etylenowy,
• obgryzają trujące rośliny.

Jednak nie zawsze zwierz musi połknąć truciznę, by się zatruć.

Do zatrucia może dojść również:

• drogą inhalacyjną (gdy psiak wdycha opary niebezpiecznych i szkodliwych substancji),
• przez skórę i błony śluzowe (np. podczas zetknięcia z substancją trująca, która szybko wnika przez nieuszkodzoną skórę i błony śluzowe),
• przez tkanki miękkie (np. podanie leku w formie zastrzyku w nieodpowiedniej dawce lub pomyłka wynikająca z podania niewłaściwego leku).

Substancje i produkty niebezpieczne dla psa

Leki stosowane u ludzi

Wszelkie substancje, wchodzące w skład popularnych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, stosowanych u ludzi i dostępnych niemal w każdym domu. Należą do nich:

• Paracetamol,
• Ibuprofen,
• Naproxen,
• Kwas acetylosalicylowy,
• Witamina D,
• Leki uspokajające,
• Salicylany.

Środki owadobójcze (insektycydy), środki do zwalczania roztoczy (akarycydy), gryzoni (rodentycydy) oraz ślimaków (muluskocydy)

• Strychnina,
• Tal,
• Kumaryna,
• Warfaryna,
• Brodifakum,
• Difenakum,
• Kwas borowy,
• Naftalen,
• Metaldehyd,
• Arszenik,
• Cholekalcyferol.

Środki ochrony roślin i zwierząt oraz nawozy sztuczne

• Związki fosforoorganiczne:
  • chlorpyrifos,
  • cytioat,
  • diazinon,
  • dichlorfos,
  • fention,
  • fosmet,
  • tetrachlorwinfos,
  • safrotin,
• Insektycydy karbaminianowe:
  • karbaryl,
  • propoksur,
  • metomyl,
  • bendiokarb,
• Amitraza,
• Iwermektyna.

Żywność

• Alkohol i jego wyroby,
• Awokado,
• Cebula,
• Cola,
• Cynamon (odmiana Cassia),
• Czekolada, wyroby czekoladowe,
• Czosnek,
• Gałka muszkatołowa,
• Gorczyca biała i czarna,
• Grzyby – trujące gatunki,
• Herbata,
• Kakao,
• Kawa,
• Migdały,
• Orzechy makadamia,
• Owoce cytrusowe,
• Pomidory zielone,
• Rabarbar,
• Rodzynki,
• Słodzik,
• Sól,
• Surowe ciasto drożdżowe,
• Winogrona.

Więcej na temat produktów spożywczych trujących dla psa dowiesz się z artykułu: “Czego nie może jeść Twój pies?“

Rośliny

Nie wszystkie wywołują toksyczność ostrą, jednak spożycie ich może skutkować:

• wymiotami,
• biegunką,
• podrażnieniem błon śluzowych przewodu pokarmowego.

Rośliny wytłuszczone są wyjątkowo niebezpieczne, dlatego po ich spożyciu i pojawieniu się objawów zatrucia, musisz jak najszybciej zabrać psa do lekarza.

