Zatwardzenie u psa: objawy i leczenie zaparć [porady weterynarza]

Zaparcie definiuje się jako rzadkie, utrudnione lub niekompletne wydalanie suchego, zbyt twardego i czasami kruchego kału, który zwierzę stara się na siłę “wycisnąć” podczas defekacji. Tym różni od zatwardzenia, które jest całkowitą niezdolnością do oddania stolca i stanowi formę poważnego zaparcia. Zatwardzenie można więc określić jako trudne do opanowania lub nie reagujące na leczenie zaparcie, spowodowane długotrwałym zatrzymaniem twardego suchego kału, przy którym defekacja jest niemożliwa.

Ogólnie rzecz biorąc uważa się, że zdrowy pies powinien wypróżniać się przynajmniej raz na dobę, choć dwa stolce dziennie lub też defekacja co drugi dzień nie odbiegają zasadniczo od normy, pod warunkiem, że zwierzę nie wykazuje żadnych niepokojących objawów.

Częstotliwość wypróżniania oraz wielkość i konsystencja kału są cechami indywidualnymi, jednak w dużym stopniu uzależnione są od rodzaju diety, wielkości i częstotliwości posiłków, a także aktywności fizycznej.

Oczywiście, zdarzają się sporadyczne nieprawidłowości, dotyczące wypróżnień u zwierząt, które nie stanowią powodu do niepokoju.

Jeśli jednak zaparcie zdarza się często lub trwa przez dłuższy czas, powinno ono skłonić opiekuna psa do zasięgnięcia opinii lekarza weterynarii.

Przewlekły stan zaparć lub zatwardzeń wpływa nie tylko na ogólny stan zdrowia zwierzęcia i jakość jego życia, ale także może przyczynić się wystąpienia komplikacji, dużo poważniejszych niż zwykła niemożność oddania stolca.

W tym opracowaniu poruszę ważną kwestię czynników predysponujących do wystąpienia problemów z wypróżnianiem, których wczesne zidentyfikowanie może oszczędzić zwierzęciu wielu nieprzyjemnych doznań.

Pokrótce scharakteryzuję też najczęstsze komplikacje zaparć, opiszę choroby oraz zaburzenia, w których przebiegu często obserwuje się zaleganie kału w okrężnicy oraz wspomnę o sposobach leczenia zarówno samego zaparcia, jak i chorób leżących u jego podłoża.

Zanim jednak przejdziemy do procesów patologicznych, predysponujących do zaparć, w kilku słowach wspomnę o budowie i funkcjach jelita grubego.

Przyda się nam to do późniejszych rozważań na temat leczenia i zapobiegania zaparciom.

Budowa i funkcje jelita grubego

W jelicie grubym psów wyróżnia się trzy podstawowe odcinki:

• jelito ślepe,
• okrężnicę,
• odbytnicę (czyli jelito proste, inaczej prostnicę).

Końcowy odcinek odbytnicy stanowi odbyt, w którym znajduje się zewnętrzny zwieracz, utworzony z mięśni poprzecznie prążkowanych oraz mięsień zwieracz wewnętrzny, który jest mięśniem gładkim i stanowi skupisko włókien okrężnych mięśniówki jelita prostego.

W wyniku skurczu tych zwieraczy końcowy odcinek odbytnicy utrzymuje się w stanie zamknięcia.

Przesuwanie treści pokarmowej w jelicie grubym

W sprawnej pracy przewodu pokarmowego niezmiernie ważną rolę odgrywają mięśnie gładkie, z których zbudowane są ściany poszczególnych jego odcinków.

Pokarm, który dostaje się do jamy ustnej, a następnie przez gardło i przełyk trafia do żołądka, dzięki sprawnej motoryce przesuwany jest dalej do jelita cienkiego, następnie do jelita grubego i w końcowej jego części zostaje wydalony.

Na każdym z etapów tego procesu wydzielane są specyficzne enzymy, trawiące konkretne składniki pokarmowe.

Właściwy przebieg procesu trawienia i wydalania zależy w dużej mierze od sprawności motorycznej poszczególnych części przewodu pokarmowego.

Jeśli czynność skurczowa jego mięśni gładkich jest zaburzona, pokarm nie może być transportowany w odpowiedni sposób.

Jelito grube wykazuje różne rodzaje aktywności skurczowej, w których najważniejsze to skurcze:

• mieszające,
• propulsywne,
• retropulsywne.

Skurcze mieszające

Polegają na występowaniu sekwencji silnych skurczów okrężnej warstwy mięśniowej jelita grubego na odcinku 3-4 cm.

Są one istotne dla procesów fermentacyjnych, zachodzących w jelicie.

Skurcze retropulsywne, inaczej antyperystaltyczne

Polegają na migrowaniu fali skurczowej wzdłuż błony mięśniowej jelita, ale w kierunku przeciwnym, niż typowe skurcze perystaltyczne.

Wskutek skurczów retropulsywnych dochodzi do przesuwania treści z powrotem w kierunku jelita cienkiego, dzięki czemu mieszanie treści pokarmowej jest spotęgowane.

Skurcze propulsywne (perystaltyczne)

Napływająca z jelita biodrowego treść pokarmowa sprawia, że część treści obecnej w okrężnicy musi zostać przesunięta tak, by mogła “zmieścić” się nowa porcja.

Dzieje się to dzięki skurczom propulsywnym, które co pewien czas ulegają nasileniu, mającym na celu przesunięcie całej zawartości do końcowego odcinka okrężnicy.

Okrężnica psów składa się z trzech segmentów, okrężnicy:

• wstępującej,
• poprzecznej,
• zstępującej.

Jelito ślepe jest niewielkie i nie odgrywa większej roli w procesach trawiennych.

W fazie spoczynku na granicy okrężnicy poprzecznej i zstępującej powstają skurcze retropulsywne, które przemieszczają zawartość jelita do części wstępującej okrężnicy i do jelita ślepego.

W części zstępującej z kolei powstają słabe skurcze perystaltyczne, a mięśniówka okrężnicy bliższej i prostnicy cały czas trwa w skurczu.

Płynna treść, docierająca do okrężnicy ulega tutaj silnemu odwodnieniu, wchłonięta zostaje także znaczna część elektrolitów.

Oddawanie kału – defekacja

Zwieracz wewnętrzny odbytu przez większość czasu pozostaje w stanie tonicznego skurczu, dzięki czemu odpowiedzialny jest za trzymanie kału.

Zwieracz zewnętrzny jest utrzymywany w stanie trwałego przykurczu, jednak nie jest tak silny, jak zwieracz wewnętrzny.

Oddawanie kału (defekacja) jest regulowane na drodze odruchu, w wyniku którego dochodzi do rozluźnienia zwieracza wewnętrznego odbytu połączonego z pojawieniem skurczów perystaltycznych w prostnicy.

Odruch ten określany jest mianem odruchu prostniczo-zwieraczowego, a jego pojawienie się zwykle prowadzi do rozpoczęcia oddawania kału.

Proces ten wspierany jest przez odruchowy skurcz mięśni tłoczni brzusznej i przepony.

Do najważniejszych zadań jelita grubego należy:

• wchłanianie wody i elektrolitów,
• magazynowanie kału,
• prowadzenie fermentacji bakteryjnej substancji organicznych, które pozostały w treści pokarmowej po przejściu przez jelito cienkie.

Czas przejścia kału przez jelito grube wynosi zwykle 12-24 godzin, jednak może on chwilowo wzrosnąć bez większych konsekwencji długoterminowych.

Przedłużenie czasu pasażu treści przez okrężnicę skutkuje odwodnieniem kału i jego stwardnieniem.

Gdy kał jest zatrzymywany przez dłuższy czas, staje się on stopniowo twardszy i bardziej suchy, a ostatecznie ulega zatrzymaniu w okrężnicy, podczas gdy błona śluzowa nadal absorbuje wodę z masy kałowej.

Schorzenia, które znacznie wydłużają ten czas tranzytu powodują zaparcia, podczas gdy chronicznie wydłużony czas przechodzenia kału doprowadza do zatwardzenia, które z kolei może skutkować rozszerzeniem okrężnicy.

Co to jest zaparcie u psa?

Termin zaparcie stosuje się do tych pacjentów, którzy oddają stolec rzadko lub też wykazują bolesne parcie, związane z defekacją. Zaparcie jest objawem klinicznym, podobnie jak wymioty lub biegunka, a nie chorobą i może wynikać z kilku zaburzeń – oddzielnie lub w połączeniu.