• Amarylis belladonna,
• Barszcz Sosnowskiego,
• Bez czarny,
• Bez koralowy,
• Bieluń dziędzierzawa, datura,
• Bluszcz pospolity,
• Brezylka nadobna,
• Brzoskwinia,
• Bukszpan,
• Bylica pospolita,
• Cebula zwyczajna,
• Chmiel zwyczajny,
• Chrzan pospolity,
• Cieciorka pstra,
• Ciemiężyca biała, czarna, zielona,
• Cis,
• Czeremcha amerykańska, zwyczajna,
• Czereśnia ptasia,
• Czermień błotna,
• Czosnek pospolity,
• Dalia,
• Dławisz amerykański,
• Dziurawiec zwyczajny,
• Fasola,
• Funkia,
• Glicynia,
• Glistnik jaskółcze ziele,
• Gorczyca biała, czarna,
• Goździk,
• Groszek pachnący,
• Groszek żółty,
• Grzybień biały,
• Hortensja,
• Jabłoń,
• Janowiec barwierski,
• Jarząb pospolity,
• Jaskier bulwkowy,
• Kalina koralowa,
• Kasztanowiec zwyczajny,
• Kąkol polny,
• Kielisznik zaroślowy,
• Kiścień wawrzynowy,
• Knieć błotna, kaczeniec,
• Kokornak powojnikowy,
• Kokoryczka wielokwiatowa,
• Konwalia majowa,
• Kosaciec, irys,
• Kurzyślad polny,
• Lantana pospolita,
• Ligustr pospolity,
• Lilia złotogłów, lilia bulwkowata,
• Lnica pospolita,
• Lulecznica kraińska,
• Lulek czarny,
• Łubin trwały,
• Mak lekarski, polny,
• Miechunka,
• Mieczyk,
• Mięta,
• Miłek wiosenny,
• Morela pospolita,
• Mydlnica lekarska,
• Naparstnica (purpurowa, wełnista, zwyczajna),
• Narcyz, żonkil,
• Orlica pospolita,
• Orlik pospolity,
• Ostrokrzew kolczasty,
• Ostróżeczka polna,
• Ostróżka,
• Papryka,
• Parzydło leśne,
• Pieris japoński,
• Pierwiosnek,
• Psianka czarna,
• Piwonia lekarska,
• Pokrzyk wilcza jagoda,
• Pomidor zwyczajny,
• Popłoch pospolity,
• Powojnik,
• Pozłotka kalifornijska,
• Przylaszczka pospolita,
• Przymiotno,
• Rabarbar ogrodowy,
• Rącznik pospolity,
• Rdest ostrogorzki,
• Robinia akacjowa,
• Rozchodnik ostry,
• Różanecznik i azalia,
• Rutwica lekarska,
• Rzepień pospolity,
• Rzodkiewka,
• Rumian rzymski,
• Ruta zwyczajna,
• Trzmielina,
• Sadziec,
• Sasanka,
• Serduszka okazała,
• Skrzyp błotny,
• Starzec,
• Śliwa domowa,
• Śniezyczka przebiśnieg,
• Szachownica kostkowata,
• Szafran uprawny,
• Szakłak pospolity,
• Szalej jadowity,
• Szczwół plamisty,
• Tojad,
• Trzmielina pospolita, brodawkowata,
• Tulipan,
• Tytoń oskrzydlony, szlachetny,
• Urginia morska,
• Wawrzynek wilczełyko, główkowy,
• Wiciokrzew czarny,
• Widlicz spłaszczony, widłak spłaszczony,
• Wilczomlecz obrzeżony,
• Winorośl,
• Wiśnia,
• Wrotycz pospolity,
• Zawilec,
• Ziemniak,
• Zimowit jesienny,
• Złocień, chryzantema,
• Złotokap zwyczajny,
• Żarnowiec miotlasty,
• Żywotnik zachodni,

Ozdobne rośliny domowe

• Anturium,
• Alokazja,
• Aloes,
• Aloes barbadoski,
• Asparagus,
• Awokado,
• Barwinek różowy,
• Begonia,
• Bluszcz pospolity,
• Brunfelsia,
• Cyklamen perski,
• Cytryna zwyczajna,
• Diffenbachia,
• Dracena,
• Epipremnum złociste,
• Eukaliptus,
• Figowiec benjamina,
• Filodendron,
• Gardenia jaśminowata,
• Glorioza wspaniała,
• Grubosz jajowaty,
• Hiacynt,
• Hibiskus,
• Jazgrza Williamsa,
• Kalanchoe,
• Kalijka,
• Kliwia cynobrowa,
• Kordylina krzewiasta,
• Kroton,
• Monstera dziurawa,
• Oleander,
• Pelargonia,
• Pomarańcza,
• Rośliny kaktusowate,
• Róża pustyni,
• Sagowiec jamajski,
• Sagowiec odwinięty,
• San pedro,
• Schefflera,
• Skrzydłokwiat,
• Strelicja królewska,
• Wilczomlecz (lśniący, opasły, nadobny),
• Zroślicha stopowcowa,
• Zwartnica.

Substancje ropopochodne

• Benzen,
• Etylina,
• Nafta,
• Olej napędowy,
• Oleje i smary,
• Olej smarowy,
• Rozpuszczalniki do farb,
• Podpałka do grilla,
• Środki do czyszczenia silników.

Artykuły gospodarstwa domowego

• Chlor (obecny w wybielaczach, domestosie itp.),
• Fluor (obecny w pastach do zębów oraz płynów do fluoryzacji zębów),
• Ołów (obecny w bateriach, akumulatorach, farbach antykorozyjnych),
• Sól kuchenna,
• Wodorotlenek sodu (inaczej soda żrąca lub soda kaustyczna. Obecny jest w preparatach służących do szorowania piekarników, a także w popularnym udrażniaczu rur “kret”,
• Glikol etylenowy (obecny w produktach zapobiegających zamarzaniu),
• Kwas borowy (obecny m.i. w niektórych płynach do płukania jamy ustnej, płynie do płukania soczewek itp.).

Leki weterynaryjne

Przedawkowanie lub niewłaściwe ich stosowanie bez porozumienia z lekarzem weterynarii może mieć fatalne konsekwencje.

Przykładem są tu psy rasy collie i ich mieszańce, a także wszelkie inne razy, u których występuje mutacja genu MDR1.

Poniżej przedstawiam listę leków weterynaryjnych, które mogą wywołać problemy neurotoksyczne u psów z mutacją genu MDR1:

Leki przeciwpasożytnicze:

• Iwermektyna,
• Selamectyna,
• Moksydektyna,
• Doramektyna,
• Abamectyna,
• Milbemycyna,
• Emodepside.

Leki uspokajające i przeciwbólowe:

• Acepromazyna,
• Butorphanol (zaleca się zmniejszenie dawki u psów z mutacją MDR1),
• Morfina,
• Buprenorfina,
• Fentanyl (brak udokumentowanych zatruć, ale należy zachować ostrożność).

Leki nasercowe:

• Digoksyna,
• Digitoxine,
• Diltiazem,
• Quinidine,
• Verapamil (stosowanie kontrowersyjne – brak doniesień o szkodliwości, ale konieczny monitoring stężenia terapeutycznego).

Leki przeciwbiegunkowe:

• Loperamid (zakaz stosowania!),
• Imodium,
• Loperal,
• Cymetydyna.

Leki immunoupresyjne:

• Cyclosporyna (brak udokumentowanych zatruć, należy monitorować stężenia terapeutyczne leku),
• Tacrolismus.

Antybiotyki:

• Erytromycyna,
• Sparfloxacyna,
• Grepafloxacyna.

Leki hormonalne:

• Oestradiol.

Leki onkologiczne:

• Vincristine,
• Vinblastine,
• Mitoxantrone,
• Dactinomicine,
• Doxorubicin,
• Paclitaxel (wymagana redukcja dawki).

Glikokortykosterydy (kontrowersyjne):

• Dexamethasone,
• Hydrocortisone.

Leki przeciwdrgawkowe:

• Fenytoina.

Objawy zatrucia u psa są bardzo różnorodne i w głównej mierze zależą od rodzaju trucizny oraz jej dawki.

Najczęściej u zatrutego psa zauważysz:

• wymioty,
• biegunkę,
• dreszcze lub drżenia mięśniowe,
• czasem napady drgawek lub śpiączkę,
• słabość i sztywność mięśni,
• trudności w oddychaniu,
• zaburzenia pracy serca.

Przy zatruciu rodentycydami antykoagulacyjnymi mogą pojawić się na skórze wybroczyny i krwiaki, trudności z zahamowaniem krwawienia.

Jeśli masz do dyspozycji produkt, który spożył psiak, zabierz go ze sobą – może ułatwi to identyfikację trucizny.

Wiele toksyn ma bardzo specyficzne odtrutki, dlatego może to zasadniczo przyspieszyć leczenie.

1. Zadzwoń do lekarza i poinformuj go o fakcie spożycia przez zwierzę substancji trującej.
2. Wywołaj wymioty u psa, ale tylko wtedy,gdy substancja toksyczna została połknięta w ciągu ostatnich 3 godzin. Po tym czasie trucizna albo się już wchłonęła, albo została przesunięta do dalszych odcinków przewodu pokarmowego (wyjątkiem jest np. aspiryna, która może “pęcznieć” w żołądku kilka godzin).
3. Podaj psu do pyska 3% roztwór wody utlenionej w ilości 1-2 ml/kg m.c.. Jeśli wymioty nie wystąpią w ciągu 10 minut od podania pierwszej dawki, zastosuj drugą.
4. Syrop z korzenia wymiotnicy lekarskiej w dawce 1-2,5 ml/kg m.c.. Wymioty powinny wystąpić w ciągu 20 minut od podania.
5. Podaj węgiel aktywowany w dawce 1-4 g/kg m.c. po zmieszaniu z 50-200 ml wody. W przypadku zatrucia kwasem, zasadą lub środkami ropopochodnymi nie podawaj węgla.
6. Jeśli pies połknął substancję żrącą, nie wywołuj wymiotów, tylko spróbuj ją rozcieńczyć. Napój psa mlekiem lub wodą. W drodze do lekarza zwilżaj śluzówki jamy ustnej psa wodą.
7. Jeśli substancja toksyczna znajduje się na skórze psa, musisz zapobiec jej dalszemu wchłanianiu:
   • Wykąp psa w łagodnym szamponie dla zwierząt lub delikatnym płynie do mycia naczyń.
   • Jeśli sierść zanieczyszczona jest substancją pylistą, spróbuj wcześniej odkurzyć futro (nawet przy pomocy odkurzacza).
   • Jeśli na sierści znajdują się pozostałości farb, oleju silnikowego lub benzyny, polej psa dużą ilością oleju mineralnego lub roślinnego. Zostaw olej na sierści na tyle długo, aż substancja rozpuści się wnim. Następnie posyp psa mąką i zmyj wszystko, używając płynu do mycia naczyń. Kąpanie będziesz musiał przeprowadzić kilkakrotnie.
8. Jeśli dojdzie do zatrzymania akcji serca lub oddechu, podejmij reanimację