Jest ono więc jest jedynie fragmentem rozpoznania, który zmusza do poszukiwania przyczyn leżących u podłoża oraz do podjęcia próby ich wyeliminowania.

Z zaparciem związane są następujące terminy medyczne:

• Zatwardzenie – to stan uporczywych zaparć, w których okrężnica i odbytnica są tak obładowane nadmiernie twardymi masami kałowymi, że zwierzę nie może się wypróżnić.
  Jest to stan, który – oprócz zarządzania dietą – wymaga również leczenia farmakologicznego.
• Megacolon – to stan, w którym okrężnica staje się ekstremalnie i często nieodwracalnie rozszerzona, a jej motoryka jest znacznie osłabiona.
  Megacolon u psów jest zwykle postrzegany jako konsekwencja ciężkiego przewlekłego zaparcia wynikającego z niedrożności (np. przepukliny krocza, zwężenia kanału miednicy) i/lub leżącego u podłoża defektu unerwienia.
• Dyschezja – to objaw kliniczny często związany z zaparciami, charakteryzujący się trudną i/lub bolesną ewakuacją kału z odbytnicy.
  Innymi słowy jest to utrudnione oddawanie kału, które często związane jest z występowaniem zmian w odbycie lub jego bezpośredniej okolicy.
• Tenesmus – to objaw kliniczny, charakteryzujący się wysiłkiem podczas defekacji, która jest zwykle nieskuteczna i/lub bolesna.
  Często towarzyszy dyschezji.
  Parcie na kał często jest mylone z zaparciem, zwłaszcza u zwierzęcia po epizodzie biegunki (pies prze, ale jelito jest puste).

Etiopatogeneza

W rozwoju zaparcia mogą uczestniczyć rozmaite mechanizmy, np. nerwowo-mięśniowe, mechaniczne, zapalne, metaboliczne/endokrynologiczne, farmakologiczne, środowiskowe lub behawioralne, dlatego też ważne jest rozważenie obszernej listy rozpoznań różnicowych.

Niedrożność mechaniczna może skutkować zaparciami z powodu mas wewnątrz lub na zewnątrz światła jelita grubego, zwężeń odbytu i kanału miednicy (nieprawidłowo wygojone złamania miednicy).

Odwodnienie i zaburzenia równowagi elektrolitowej również mogą indukować zaparcia.

Odwodnienie zwiększa wchłanianie wody w okrężnicy, skutkiem czego sprzyja powstawaniu suchej, twardej masy kałowej.

Zaburzenia elektrolitowe (np. hiponatremia, hipokaliemia, hipokalcemia i hiperkalcemia) mogą zmieniać aktywność mięśniową okrężnicy, prowadząc do zatrzymania kału w jelicie grubym.

Okrężnicę unerwiają przywspółczulny układ nerwowy i wewnętrzne sploty mięśniowe i podśluzówkowe. Zniszczenie lub uszkodzenie któregokolwiek z tych szlaków powodują zmniejszenie ruchliwości okrężnicy i nasila zaparcia.

Normalna motoryka okrężnicy obejmuje zarówno ruchy propulsywne, jak i nie-propulsywne.

Spożywanie, trawienie i związana z nimi aktywność somatyczna stymuluje skurcze propulsywne (napędowe), które służą do przemieszczania zawartości okrężnicy dalej – w kierunku doogonowym.

Motoryka niezwiązana z ruchami propulsywnymi, określana również jako rytmy segmentowe miesza zawartość okrężnicy i wspomaga absorpcję wody i elektrolitów.

Dodatkowo szereg zaburzeń neurologicznych może skutkować ograniczeniem motoryki okrężnicy.

Należą tu między innymi:

• zespół ogona końskiego (cauda equina syndrom),
• dysautonomia,
• polineuropatia cukrzycowa tła cukrzycowego i tarczycowego.

Zaparcie u psa przyczyny

Zaparcia są skutkiem działania różnorodnych czynników, które w rozmaity sposób upośledzają pasaż treści przez okrężnicę.

Przyczyny te mogą upośledzać drożność jelita lub zmniejszać potrzebę wypróżniania, przez co opóźniają przesuwanie mas kałowych.

Im dłużej kał zalega w okrężnicy, tym dłużej trwa jego kontakt z błoną śluzową jelita grubego, a to sprawia, że z odchodów “odciągana” jest większość soli i wody.

To powoduje wysuszenie i stwardnienie kału.

Przeładowanie okrężnicy masami kałowymi, połkniętymi ciałami obcymi lub innymi niestrawionymi materiałami jest najczęstszą przyczyną zaparć u psów.

U niektórych pacjentów zaparcia mogą mieć charakter nawracający i mogą być przyczyną wtórnego zespołu okrężnicy olbrzymiej.

Przyczyny dietetyczne

• Nieprawidłowa dieta, która może zawierać zbyt niską lub zbyt wysoką zawartość błonnika.
  U zwierząt odwodnionych nadmierna podaż włókna pokarmowego może prowadzić do zaparć.
• Połykanie niejadalnych przedmiotów lub materiałów, takich jak: włosy, kości, kamienie, skarpety, część zabawek, rośliny, plastik, drewno i wiele innych.
  Spożyte niestrawne materiały są włączane do masy kałowej i mogą spowodować powstanie twardych, blokujących mas kałowych, które są bolesne i trudne do ewakuacji z okrężnicy.
• Niewystarczające spożycie płynów.
  Do zaparcia może również dojść, gdy zbyt duża ilość wilgoci jest wchłaniana z pożywienia w stosunku do wypitej wody.
  Dlatego też bardzo dobrym działaniem wspomagającym przy tendencjach do zaparć jest dodawanie wody do żywności.

Przyczyny behawioralne/środowiskowe

• Zmiana w gospodarstwie domowym, rutynowych zajęciach, hospitalizacja.
  Warunki środowiskowe, które nie sprzyjają wypróżnianiu lub różnią się od codziennej rutyny, do której przyzwyczajony jest pies może spowodować, ze zwierzę będzie hamować parcie, powodując tym samym nieprawidłowe zaleganie kału w jelicie.
  Dzieje się tak np. wtedy, gdy zwierzę jest trzymane w nietypowym dla niego otoczeniu, np. w hotelu dla psów lub szpitalu weterynaryjnym, lub też gdy zmienia się codzienna rutyna ćwiczeń na świeżym powietrzu.
• Brak aktywności.
  Psy prowadzące “siedzący” tryb życia mogą być bardziej narażone na zaparcia.
  Zwierzęta, które są nauczone załatwiania swoich potrzeb na zewnątrz, a są zamknięte przez dłuższy czas w domu, mogą wstrzymywać wypróżnianie, bojąc się nabrudzić w domu.
  Jeśli takie stany będą się powtarzać, u psa może dojść do problemów z wypróżnianiem.
• Długotrwałe unieruchomienie, np. z powodów zdrowotnych, podczas którego pies musi przebywać nie niewielkiej przestrzeni przez dłuższy czas (np. w klatce, transporterze) może doprowadzić do zaparcia.
  U zwierząt starszych, które mają problemy z poruszaniem się często dochodzi do zaparć.