Absolutnie przeciwwskazane jest wywołanie wymiotów, jeśli:

• Zwierz połknął jakikolwiek środek chemiczny. Po spożyciu kwasu, zasady lub środków ropopochodnych podaj psu kilka łyżek oleju (lub chleba w nim namoczonego).
• Z prowokowaniem wymiotów musisz się także wstrzymać, gdy ofiarą żarłoczności psa były rośliny takie jak:
  • diffenbachia,
  • filodendron,
  • rośliny psiankowate,
  • zielone części ziemniaka, jego łupiny lub “oczka”.
• U psa występują poważne zaburzenia oddechowe, drgawki, osłabiony odruch przełykania, zaburzenia neurologiczne, porażenie krtani lub rzadkoskurcz.
• Pies jest skrajnie osłabiony lub nieprzytomny.

Pierwsza pomoc u psa: śpiączka

Jest to zaburzenie przytomności, podczas którego pies kompletnie nie reaguje na żadne bodźce.

Z reguły wówczas:

• pies leży na boku,
• oddycha,
• możesz wyczuć uderzenia serca.

Przyczyn śpiączki jest wiele, m.in.:

• choroby metaboliczne:
  • ecefalopatia wątrobowa,
  • zaawansowana niewydolność nerek,
  • cukrzyca hipoglikemia,
• zaburzenia wodno-elektrolitowe,
• zatrucie glikolem etylenowym,
• choroby neurologiczne.

Niezależnie od przyczyny:

1. Natychmiast zabierz psa do lekarza weterynarii.
2. Upewnij się, że drogi oddechowe są drożne i pacjent może oddychać normalnie.
3. Unieś głowę psa ponad poziom ciała tak, by nie uciskać szyi.
4. Staraj się utrzymać temperaturę ciała w przedziale 37, 5-39 °C. W zależności od sytuacji ogrzewaj lub schładzaj psa.
5. Wetrzyj nieco miodu lub słodkiego syropu w dziąsła psa.
6. W razie zatrzymania oddechu i/lub akcji serca podejmij reanimację.

Pierwsza pomoc u psa: utrudniony poród

Samice psów w zdecydowanej większości świetnie sobie radzą podczas porodu i pomoc przy nim nie jest wymagana.

Jednak u pewnych ras psów (np. buldogi), u suk starszych, z nadwagą lub rodzących po raz pierwszy może dojść do komplikacji.

W sytuacji, gdy kanał rodny jest zbyt mały, skurcze są słabe lub całkowicie ustają, potomstwo źle się ułoży w macicy lub szczeniaki są wyjątkowo duże, może dojść nawet do zatrzymania akcji porodowej. Zatrzymanie akcji porodowej to bardzo niebezpieczny stan, który zagraża nie tylko szczeniakom, ale i matce.

Dlatego, jeśli zauważysz u swojej suczki następujące objawy koniecznie zabierz ją do lecznicy lub wezwij lekarza weterynarii:

• Silna wokalizacja, piszczenie, niepokój, skarżenie się.
• Intensywne wygryzanie okolicy sromu podczas porodu.
• Brak objawów porodu po 24-36 godzinach od momentu obniżenia temperatury poniżej 37,8 °C.
• Nieprawidłowy, cuchnący wypływ z pochwy, barwy zielonej lub intensywne krwawienie bez widocznego noworodka.
• Ponad tygodniowe opóźnienie w terminie porodu.
• Brak obecności płodu 4 godziny od rozpoczęcia porodu.
• Silne skurcze trwające 50-60 minut bez wydalenia płodu.
• Obecność błon płodowych w szparze sromu dłużej niż 15 minut.
• Zatrucie suki ciężarnej.
• Wydłużenie czasu pomiędzy kolejnymi wyparciami płodu do ponad 3 godzin.
• Niemożność wydalenia wszystkich szczeniaków ciągu 18-24 godzin.