Odmowa defekacji

• Ból w obrębie odbytnicy lub krocza może sprawić, że zwierzę będzie wstrzymywało wypróżnianie, by tylko nie odczuwać dyskomfortu.
  Zdarza się tak często przy następujących zaburzeniach:
  • zapalenie gruczołów okołoodbytowych,
  • ropień odbytu,
  • przetoki okołoodbytnicze,
  • zwężenie odbytu/skurcz odbytu,
  • ciało obce w prostnicy lub odbycie,
  • wynicowanie (wypadnięcie) odbytnicy,
  • pseudokoprostaza – to stan, w którym kał zostaje uwięziony i splątany we włosach wokół odbytu,
  • zapalenie odbytnicy,
  • rana gryziona lub rany w obrębie odbytu,
  • ropień w okolicy krocza,
• Niezdolność przyjęcia pozycji do defekacji, która najczęściej wynika z przyczyn neurologicznych lub ortopedycznych.
• Bolesne zaburzenia ortopedyczne, takie jak uraz (np. złamanie miednicy, złamanie kończyny, zwichnięte biodro) czy zmiany zwyrodnieniowe kości lub stawów.
  Zwierzę w takich sytuacjach stara się ograniczyć konieczność chodzenia, powodując dobrowolne zahamowanie wypróżniania, co w konsekwencji prowadzi do zaparć.
• Problemy neurologiczne:
  • zaburzenia ze strony centralnego układu nerwowego:
    • paraliż tylnych nóg (paraplegia),
    • choroba rdzenia kręgowego,
    • choroba dysku międzykręgowego,
    • choroba mózgu (np. zatrucie ołowiem, a nawet wścieklizna);
  • zaburzenia ze strony obwodowego układu nerwowego:
    • dysautonomia (nieprawidłowa funkcja autonomicznego układu nerwowego),
    • uraz nerwu krzyżowego (np. złamanie ogona, uraz z powodu pociągnięcia);
  • dysfunkcja mięśni gładkich jelita grubego:
    • powiększone jelito grube o nieznanej przyczynie (megacolon).
• Niedrożność okrężnicy, prostnicy lub odbytu, która prowadzi do mechanicznego utrudnienia pasażu kału.
  Niedrożność może wynikać ze zmian zlokalizowanych wewnątrz lub na zewnątrz światła jelita:
  • Zaburzenia umiejscowione w świetle jelita lub w jego ścianie:
    • guz lub polip w okrężnicy lub prostnicy,
    • ziarniniak,
    • zbliznowacenie,
    • ciało obce w odbytnicy,
    • wrodzone zwężenie prostnicy,
    • uchyłek odbytnicy,
    • wypadnięcie odbytnicy,
    • wrodzony brak odbytu,
    • zmiany ułożenia odbytnicy (przepuklina kroczowa).
  • Zaburzenia umiejscowione poza światłem jelita:
    • guz, ziarniniak lub ropień okołoodbytniczy,
    • zrośnięte złamanie miednicy ze zwężonym kanałem miednicy,
    • przerost, guz, ropień lub zapalenie gruczołu krokowego,
    • torbiel gruczołu krokowego lub okołogruczołowa,
    • powiększenie węzłów chłonnych lędźwiowych,
    • koprostaza rzekoma.
• Osłabienie okrężnicy, które może wynikać z zaburzeń nerwowo-mięśniowych.
  Mogą one prowadzić do zaparcia poprzez zakłócenie unerwienia okrężnicy, wpływając na funkcje mięśni gładkich.
  Zaburzenia nerwowo-mięśniowe często także powodują niezdolność zwierzęcia do przyjęcia normalnej postawy defekacyjnej.
  Gdy osłabione jest także unerwienie odbytu, towarzyszącym objawem klinicznym może być nietrzymanie stolca.
• Choroba ogólna (metaboliczna, hormonalna) może prowadzić do zaburzeń czynności mięśni gładkich jelita grubego.
  Dzieje się tak w przebiegu następujących zaburzeń:
  • niedoczynność tarczycy (niskie poziomy hormonów tarczycy),
  • hiperkalcemia (nadczynność przytarczyc itp.),
  • odwodnienie,
  • hipokaliemia (np. w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek),
  • nadczynność przytarczyc (parathormon reguluje poziom wapnia we krwi, powodując wchłanianie wapnia z kości),
  • wycieńczenie, charłactwo (np. w przebiegu ogólnego osłabienia mięśni, odwodnienia, raka)
  • gastropareza cukrzycowa.
• Miejscowe uszkodzenie nerwowo-mięśniowe:
  • choroba rdzenia kręgowego w odcinku lędźwiowo-krzyżowym (uraz, deformacja, zwyrodnienie, nowotwór),
  • obustronne uszkodzenie nerwu miednicznego,
  • dysautonomia,
  • przewlekłe, masywne rozszerzenie okrężnicy powodujące nieodwracalne rozciągnięcie mięśniówki okrężnicy (megacolon idiopatyczny).
• Przyczyny jatrogenne:
  • leki opioidowe (np. tramadol),
  • leki antycholinergiczne, np. leki stosowane do premedykacji lub do leczenia biegunki, np. atropina,
  • antagoniści adrenergiczni,
  • blokery kanału wapniowego,
  • leki przeciwhistaminowe,
  • sukralfat (lek, który tworzy barierę ochronną na śluzówce przewodu pokarmowego, stosowany z reguły przy wrzodach),
  • siarczan baru,
  • leki zobojętniające sok żołądkowy,
  • stosowanie leków przeciwbiegunkowych,
  • suplementy żelaza,
  • leki moczopędne,
  • fenotiazyny i benzodiazepiny; leki przeciwdrgawkowe (np. fenytoina),
  • leki chemioterapeutyczne (np. vincristine),
  • kaolin, pektyny,
  • żelazo,
  • środki przeczyszczające (nadużywane lub stosowane przewlekle).
• Inne przyczyny i czynniki predysponujące:
  • Choroby powodujące odwodnienie.
    Odwodnienie może spowodować, że odchody stają się nadmiernie suche i twarde, co predysponuje zwierzę do zaparcia.
  • Idiopatyczny zespół okrężnicy olbrzymiej.
    Stan określany mianem megacolon dotyczy głównie kotów, ale okazjonalnie może pojawić się u psów.
    Mięśniówka gładka okrężnicy – w normalnych warunkach powodująca przesuwanie mas kałowych w kierunku odbytnicy – traci zdolność prawidłowych ruchów i dochodzi do zalegania kału w jelicie grubym.
    Przypuszcza się, że jest to spowodowane brakiem przewodzenia impulsów elektrycznych z nerwów do mięśni gładkich.
  • Zaparcia po zabiegach chirurgicznych;
  • Inwazja pasożytów wewnętrznych, takich jak glisty.
    Z reguły glistnica powoduje biegunki, jednak przy masywnej inwazji może dojść do zaczopowania światła jelita przez kłębowiska robaków, zwłaszcza u szczeniąt.
  • Nowotworowa niedrożność przewodu pokarmowego;
  • Zaawansowany wiek;
  • Otyłość;
  • Choroba zapalna jelit;
  • U niekastrowanych psów – przepuklina kroczowa, choroby prostaty;
  • Przetoka okołoodbytnicza;
  • Spaczony apetyt, skutkujący spożywaniem niejadalnych materiałów;
  • Nadmierna pielęgnacja, wylizywanie sierści (możliwość spożywania znacznej ilości włosów);
  • Brak pielęgnacji, zwłaszcza w przypadku psów długowłosych, skutkujące splątaniem sierści wokół odbytu i wywołaniem stanu pseudokoprostazy;
  • Złamanie miednicy.

Zmiany obserwowane u psa z zatwardzeniem lub zaparciem

Zaparcie jest ewidentnym objawem, dość łatwo zauważanym przez opiekuna psa.

Zmiana częstotliwości wypróżnień, konsystencji kału oraz ewentualne problemy z defekacją są stosunkowo szybko zauważane.

Wśród najczęściej obserwowanych zmian u psów z zaparciem wymienia się:

• Zmniejszone lub nieobecne defekacje.
  Jest to jeden z głównych motywów konsultacji weterynaryjnej, dotyczących układu pokarmowego.
  U zwierząt obserwowany jest brak wypróżniania przez kilka dni, zauważalne mogą być także parcie na kał lub częste próby wydalenia kału.
• Klasyczną oznaką kliniczną zaparcia jest silne parcie i przyjmowanie charakterystycznej postawy do defekacji.
  Jednakże parcie to jest nieefektywne lub też skutkuje bardzo małą ilością kału.
• Krążenie po trawie i długie szukanie miejsca do defekacji.
• Psy z zaparciem zwykle wykazują tenesmus, dyschezję i ból brzucha.
  Trudne lub bolesne wypróżnianie zwykle wskazuje na chorobę odbytu.
  Zwierzę może popiskiwać lub skomleć, gdy próbuje się wypróżnić, a próbom tym towarzyszy duży wysiłek.
  Następnie może zaprzestać wysiłku, chodzić z niepokojem i wielokrotnie podejmować bezowocne próby wydalenia kału.
• Zwierzęta z przewlekłymi zaparciami mogą wykazywać ogólnoustrojowe objawy choroby, w tym utratę masy ciała, brak apetytu, wymioty i depresję.
  Długotrwała niezdolność do wypróżniania może skutkować innymi objawami systemowymi, takimi jak jadłowstręt, letarg, wymioty, słaba jakość sierści.
• Rzadkie wypróżnianie oraz obecność twardego, suchego kału również są objawami zaparcia.
• Paradoksalna biegunka – niewielka ilość płynnego stolca ze śluzem (czasem z obecną krwią), wydalana po długotrwałym i nasilonym parciu.
  Podrażnienie błony śluzowej, spowodowane zatrzymaniem kału w okrężnicy może prowokować wydzielanie płynu i śluzu, które przeciskają się wokół zatrzymanej masy kałowej i są wydalane paradoksalnie jako biegunka podczas próby wypchnięcia kału.
• Oprócz wysiłku mogą również pojawić się oznaki ogólnego dyskomfortu, drażliwości, niepokoju, rezygnacji, zmniejszenia apetytu i częstej potrzeby wypróżniania się z przyjęciem odpowiedniej postawy i uniesienia ogona.
• W okolicy odbytu może pojawić się zaczerwienienie i obrzęk, a w stolcu widoczna może być świeża krew (ten objaw to tzw. hematochezja, czyli obecność świeżej, czerwonej krwi w stolcu).
• Odchody niezwyczajnie śmierdzące (bardziej intensywnie niż zwykle).
• Odchody taśmowate.
• Nietrzymanie stolca.
• Sporadyczne wymioty, brak apetytu, apatia.
• Zmniejszona aktywność i letarg, najprawdopodobniej z powodu bólu i silnego dyskomfortu
• Okrężnica wypełniona twardymi masami kałowymi.
• Bolesny i/lub wzdęty brzuch, wskazujące na dyskomfort w jamie brzusznej.
  U zwierząt może pojawić się zgarbiony wygląd.
• Zmatowienie lub zmiana barwy włosów wokół odbytu.
• Zapalenie skóry wokół odbytu.
• Zmniejszone zainteresowanie jedzeniem.
• Długotrwałe zaparcia mogą prowadzić do całkowitego braku przyjmowania pokarmu, utraty wagi, letargu, wymiotów i odwodnienia.
• Inne zmiany zależą od przyczyny zatwardzenia.

Rozpoznawanie przyczyn zaparcia

Obecność zaparć jest zwykle stwierdzana na podstawie informacji uzyskanych od opiekuna zwierzęcia oraz potwierdzana przez omacywanie jamy brzusznej i badanie rektalne, w których wyczuwalna jest rozszerzona, wypełniona masami kałowymi okrężnica.

Celem diagnostyki jest wykazanie występującej przyczyny i czynników predysponujących do zaparć.

• W wywiadzie z opiekunem psa uwzględnia się przede wszystkim przyczyny jatrogenne, żywieniowe, środowiskowe, behawioralne zaparcia.
• Przeprowadza się badanie kliniczne i rektalne w celu wykazania ewentualnych niedrożności czy nacieków.
  • W trakcie badania ogólnego pacjent sprawia wrażenie otępiałego, z reguły jest odwodniony.
  • Zwierzęta przyjmują postawę ulgową: zgarbioną, z wygiętym grzbietem, co sugeruje bolesność na terenie jamy brzusznej.
  • Przy omacywaniu jamy brzusznej wyczuwalna jest obecność twardych, podatnych na ugniatanie, nieregularnych wałeczkowatych mas w okrężnicy, które mogą ją wypełniać na całej długości.
  • W badaniu rektalnym wykazać można bolesne lub obturacyjne zmiany w okolicy odbytu oraz kanale miednicy.
    W badaniu tym odbytnica zwykle jest pusta, a twarde masy kałowe mogą znajdować się na wysokości wpustu do miednicy.
    U samców psów podczas tego badania można również ocenić wielkość i tkliwość prostaty.
    Ze względu na możliwy ból i silną obronę zwierzęcia do badania rektalnego może być wymagane lekkie znieczulenie.
    Podczas wykonywania tego badania dobrze jest pobrać trochę kału z prostnicy w celu upewnienia się, czy nie zawiera kości, włosów, plastiku czy innych podobnych materiałów.
  • Badanie odbytnicy może ujawnić:
    • masę w odbytnicy lub w jelicie grubym,
    • zwężenie jelita grubego (znane jako zwężenie okrężnicy),
    • przepuklinę krocza, która rozwija się, gdy mięśnie podtrzymujące odbyt ulegają osłabieniu i rozdzieleniu, pozwalając odbytnicy lub pęcherzowi moczowemu na wślizgnięcie się pod skórę i powstanie widocznego obrzęku w okolicy odbytu,
    • chorobę gruczołów okołoodbytowych,
    • obecność ciała obcego,
    • powiększoną prostatę,
    • zwężenie kanału miednicy.
  • W badaniu klinicznym ważna jest także ocena kończyn miednicznych, stawów biodrowych, miednicy i kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego pod kątem problemów ortopedycznych, które mogą powodować bolesne wypróżnianie lub trudności w przyjęciu odpowiedniej postawy do defekacji.
  • Badanie neurologiczne może być wymagane w celu zidentyfikowania ewentualnych deficytów neurologicznych, które mogą być zaangażowane w wywołanie zaparcia.
• Badanie morfologiczne krwi, biochemiczne surowicy i badanie moczu mogą ujawnić metaboliczne lub hormonalne przyczyny atonii okrężnicy (hiperkalcemia, hipokaliemia, niedoczynność tarczycy).
  • Badanie biochemiczne surowicy, analiza moczu i badanie morfologiczne krwi powinny być wykonane u psów z nawracającymi zaparciami lub podczas epizodu ciężkiego zatwardzenia.
    Badanie to może zidentyfikować podstawową chorobę układową, która może powodować zaparcia związane z odwodnieniem lub zaburzeniami elektrolitowymi (np. w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek).
  • U ciężko “zapartych” zwierząt, zwłaszcza tych, u których występuje apatia i wymioty, badania laboratoryjne mogą wykryć metaboliczne konsekwencje przedłużonego zatrzymania kału (np. zaburzenia równowagi płynów i elektrolitów, endotoksemii i azotemii) i umożliwić wprowadzenie leczenia wspomagającego.
• Przeglądowe zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej i miednicy może uwidocznić nieprawidłowości anatomiczne lub niedrożność okrężnicy (np. przerost prostaty, powiększone węzły chłonne lędźwiowe).
  Badanie to pozwala także:
  • określić zakres rozszerzenia okrężnicy z gęsto upakowanymi, blokującymi odchodami,
  • zidentyfikować maksymalne rozszerzenie okrężnicy, które może wskazywać na megacolon,
  • zidentyfikować materiał obcy, nieprzepuszczalny dla promieni rentgenowskich (np. “drzazgi” kostne) w zatrzymanych odchodach, który wskazuje na dietetyczną przyczynę zaparcia,
  • zidentyfikować uszkodzenia miednicy, kości udowej lub kręgosłupa, które mogą powodować zaparcia,
  • zidentyfikować leżące u podłoża powiększenie prostaty, które może być przyczyną zaparć.
• U niektórych pacjentów z nawracającymi zaparciami konieczne może być poszerzenie diagnostyki:
  • Badanie czynności tarczycy, z określeniem poziomu hormonów tarczycowych.
  • Ultrasonografia jamy brzusznej w celu wykazania nacieków.
    Badanie to wskazane jest do oceny układu moczowo-płciowego, gdy podejrzewa się chorobę prostaty, torbiele gruczołu krokowego lub nowotwór w obrębie kanału miednicy.
  • Radiografia z kontrastem służy do oceny światła jelita grubego, gdy podejrzewa się zmianę zwężeniową wewnątrz światła (np. zwężenie lub nowotwór prostnicy).
  • Kolonoskopia jest przeprowadzana po usunięciu zalegających odchodów i służy ona do oceny światła okrężnicy.
  • Neurodiagnostyka – mielografia, obrazowanie rezonansem magnetycznym (MRI), elektromiografia i badania przewodnictwa nerwowego w celu oceny odcinka lędźwiowo-krzyżowego rdzenia kręgowego u wybranych pacjentów, u których podejrzewa się upośledzenie unerwienia prostnicy i odbytu.

Jeśli wszystkie wymienione badania nie dadzą odpowiedzi na pytanie, co jest przyczyną przewlekłego zaparcia, może to być przypadek idiopatycznego zespołu okrężnicy olbrzymiej.

Środki stosowane w leczeniu zaparć

Środki zwiększające objętość kału

Środki przeczyszczające na bazie błonnika dodaje się do pożywienia po to, by prowokować powstawanie miękkiego kału i wzmagać prawidłową ruchliwość okrężnicy.

Jest to początkowe podejście do długoterminowego kontrolowania łagodnych zaparć u psów.

Środki zwiększające objętość kału to niewchłanialne polisacharydy, pochodne celulozy, które wykazują właściwości hydrofilowe w jelicie (ściągają wodę).