Istnieją sytuacje, przy których możesz pomóc rodzącej suni przed wizytą u lekarza

• Jeśli pierwsze szczenię nie urodziło się po dwudziestu minutach parcia, a widzisz je w drogach rodnych samicy:
  • Przez bawełnianą ściereczkę lub ręcznik papierowy chwyć delikatnie maleństwo i spróbuj wyciągnąć z kanału rodnego. Nie wyciągaj szczeniaczka prostym, gwałtownym ruchem, raczej staraj się zsynchronizować pociągnięcia z parciami samicy i obracać nieznacznie płodem raz w prawo, raz w lewo (zgodnie z parciami) delikatnie podciągając szczenię.
  • Odrobina żelu nawilżającego na srom matki oraz ciało szczeniaka może być pomocna.
  • Niezależnie od efektu zawsze zabierz samicę do lekarza.
• Jeśli matka nie usuwa błony pokrywającej ciało szczeniaka:
  • Zwykle po urodzeniu szczeniaka matka rozrywa zębami błonę pokrywającą szczeniaka i intensywnie go wylizuje. Jeśli nie zrobi tego w ciągu 30 sekund od urodzenia, rozerwij błonę i uwolnij głowę szczeniaka. Może on mieć w nozdrzach i jamie ustnej płyn – pozbędziesz się go, używając do tego celu gruszki do nosa lub aspiratora. Upewnij się, że słyszysz pisk szczeniaka. Jeśli płynu nie udaje się usunąć za pomocą gruszki, owiń szczeniaka ręcznikiem i bardzo ostrożnie unieś go na wysokość swoich ramion, po czym dość szybko wykonaj wahadłowy ruch w dół tak, aby zakończyć go między nogami, trzymając zwierzę głową w dół. Powtórz zabieg kilkukrotnie. Rób to nad wyraz ostrożnie, ponieważ szczeniak jest śliski i bardzo łatwo może wypaść Ci z rąk.
  • Jeśli szczenię nie zaczęło piszczeć ani oddychać w ciągu 10-30 sekund, ułóż go na czystym ręczniku i zacznij intensywnie masować jego ciało. To stymuluje krążenie oraz pracę płuc.
• Jeśli matka nie przegryzła pępowiny:
  • Zwykle samica robi to samodzielnie. W przypadku jednak, gdy nie przegryzie pępowiny w ciągu 2-3 minut od urodzenia, musisz sam ją przeciąć:
    • Dokładnie umyj i odkaź dłonie lub załóż jałowe rękawice lateksowe.
    • Przetnij pępowinę nożyczkami, wcześniej zawiązując ją nitką ok. 1-2,5 cm od ciała maleństwa (nitkę i nożyczki zanurz na chwilę w alkoholu). Pamiętaj, by cięcie przeprowadzić pomiędzy węzłem a łożyskiem, a nie węzłem a ciałem szczeniaczka.

Pierwsza pomoc u psa: rozszerzenie i skręt żołądka

Rozszerzenie i skręt żołądka są stanem zagrażającym życiu. W przypadku podejrzenia rozszerzenia i skrętu żołądka u psa musisz NATYCHMIAST! zawieźć psa do lekarza.

Tu liczą się minuty.

W przebiegu tego zespołu następuje skręcanie się żołądka wokół własnej osi wraz z masywnym gromadzeniem się gazu w jego świetle.

Do wystąpienia tego stanu dochodzi zwłaszcza u psów dużych i olbrzymich (szczególnie wysokorasowych), jak:

• dogi niemieckie,
• wyżły weimarskie,
• bernardyny,
• gordon setery,
• setery irlandzkie,
• pudle,

ale zaburzenie to może również dotyczyć małych psów.

Kiedy podejrzewać skręt żołądka u psa?