Ta forma leczenia jest dostępna jako komercyjna karma dla psa bogata w błonnik lub jako dodatki błonnikowe do regularnej diety, takie jak nieprzetworzone ziarna zbóż, otręby pszenne lub psyllium (nasiona babki płesznik).

Skuteczność podawania tego typu preparatów zależy od prawidłowego nawodnienia psa i słusznego spożycia wody.

• Psyllium – nasiona babki płesznik, których miejscem działania jest jelito cienkie i grube.
  Czas, w którym widoczny jest efekt działania wynosi 12-24 godziny.
  Dawka proszku to 1-5 łyżeczek dziennie z jedzeniem.
• Nieprzetworzone pełne ziarno zbóż i inne otręby (1-5 łyżeczek dziennie z jedzeniem).
• Miąższ dyni lub mielone pestki dyni (1-5 łyżeczek dziennie z jedzeniem).
  Miejsce oddziaływania: jelito cienkie i grube.
• Komercyjna dieta weterynaryjna bogata w błonnik jako dzienne źródło pokarmu.

Środki poślizgowe, powlekające

Środki przeczyszczające, takie jak olej mineralny i biała wazelina są używane do zmiękczania i smarowania odchodów w celu ułatwienia ewakuacji kału.

• Biała wazelina – płyn doustny podawany w dawce 5-25 ml 2 razy dziennie.
  Pasta: 1-5 ml 1 raz dziennie.
  Miejsce oddziaływania: okrężnica, a czas potrzebny do wywołania efektu 6-12 godzin.
  Wazelina jest preferowanym środkiem przeczyszczającym o działaniu poślizgowym.
  Jest jednak skuteczna w zapobieganiu tylko łagodnym zaparciom (lub w ich leczeniu).
  Należy ją podawać pomiędzy posiłkami, aby nie zakłócała wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
• Olej mineralny, np. parafina płynna (1-5 ml dziennie doustnie).
  Stosowany bardzo ostrożnie, ponieważ może wywołać zachłystowe zapalenie płuc, spowodowane aspiracją oleju, a także upośledza wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
  Połączone stosowanie z dokusanem może powodować niepożądane wchłanianie oleju mineralnego.

Środki przeczyszczające i zmiękczające kał

Dokusan sodowy, dokusan wapniowy oraz dokusan potasowy są łagodnymi środkami przeczyszczającymi dostępnymi w formach doustnych oraz jako wlewy doodbytnicze.

Sprzyjają penetracji wody do mas kałowych, tym samym zmiękczając kał.

Ich skuteczność wymaga prawidłowego nawodnienia pacjenta.

Nie wolno mieszać dokusanu z olejem mineralnym.

• Dokusan sodowy w dawce 50-200 mg dziennie doustnie.
  Miejsce działania: jelito cienkie i grube.
• Dokusan wapniowy w dawce 100-240 mg dziennie doustnie.
  Miejsce działania: jelito cienkie i grube.

Osmotyczne środki zwiększające objętość kału

Te środki składają się ze:

• słabo absorbowanych disacharydów (np. laktozy lub laktulozy),
• jonów (np. wodorotlenku magnezu lub cytrynianu magnezu) lub obojętnych środków osmotycznych (np. glikolu polietylenowego).

Osmotycznie zatrzymują wodę w świetle jelita, sprzyjając powstawaniu miękkich lub płynnych odchodów.

U niektórych zwierząt można uzyskać łagodne działanie osmotyczne poprzez dodanie mleka (laktozy) do diety w ilości przekraczającej zdolność trawienia przez laktazę jelita cienkiego.

• Laktuloza – jest niewchłanialnym disacharydowym środkiem przeczyszczającym, metabolizowanym przez bakterie okrężnicy do kwasu mlekowego i innych kwasów organicznych, które wywierają efekt osmotyczny i stymulują wydzielanie płynu okrężniczego i ruchy propulsywne.
  Laktuloza podawana jest w postaci syropu co 8-12 godzin w dawce 1-3 ml/kg m.c. doustnie.
  Efekt działania pojawia się po 6 godzinach od podania, a miejscem działania jest jelito grube.
  Laktuloza jest bardzo bezpiecznym lekiem, nawet w przypadku długotrwałego stosowania.
  Jest także najbardziej użytecznym klinicznie i skutecznym osmotycznym środkiem przeczyszczającym.
• Wodorotlenek magnezu w dawce 2-8 tabletek dziennie doustnie.
  Jest to lek przeznaczony dla ludzi, raczej nie stosuje się go u zwierząt.
  Magnez jest przeciwwskazany u pacjentów z niewydolnością nerek.
• Gliceryna.
• Glikol polietylenowy w dawce 25-40 ml/kg m.c. doustnie, powtórzyć po 2-4 godzinach (stosowany głównie w celu przygotowania okrężnicy do badania radiograficznego lub endoskopowego).
• Sorbitol.
• Mannitol.

Środki stymulujące motorykę jelit

Stymulujące środki przeczyszczające to środki zwiększające ruchliwość jelit.

Bisacodyl jest najskuteczniejszym lekiem w tej grupie.

Leki te są przeciwwskazane przy podejrzeniu jakiejkolwiek zmiany obturacyjnej w jelicie.

W tej grupie znajdują się:

• Aloes.
• Antrachinony:
  • Cascara Sagrada – to naturalny preparat otrzymywany z kory drzewa Szakłak amerykański.
    Ma łagodne działanie przeczyszczające i stymulujące motorykę jelita grubego.
  • Senna – jest to naturalny, ziołowy środek przeczyszczający.
    Senna zawiera glikozydy, które działają pobudzająco na motorykę okrężnicy.
    Stosowana w dawce 1-4 tabletki doustnie co 12-24 godziny.
  • Olej rycynowy – jest metabolizowany w jelitach do kwasu rycynolowego, który stymuluje motorykę i wydzielanie okrężnicy.
    Stosowany jest głównie do przygotowania okrężnicy do badania radiograficznego i endoskopowego.
    Podawany w dawce 5-30 ml doustnie.
    Olej rycynowy nie jest przydatny w leczeniu ambulatoryjnym z powodu złej tolerancji przez pacjenta.
• Dwufenylometany:
  • Fenoloftaleina,
  • Bisacodyl jest dostępny do podawania doustnego, doodbytniczego oraz w formie czopków.
    Działa poprzez stymulację mięśni gładkich jelita grubego i splotu mięśniówki jelita.
    Chociaż jego działanie – w połączeniu z lekami zmiękczającymi kał – jest korzystne w krótkim okresie podawania, jednak jego długotrwałe stosowanie może prowadzić do uszkodzenia splotu mięśniowego.
    Podawany w dawce 5-20 mg dziennie doustnie.
    Miejscem oddziaływania jest okrężnica, a efekt pojawia się po 6-12 godzinach.
  • Pikosiarczan sodu.

Terapia prokinetyczna

Leki zwiększające ruchliwość okrężnicy są przeciwwskazane w przypadku zmian obturacyjnych w jelicie grubym.

• Cisapryd w dawce 0,25- 0,5 mg/kg m.c. co 8-12 godzin doustnie.
  Miejscem działania jest okrężnica, a czas potrzebny do wywołania efektu może wynosić nawet 1-2 tygodni.
  Leki modyfikujące motorykę jelit, wskazane są we wczesnych etapach powiększenia jelita grubego (megacolon).
• Prukalopryd.

Nowe zastosowanie innych leków

• Inhibitory acetylocholinesterazy.
  Ranitydyna i nizatydyna są blokerami receptorów H2, stymulującymi motorykę przewodu pokarmowego i okrężnicy poprzez hamowanie acetylocholinesterazy synaptycznej, co zwiększa stężenie acetylocholiny.
  Leki te mają słabsze działanie prokinetyczne niż cisapryd.
  • Ranitydyna w dawce 2,0 mg/kg m.c. doustnie co 12 godzin;
  • Nizatydyna w dawce 2,5 mg/kg m.c. doustnie co 24 godziny;
  • Neostygmina;
• Erytromycyna.
• Metoklopramid.
• Analogi prostaglandyny E1 (mizoprostol).