• Gdy doszło do znacznego powiększenia zarysu powłok brzusznych, brzuch jest nienaturalnie duży i napięty.
• W początkowym stanie objawy nie są bardzo zaawansowane, ale nasilają się wraz z czasem trwania rozszerzenia żołądka.
• Gdy pies intensywnie się ślini, a ślina jest gęsta, ciągliwa.
• Pojawiają się tzw. puste wymioty – zwierz próbuje wymiotować, występują odruchy wymiotne, ale nieskuteczne.
• Możesz zaobserwować pobudzenie, niepokój psa, przechodzące następnie w silną nerwowość.
• W późniejszym etapie dochodzi do znacznego przyspieszenia akcji serca, czas kapilarny wydłuża się, dochodzi do wstrząsu.
• Brak pomocy weterynaryjnej w szybkim czasie doprowadza do śmierci.

Pomoc w przypadku tego stanu polega na jak najszybszym przetransportowaniu psa do weterynarza oraz ustabilizowaniu stanów towarzyszących:

1. Zabezpiecz psa przed możliwym wstrząsem – utrzymuj prawidłową temperaturę ciała (owiń go w koc, włącz ogrzewanie w samochodzie).
2. Posmaruj dziąsła psa odrobiną miodu.
3. Zadzwoń do lekarza z informacją, że jedziesz z pacjentem w stanie krytycznym – niech personel będzie przygotowany.

Bezpieczny transport

Ostatni, ale niezwykle ważny element pierwszej pomocy u psa: musisz zapewnić psu odpowiednie warunki transportu.

Pamiętaj, że zwierzę chore, po wypadku jest najczęściej obolałe, przerażone, często wychłodzone.

Podczas drogi może być pobudzone, kręcić się, zmieniać pozycję, co tylko nasila ból i może być przyczyną dodatkowych uszkodzeń ciała.

Co musisz zrobić, by zapewnić psu bezpieczny transport?

1. Jeśli pies doznał niewielkich obrażeń i może samodzielnie wsiąść do samochodu – pozwól mu na to. Nieprzyzwyczajone zwierzę podczas przenoszenia na rękach może się tylko niepotrzebnie zdenerwować, co dodatkowo tylko nasila stres. Postaraj się zapewnić mu tylko odpowiednie miejsce w samochodzie i zawieź do lekarza.
2. Przy poważniejszych uszkodzeniach ciała zwróć uwagę na:
   • Usztywnienie kręgosłupa.
   • Unieruchomienie złamanej kończyny.
   • Przy uszkodzeniach klatki piersiowej ułóż psa na zranionym boku. Takie ułożenie ułatwi mu oddychanie.
   • Pozwól psu wybrać najbardziej komfortową pozycję, by mógł spokojnie oddychać i odpoczywać.
3. Dostosuj warunki panujące w samochodzie do aktualnego stanu psa. Przykładowo, jeśli pies jest przegrzany, włącz klimatyzację i schłodź wnętrze samochodu. W sytuacji, gdy zwierz jest wyziębiony, włącz ogrzewanie i okryj go kocem.
4. Istnieje kilka sposobów, by bezpiecznie przetransportować ranne zwierzę do lekarza. Postaraj się wybrać metodę dostosowaną do wielkości psa oraz jego stanu:
   • Nosidła i pudełka. Małe psy najlepiej przenosić w specjalnym nosidełku lub nawet tekturowym pudełku. To pozwoli im na wybranie dla siebie odpowiedniej pozycji, a jednocześnie uchroni przed urażaniem uszkodzonej części ciała. Dodatkowo w ciemności zwierzak wyciszy się i uspokoi. Pamiętaj jednak, by zapewnić mu odpowiednią wentylację (dotyczy to kartonowych pudełek, w których najlepiej jest zrobić kilka otworów, umożliwiających krążenie powietrza).
   • Twarda powierzchnia. Jeśli podejrzewasz uraz kręgosłupa, pies powinien być przetransportowany na twardej powierzchni. Pod leżącego psa bardzo delikatnie podłóż ręcznik, koc lub prześcieradło. W przypadku dużych psów poproś kogoś o pomoc – niech jedna osoba bardzo nieznacznie uniesie barki, a następnie miednicę psa, Ty w tym czasie wsuwaj materiał pod niego. Pamiętaj, by ruchy były najmniejsze, jak to tylko możliwe. Ułóż deskę obok rannego zwierzaka (dostosuj ją do wielkości psa – może to być deska do krojenia, duża i sztywna książka, blacha do pieczenia, nawet deska do prasowania) i delikatnie wsuń poszkodowanego na nią, ciągnąc jednostajnie za materiał. Niech druga osoba asekuruje psa, obejmując go jedną ręką za bark, a drugą w okolicy bioder. Wszystkie czynności powinny być wykonywane spokojnie, ale płynnie. Okryj zwierzę kocem lub ręcznikiem, a następnie przywiąż do deski, by nie mogło się z niej ześlizgnąć. Najlepiej do tego celu użyć taśmy klejącej, którą umocuj tuż za przednim łapami oraz tuż przed tylnymi.
   • Koc lub ręcznik. Jeśli nie masz do dyspozycji nić twardego, ułóż psa na kocu lub ręczniku. Poproś o pomoc drugą osobę, naprężcie materiał z dwóch stron (najbardziej jak się da) i w ten sposób przenieście psa do samochodu.