Środki przeczyszczające do wlewów doprostniczych

• izotoniczny ciepły roztwór soli (lub woda) 5-20 ml/ kg m.c. doprostniczo,
• laktuloza 5-30 ml doprostniczo,
• dokusat sodowy 5-30 ml doprostniczo,
• olej mineralny (parafina płynna) 5-30 ml lub 1-2 ml/kg m.c. doprostniczo,
• cytrynian magnezu,
• wodorotlenek magnezu,
• siarczan magnezu,
• fosforan sodu (nie stosować u małych psów) 1-2 ml/ kg m.c doprostniczo lub 1 dawka zalecona przez producenta,
• bisacodyl 1-2 ml /kg m.c. doprostniczo lub 1 dawka zalecona przez producenta.

Czopki doodbytnicze

Można je stosować jako zamiennik lewatyw.
Niestety, większość psów nie chce współpracować z właścicielem przy próbie aplikacji czopka do odbytu, co sprawia, że ich zastosowanie jest rzadkie.

• czopki glicerynowe 1-3 czopków pediatrycznych doprostniczo,
• czopki zawierające bisacodyl 1-3 czopków pediatrycznych doprostniczo,
• czopki zawierające sól sodową dokuzanu 1-3 czopki pediatryczne doprostniczo.

Charakterystyka środków stosowanych w zaparciach

Olej mineralny (np. Parafina płynna)

Jest to środek przeczyszczający o działaniu smarującym, ułatwiającym przesuwanie mas kałowych i zwiększającym zawartość wody w stolcu.

W przypadku krótkotrwałego stosowania jest to odpowiednia opcja, jednak przy przewlekłych zaparciach, gdy tylko zaprzestanie się podawania środków przeczyszczających, zaparcia często powracają.

Skutki uboczne to tłusty stolec i skurcze brzucha.

Przy aplikowaniu doustnym istnieje duże ryzyko zachłyśnięcia się olejem, co grozi bardzo poważnym, a nierzadko śmiertelnym zachłystowym zapaleniem płuc.

Dlatego też preparaty tego typu podawać należy bardzo ostrożnie; niedopuszczalne jest wstrzykiwanie oleju pod dużym ciśnieniem do gardła.

Laktuloza

Jest to dwucukier, zawierający fruktozę i galaktozę.

Ponieważ po podaniu doustnym nie wchłania się z przewodu pokarmowego, w niezmienionej postaci dociera do jelita grubego, gdzie pod wpływem bakterii zostaje rozłożona do dwutlenku węgla i kwasów organicznych (głównie mlekowego, octowego i mrówkowego).

Kwasy te zakwaszają treść jelita grubego oraz wywołują osmotyczny efekt przeczyszczający, to znaczy zatrzymują wodę i powodują zwiększenie jej zawartości w jelicie grubym oraz zmiękczanie mas kałowych.

Zwiększona objętość stolca pobudza motorykę okrężnicy, a zwiększona zawartość wody w kale ułatwia wypróżnianie.

Skutki uboczne nadmiernego stosowania laktulozy to utrata płynów i elektrolitów, skutkujące odwodnieniem.

Należy zachować ostrożność przy stosowaniu długotrwałym, ponieważ może prowadzić do zaburzeń elektrolitowych.

Erytromycyna

Ten antybiotyk makrolidowy można podawać w celu “zrestartowania” żołądka podczas ostrych epizodów zastoju żołądka, w których przyjmowanie doustne leków nie jest tolerowane.

Erytromycyna wywołuje skurcze żołądka poprzez stymulowanie receptorów motylinowych, które zwiększają aktywność mięśni gładkich.

Wspomaga to usuwanie z żołądka stałych i niestrawnych elementów.

Azytromycyna

Jest to kolejny antybiotyk makrolidowy, który był stosowany jako alternatywa dla wyżej wspomnianej erytromycyny.

Wydaje się, że azytromycyna nie wykazuje interakcji z innymi lekami, obserwowanych w przypadku erytromycyny i wiąże się również z mniejszymi efektami ubocznymi.

Jednak istnieje tylko ograniczona ilość badań, dotyczących stosowania tego antybiotyku w leczeniu opóźnionego opróżniania żołądka.

Występuje także obawa co do jego wyższych kosztów, a co najważniejsze – kontrowersyjne jest stosowanie go do opróżniania żołądka zamiast do leczenia przeciwbakteryjnego rzeczywistego zakażenia, ponieważ takie postępowanie może być powodem powstania oporności na antybiotyki.

Objawy niepożądane obejmują wymioty i biegunkę, ale mimo wszystko jest to antybiotyk lepiej tolerowany niż erytromycyna.

Ranitydyna i nizatydyna

Oba te leki są antagonistami receptora histaminowego, zwanymi blokerami H2.

Są one jednak wyjątkowe w swojej klasie, ponieważ mają zdolność do poprawy zastoju żołądkowo-jelitowego dzięki właściwościom prokinetycznym, które poprawiają opróżnianie żołądka.

Działania niepożądane są na ogół łagodne i występują przy większych dawkach, ale mogą obejmować zawroty głowy, nudności, biegunkę i bóle mięśni.

Cisapryd

To lek prokinetyczny, zwiększający motorykę górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Jest agonistą receptorów serotoninowych 5-HT4 oraz słabym antagonistą receptorów 5-HT3 i 5-HT1.

Działania niepożądane u pacjentów weterynaryjnych są minimalne i mogą obejmować wymioty, biegunkę i dyskomfort w jamie brzusznej.

Prukalopryd

Ten lek jest agonistą serotoninowym o selektywnym powinowactwie do receptorów 5-HT4.

W badaniach klinicznych u ludzi prukalopryd zapewniał pacjentom z zaparciami codzienne przyspieszenie przejścia treści pokarmowej z żołądka, przez jelita i okrężnicę.

Działania niepożądane w tych badaniach wykazywały takie efekty, jak ból głowy, nudności, bóle lub skurcze brzucha, biegunkę.

Metoklopramid

Ten lek jest przeciwwymiotnym i prokinetycznym benzamidem, który działa jako antagonista dopaminy.

Mechanizm działania metoklopramidu polega na blokowaniu receptorów dopaminowych znajdujących się przed synapsą (synapsa to połączenie dwóch komórek nerwowych).

Efektem tego działania jest ułatwienie uwalniania neuroprzekaźnika acetylocholiny z neuronów.

Acetylocholina działa z kolei na receptory muskarynowe M2 w komórkach mięśni gładkich przewodu pokarmowego, indukując skurcz.

Poprawia to pracę przewodu pokarmowego i ułatwia przekazywanie pokarmu do kolejnych jego części.

Przy wyższych dawkach działa również antagonistycznie (hamująco) na receptory serotoninowe 5-HT3.

Dzięki temu wykazuje właściwości przeciwwymiotne i hamuje nudności.

Metoklopramid ostatecznie poprawia odpowiedź na acetylocholinę w tkankach górnego odcinka przewodu pokarmowego, co zwiększa motorykę i skraca czas opróżniania żołądka.

Jednakże, ponieważ lek ten przechodzi przez barierę krew-mózg, może wywierać wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując skutki uboczne, które ograniczają stosowanie tego leku.

Obejmują one:

• niepokój,
• depresję,
• zaburzenia chodu,
• drżenie lub sztywność mięśni i inne objawy neurologiczne

Betanechol

To agonista cholinergiczny, zwykle stosowany w przypadku zatrzymania moczu, ponieważ zwiększa napięcie mięśni pęcherza moczowego.

Ponieważ jednak stymuluje układ przywspółczulny jako całość, stymuluje również motorykę żołądka.

Możliwe działania niepożądane mogą obejmować:

• niskie ciśnienie krwi,
• przyspieszoną akcję serca,
• skurcze brzucha,
• biegunkę,
• nudności,
• wymioty,
• ślinienie,
• zwiększone łzawienie,
• skurcz gardła.

Neostygmina

Ten lek jest inhibitorem acetylocholinesterazy, który jest zwykle stosowany jako antidotum na zatrucie antycholinergiczne oraz w leczeniu miastenii i zatrzymania moczu.

Istnieją także ograniczone dowody na stymulację motoryki jelit.

Neostygmina wykazuje również wiele powiązanych działań niepożądanych, w tym:

• bradykardię,
• niskie ciśnienie krwi,
• drgawki,
• senność,
• osłabienie,
• biegunkę,
• skurcze mięśni,
• nudności,
• ślinienie,
• skurcze żołądka,
• wymioty,
• trudności w oddychaniu,
• zwiększone wydzielanie śluzu w gardle,
• zwiększone wytwarzanie łez.

Domperidon

Ten lek jest żołądkowo-jelitowym środkiem, będącym antagonistą dopaminy.