Zapobieganie problemom

Na koniec chciałabym zwrócić Twoją uwagę na bodaj najważniejszy element pomocy naszym czworonogom.

Bo czymże jest umiejętność najskuteczniejszej nawet pierwszej pomocy bez możliwości zapobiegania wypadkom?

To Twój rozsądek i wyobraźnia mogą uchronić go przed niebezpiecznymi urazami i cierpieniem, a kto wie – może i utratą życia?

Dlatego już dziś zatroszcz się o utrzymanie swojego pupila w bezpiecznym środowisku, bo przecież: “Morbum evitare quam curare facilius est” (“lepiej zapobiegać, niż leczyć”).

Nie pozwól psu biegać samopas

Pozwalanie zwierzętom na swobodne “zwiedzanie okolicy” może się skończyć tragicznie.

Pies narażony jest na potrącenie przez samochód, pogryzienie przez inne zwierzę, otrucie, postrzelenie, zagubienie i wiele innych.

Teren, na którym przebywa Twój pies powinien byś szczelnie ogrodzony.

Ogrodzenie powinno być na tyle wysokie, żeby zwierz nie mógł się na nie wspiąć, ale także wystarczająco mocne, by nie mogły go sforsować zwierzęta z zewnątrz.

Pamiętaj także, że sprytne psy (zwłaszcza samce) są w stanie podkopać się pod ogrodzeniem, dlatego dobrym pomysłem jest wkopanie go głęboko w ziemię.

Zagwarantuj mu zacienione miejsce, gdzie może się schronić w upalny dzień

Nawet krótkotrwały pobyt na słońcu w warunkach zwiększonej wilgotności, bez możliwości schronienia się w cieniu może skutkować udarem słonecznym.

Zapewnij mu nieograniczony dostęp do świeżej, czystej wody.

W lecie wystaw nawet kilka misek z wodą i regularnie ją uzupełniaj.

Zapewnij mu ciepły kojec lub budę (jeśli zostawiasz go akurat na zewnątrz), gdzie będzie mógł się ogrzać w mroźne dni.

Zapewnij zwierzęciu odpowiednią przestrzeń do biegania i zabawy.

Jeśli nie masz ogrodu, dbaj o to, by regularnie zabierać zwierzaka w miejsca, gdzie może się on swobodnie wybiegać i wybawić.

Nie pozostawiaj psa zbyt długo bez opieki

Z psami jest jak z dziećmi – im dłużej pozostają same i im bardziej się nudzą, tym bardziej kreatywne pomysły przychodzą im do głowy (niekoniecznie bezpieczne).

Nie więź psa na łańcuchu

To nie tylko niemoralne, ale i bardzo niebezpieczne.

Pies może owinąć sobie łańcuch dookoła szyi, może oplątać go wokół drzewa, a biegnąc szybko lub szarpiąc za łańcuch może się przydusić.

Pies na łańcuchu nudzi się, frustruje, może się u niego pojawić agresja. Łańcuch zdecydowanie nie wchodzi w grę.

Zapewnij zwierzakowi identyfikator dla psa

Niezależnie od tego, jak usłuchanym i dobrze wychowanym psiakiem jest Twój pupil, może mu się zdarzyć chwila, zapomnienia, kiedy to wyskoczy z samochodu, zanim zdążysz go przypiąć lub ktoś nie domknie drzwi.

Niestety, coraz częściej zdarzają się także uprowadzenia psów.

Bardzo dobrym rozwiązaniem jest microchip, który zidentyfikowany nawet w bardzo odległym miejscu pozwala bardzo szybko odnaleźć właściciela.

Dopilnuj, by po zachipowaniu psa lekarz weterynarii lub hodowca wprowadził numer chipa do bazy danych. Często zdarza się, że zwierzę jest odpowiednio zachipowane, jednak jego numer nie widnieje z żadnej bazie. W takich sytuacjach, odnalezienie opiekuna jest niemożliwe.

Dodatkową ochroną może być adresówka z Twoim numerem telefonu przyczepiona do obroży psa.