Działa poprzez stymulowanie aktywności górnego odcinka przewodu pokarmowego przez hamowanie receptorów dopaminowych, wzmocnienie działania acetylocholiny w przewodzie pokarmowym, zwiększenie ruchliwości żołądka i zwiększenie perystaltyki w celu ułatwienia opróżniania żołądka i przyspieszenia czasu przejścia przez jelito cienkie.

Domperidon nie przenika przez barierę krew-mózg, więc nie ma tendencji do wywoływania działań na ośrodkowy układ nerwowy.

Działania niepożądane, które mogą być zauważone, obejmują suchość błon śluzowych, zawroty głowy i przyspieszoną akcję serca.

Lubiproston

Lek ten jest cyklicznym kwasem tłuszczowym, który działa lokalnie w szczytowej części jelita jako aktywator kanału chlorkowego, zwiększając wydzielanie płynu jelitowego oraz ruchliwość jelit.

Chociaż jest zatwierdzony tylko u ludzi, i obecnie nie przeprowadzono badań u psów, kotów i koni, przeprowadzono jednak badanie pilotażowe, w którym udowodniono skuteczność leku w odwracaniu zaparć wywołanych opioidami u świnek morskich.

Działania niepożądane u ludzi obejmują:

• ból głowy,
• nudności,
• biegunkę,
• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• zawroty głowy.

Linaklotyd

Jest peptydowym agonistą receptora cyklazy guanylowej C.

Jest w minimalnym stopniu absorbowany, a poprzez przyłączenie się do receptorów występujących w jelitach nasila wydzielanie płynu w świetle jelita, co powoduje rozluźnienie stolca i przyspieszenie wypróżnienia.

Najczęstszym zależnym od dawki działaniem niepożądanym u ludzi była biegunka.

Leczenie zaparcia u psa

Konkretny plan terapeutyczny będzie zależał od ciężkości zaparcia oraz przyczyny, leżącej u jego podstaw.

Wybór terapii zostanie dobrany na podstawie dokładnego rodzaju dolegliwości, jakich doświadcza zwierzę.

Ponieważ przewlekłe zaparcie jest bolesne, pacjentowi trudno jest więc rozluźnić brzuch, co dodatkowo utrudnia defekację.

Dlatego też – obok leczenia samego zaparcia, konieczne jest także skupienie się na zwalczaniu bólu.

Terapia chirurgiczna, jeśli uzasadniona, może być bardzo pomocna, a w niektórych przypadkach wręcz kluczowa dla poprawy stanu klinicznego pacjenta.

Istnieje kilka opcji leczenia zaparć u psa.

Większość tych zabiegów (jak leczenie chirurgiczne w przypadku mechanicznych utrudnień w pasażu kału czy płynoterapia przy odwodnieniu) koncentruje się na podstawowej przyczynie zalegania kału w okrężnicy.

Czasem konieczne bywa wcześniejsze ustabilizowanie stanu pacjenta.

Zawsze jednak powinno się dążyć do sprawieniu zwierzęciu ulgi w zaparciu, a w razie potrzeby działać przeciwbólowo.

Początkowa ulga w zaparciu

Stosowanie czopków doodbytniczych, lewatyw lub ręcznej ekstrakcji kału w znieczuleniu początkowo łagodzi zaparcia.

Czopki doodbytnicze

• dokuzynian sodowy (dokusat) – zmiękczają kał i działają przeczyszczająco,
• gliceryna – środek przeczyszczający o działaniu smarującym,
• bisacodyl – stymulujący środek przeczyszczający.

W celu wspierania wypróżniania u pacjentów z łagodnymi zaparciami należy podać 1-3 czopków doodbytniczych dla dzieci zawierających dokusat, glicerynę lub bisakodyl.

Czopki doodbytnicze można stosować samodzielnie lub w połączeniu z doustnym środkiem przeczyszczającym.

Stosowanie czopków jest często ograniczone z powodu niechęci psa (lub jego opiekuna).

Terapia lewatywą

Powszechnie stosowane wlewy doodbytnicze obejmują:

• ciepłą izotoniczna sól fizjologiczna lub wodę (5-10 ml/kg m.c.);
• laktulozę jako osmotyczny zmiękczacz kału;
• dokusat jako środek zmiękczający;
• olej mineralny jako środek smarujący;
• fosforan sodu ma działanie zmiękczające, zwiększające objętość kału oraz drażniące.

Roztwory lewatywy są stosowane do zmiękczania twardych, wklinowanych odchodów, sprzyjając ich ewakuacji.

Przed przystąpieniem do lewatywy należy roztwór do wlewu podgrzać do temperatury ciała.

Następnie cewnik z gumy lub tworzywa sztucznego smaruje się lubrykantem i wprowadza do prostnicy.

Płyny podaje się powoli, by nie wywołać wymiotów.

Nie powinno się mieszać oleju mineralnego i dokusatu.

Dokusat wspomaga wchłanianie oleju mineralnego przez śluzówkę, a olej z kolei pokrywa kał, uniemożliwiając działanie dokusatu.

Roztwór fosforanu sodu może być stosowany tylko u średnich i dużych psów z prawidłowym nawodnieniem i czynnością nerek.

Lewatyw fosforanowych nie można stosować u małych psów (oraz u kotów) z powodu zagrażającej życiu hipernatremii, hiperosmolarności, hiperfosfatemii i hipokalcemii.

Ręczna ekstrakcja zatrzymanego kału

W ciężkich zaparciach lub zatwardzeniach najpierw należy pozajelitowo przywrócić równowagę płynów i elektrolitów, a następnie – w znieczuleniu ogólnym – opróżnić okrężnicę z zalegającego kału.

W tym celu stosuje się płukanie okrężnicy ciepłą izotoniczną solą fizjologiczną, aby zmiękczyć kał.

Następnie przesuwa się zalegające masy poprzez delikatną manipulację przez powłoki brzuszne tak, by przepychać je delikatnie je w kierunku odbytu.

Kał następnie wydobywa się ręcznie lub za pomocą specjalnych kleszczy.

U zwierząt z rozległym zaleganiem kału, aby uniknąć nadmiernego urazu jelit wskazane jest ręczne opróżnianie okrężnicy etapami – po trochę przez 2-3 dni.

Doustna terapia przeczyszczająca

W razie potrzeby mogą zostać wprowadzone doustne leki przeczyszczające i suplementy diety w celu kontroli zaparć i zapobiegania nawrotom.

Środki przeczyszczające działają jak lubrykant (powlekając odchody śliską warstewką, ułatwiającą ich wydalenie), wspomagają penetrację do nich wody w celu zmiękczenia twardych mas, poprawiają transport płynów i elektrolitów przez śluzówkę jelita oraz stymulują ruchy propulsywne okrężnicy.

Są one klasyfikowane według właściwości i mechanizmu działania jako środki:

• zwiększające masę kału,
• smarujące,
• zmiękczające,
• osmotyczne,
• stymulujące,
• prokinetyczne.

Wiele doustnych środków przeczyszczających w celu optymalnego działania wymaga, by zwierzę było odpowiednio nawodnione, a także by miało stały dostęp do świeżej wody.

Stosowanie tych leków często jest indywidualne, a dawka musi być dostosowywana do pożądanej częstotliwości wypróżniania oraz konsystencji kału.

Najbardziej skuteczne i klinicznie użyteczne środki przeczyszczające to:

• błonnik pokarmowy,
• laktuloza,
• leki prokinetyczne, takie jak cisapryd.

Postępowanie w przypadku zaparć powinno obejmować etapy

1. Zwalczanie zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej.
2. Usunięcie lub ograniczenie pierwotnej przyczyny.
3. Zastosowanie środków rozwalniających lub przeczyszczających.
4. Wykonanie wlewów doprostniczych.
5. Ustalenie sposobu zapobiegania.

Pacjenci z zaparciami pod względem klinicznym mogą być zaklasyfikowani do jednej z dwóch głównych grup:

1. Pierwszą stanowią zwierzęta z ostrą niedrożnością lub przewlekłym zaparciem chorujące po raz pierwszy.
   U pacjentów z ostrą i umiarkowaną postacią zaparć początkowa terapia ma na celu przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej.
   Po wyrównaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych, wykonuje się wlewy doprostnicze oraz ręcznie usuwa zbity kał.
   Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym.
2. Drugą stanowią zwierzęta z nawracającymi i długotrwałymi zaparciami.
   Ciężkie zaparcia i zatwardzenie mogą początkowo wymagać ewakuacji kału z zablokowanego jelita grubego (za pomocą lewatyw, ekstrakcji ręcznej lub obu) oraz korektę – komplikujących stan pacjenta – odwodnienia i zaburzeń równowagi elektrolitowej.