Wysterylizuj psa

Nie tylko względy medyczne przemawiają za wczesną sterylizacją czy kastracją zwierząt.

Włóczęgostwo, uciekanie z domu, potrącenia przez samochód podczas samotnych wycieczek, pogryzienia przez zwierzęta, niechciane ciąże czy problemy z porodem – to tylko niektóre kłopoty, których możesz uniknąć, kastrując swoje zwierzę.

Jeśli pies nie jest przeznaczony do rozrodu, zdecyduj się na tę formę protekcji.

Nie pozostawiaj nigdy psa w samochodzie

To skrajnie nieodpowiedzialne i niebezpieczne.

Nawet w pochmurne dni temperatura w aucie może bardzo szybko wzrosnąć, a stąd już tylko krok do udaru cieplnego.

Pozostawienie uchylonych szyb jest również złym wyjściem – może to prowokować psa do ucieczki, albo być zachętą dla złodziei.

Podobnie przy pozostawianiu psa przypiętego pod sklepem (nawet na przysłowiową “tylko chwilę”) może się zdarzyć, że po wyjściu już go tam nie będzie.

Jeśli więc wybierasz się na zakupy nie zabieraj psa ze sobą.

Pozostaw go w domu, a po powrocie zrekompensuj mu swoją nieobecność długim spacerem.

Utrzymuj czworonoga z daleka od pracujących maszyn lub urządzeń gospodarstwa domowego (np. kosiarka, gorące żelazko itp.).

Gdy zamierzasz np. skosić trawnik, upewnij się, że pies znajduje się w innej części ogrodu lub jest zamknięty.

Podobnie przy ruszaniu samochodem. Jeśli akurat Twój pupil kręci się gdzieś po podjeździe, zamknij go na czas wyjazdu lub użyj klaksonu.

Trzymaj ostre, niebezpieczne przedmioty z daleka od ciekawskiej mordki swojego futrzaka.

Podobnie sprawa ma się z wszelkiego rodzaju drobnymi zabawkami, które lubią być połykane przez wszędobylskie szczeniaczki.

Przed uruchomieniem sprzętu gospodarstwa domowego zawsze sprawdzaj, czy Twój pies nie znajduje się akurat w środku.

Tyczy się to głównie zmywarek do naczyń, pralek oraz suszarek.

Dbaj o odpowiednią dietę psa.

Zwróć uwagę na odpowiednią częstotliwość posiłków, ich wielkość, a także skład pokarmu.

Prawidłowa dieta jest niezbędnym warunkiem zdrowia i prawidłowego rozwoju każdego psa.

Zabezpiecz kontakty i przewody elektryczne.

Zwłaszcza młode psiaki gryzą wszystko, co napotkają na swojej drodze, a pozostawione kable mogą być dla nich śmiertelnym zagrożeniem.

Podsumowanie

Podczas udzielania pierwszej pomocy psu warto pamiętać o kilku – wymienionych wyżej – zasadach, jednak najważniejszą z nich jest “przede wszystkim nie szkodzić“.

Dlatego też, jeśli staniesz w obliczu sytuacji, w której nie będziesz potrafił pomóc przyjacielowi, nie rób niczego na siłę.

Umiar we wszystkim – nawet podczas ratowania życia.

Czasami warto odejść kilka kroków, pooddychać głęboko, uspokoić myśli i dopiero po opanowaniu pierwszego panicznego impulsu trzeźwo zabrać się za udzielanie pomocy.

Nie przejmuj się, jeśli pojawi się strach czy zwątpienie, ponieważ to nieodzowne uczucia, towarzyszące skrajnym sytuacjom.

Nie poddawaj się i spróbuj zrobić to, co możesz. W ostatecznym rozrachunku nawet jedna, niewielka czynność może uratować życie Twojego psa.

A strachem się nie martw – wszyscy bohaterowie w chwilach sprawdzianu bardzo się bali, a jednak zrobili to, co musieli. I właśnie dlatego stali się bohaterami.

Podsumowując ten artykuł chciałabym Ci życzyć, żebyś nigdy nie musiał z niego korzystać.

Jeśli jednak znajdziesz się w sytuacji, która będzie od Ciebie wymagała podjęcia działania, to mam nadzieję, że informacje zawarte w tym opracowaniu pozwolą Ci pomóc swojemu zwierzęciu szybko, sprawnie i skutecznie.

Zachęcam też do wydrukowania go i trzymania razem z apteczką pierwszej pomocy dla psa.