Leczenie łagodnych i umiarkowanych zaparć

Terapia łagodnych do umiarkowanych zaparć obejmować może lewatywy, środki zmiękczające stolec, środki przeczyszczające i modyfikatory motoryki okrężnicy.

Pierwsze epizody zaparcia są często przemijające i z reguły ustępują bez potrzeby wdrażania leczenia farmakologicznego.

Łagodne do umiarkowanych oraz nawracające epizody zaparć (ale bez objawów ogólnoustrojowych, takich jak apatia, wymioty czy odwodnienie) wymagają zwykle interwencji medycznej:

• Oprócz podstępowania dietetycznego przypadki te można leczyć, często w warunkach ambulatoryjnych za pomocą lewatyw, środków przeczyszczających (doustnych lub w formie czopków) oraz stosując leki prokinetyczne.
  • Lewatywy: można złagodzić objawy zaparcia stosując lewatywy z ciepłej wody z dodatkiem rozpuszczalnego w wodzie lubrykantu.
    Wlewy doodbytnicze można wspomóc ręcznym usuwaniem kału.
    Próbę opróżnienia okrężnicy wypełnionej odchodami można wykonać przy użyciu roztworów mydlanych lub:
    • cytrynianu sodowego
    • laktulozy
    • sulfobursztynianu sodowego dioktylu,
    • lewatyw fosforanowych (nie u małych psów).
  • Kilkakrotne ponawianie prób wlewów i jednoczesne ugniatanie jelit przez powłoki brzuszne ułatwia wydobycie mas kałowych na zewnątrz.
    Usuwanie ich powinno się wykonywać jednak z dużą ostrożnością.
    Po zabiegu do odbytnicy zaleca się wprowadzić maść antybiotykowo-sterydową (najlepiej wymieszaną z maścią lignokainową w stosunku 3:1).
  • Po usunięciu kału należy podjąć czynności, zmierzające do zapobiegania nawrotom zaparcia.
    Profilaktyka polega na wzbogaceniu diety w otręby, metylocelulozę lub inne środki o działaniu wypełniającym.
    Wiele spośród słabo wchłanialnych węglowodanów może okazać się przydatne jako środki przeczyszczające.
    Cukry, np. sorbitol czy laktuloza są hydrolizowane do kwasów tłuszczowych przez mikroflorę okrężnicy.
    Metabolity tych cukrów wywierają ciśnienie osmotyczne i ściągają płyn do światła jelita grubego.
• Dodatkowo, czasem może być konieczne leczenie przeczyszczające w celu zwiększenia nawodnienia kału oraz zwiększenia “poślizgu”.
  W razie potrzeby stosuje się leki rozwalniające, np. laktulozę.
• Pacjenta należy ponownie ocenić po 48 godzinach.

Leczenie nawracających lub długotrwałych zaparć

U zwierząt z nawracającymi, długotrwałymi zaparciami należy dążyć do szczegółowego zidentyfikowania przyczyny zaparć oraz osłabienia defekacji.

W miarę możliwości należy ją wyeliminować.

• Objawowe działanie polega również na mechanicznym usunięciu zalegającego kału, stosowaniu lewatyw,a następnie na podawaniu środków farmakologicznych oraz rygorystycznym przestrzeganiu zaleceń dietetyczno-środowiskowych.
  Leczenie objawowe często początkowo jest skuteczne i przynosi zwierzęciu ulgę, jednakże ważne jest równoległe poszukiwanie przyczyn zaparcia.
  Gdy leczenie maskujące objawy zaparcia jest zbyt długie, pewne problemy, które początkowo dobrze reagują na leczenie mogą stać się nieodwracalne.
  Środki przeczyszczające, w postaci środków zmiękczających stolec:
  • Środki wypełniające, takie jak: otręby, metyloceluloza, pestki dyni, psyllium, karma Hill’s w/d, r/d. Suplementacja dietetyczna produktami, zwiększającymi objętość kału jest często pomocna, choć środki te czasem mogą zwiększać rozdęcie okrężnicy przez masy kałowe i pogarszać sytuację.
    W takiej sytuacji należy zastosować dietę niskoresztkową.
  • środki smarujące: olej mineralny,
  • środki hiperosmotyczne: laktuloza, siarczan magnezu,
  • środki prokinetyczne mogą być przydatne, choć rzadko stanowią długotrwałe rozwiązanie problemu: cisapryd, betanechol, tanitydyna.
• Leczenie chirurgiczne.
  Jeśli lewatywy i leki są nieskuteczne, konieczne może być ręczne usuwanie zalegających mas kałowych z okrężnicy zwierzęcia znieczulonego.
  Czasem niezbędna może być operacja częściowego usunięcia okrężnicy.
  Zwykle takie leczenie zalecane jest u psów z nawracającym zatwardzeniem.
  Leczenie chirurgiczne jest wskazane w następujących przypadkach:
  • Zwężenie kanału miednicy: urazy miednicy mogą powodować zwężenie kanału miednicy i ostatecznie rozwój megacolon.
    Korekta tych zmian w ciągu trzech miesięcy pozwoli rozwiązać problem rozszerzenia okrężnicy, jednak bardziej przewlekły uraz może wymagać częściowego usunięcia okrężnicy.
  • Choroba nowotworowa.
    Masy guza w obrębie tylnego regionu brzucha lub miednicy mogą powodować ciężką kompresję jelita grubego i wymagają chirurgicznego usunięcia.
  • Choroby jelita grubego.
    Zmiany znajdujące się wewnątrz jelita grubego (np. skręt jelita grubego, nowotwór odbytnicy) są leczone poprzez resekcję zajętego jelita.
  • Megacolon: nawet 95-98% okrężnicy można usunąć podczas zabiegu chirurgicznego.
  • Opieka pooperacyjna.
    Po zabiegu kolektomii przez kilka dni (zwykle 3-5) może być odczuwalne bolesne parcie na kał.
    W ciągu kilku dni powstanie półstały stolec.
    Operacja okrężnicy wiąże się z większym ryzykiem zakażeń pooperacyjnych, ale okołooperacyjna profilaktyka przeciwdrobnoustrojowa jest wystarczająca, aby zminimalizować ten problem (jeśli dołożono starań, aby zminimalizować zakażenie śródoperacyjne).
    Obowiązkowe jest dokładne monitorowanie psa pod kątem jakichkolwiek objawów pooperacyjnego przecieku do jamy otrzewnej, zwłaszcza w ciągu pierwszych 24-72 godzin po operacji.
• Opieka zdrowotna:
  • w miarę możliwości należy usunąć lub leczyć stwierdzoną przyczynę zaparcia lub zatwardzenia,
  • należy przerwać stosowanie leków, które mogą powodować zaparcia,
  • jeśli u pacjenta występuje zatwardzenie i/lub odwodnienie konieczna może być hospitalizacja,
  • płynoterapia w przypadku zwierząt odwodnionych.
  • zwiększenie aktywności fizycznej psa i zachęcanie go do ruchu.

Leczenie zatwardzenia u psa

Zatwardzenie często wymaga leczenia szpitalnego w celu skorygowania nieprawidłowości metabolicznych i ewakuacji kału przy użyciu lewatywy, ręcznej ekstrakcji zalegającego kału lub obu tych metod.

Kolejnymi celami terapii są eliminacja lub kontrola wszelkich przyczyn zaparć, skorygowanie czynników predysponujących oraz zapobieganie nawrotom za pomocą modyfikacji diety, środków przeczyszczających oraz leków prokinetycznych w razie potrzeby.

W przypadku występowania nowotworów blokujących pasaż kału, zwężeń miednicy czy niektórych chorób odbytu konieczna bywa interwencja chirurgiczna.

Leczenie wspomagające i środki zapobiegawcze

Po usunięciu zatrzymanych odchodów z jelita grubego należy wprowadzić wszelkie środki, które będą zapobiegać nawrotom zaparć, a w razie konieczności je kontrolować.

Podstawową kwestią jest zidentyfikowanie i wyeliminowanie głównej przyczyny zaparcia oraz czynników predysponujących.

• Zapobieganie spożyciu materiałów zapierających, takich jak kości, torebki foliowe, fragmenty zabawek itp.
• U psów długowłosych zapobieganie spożywaniu włosów poprzez regularną pielęgnację sierści.
• Zapewnienie codziennej aktywności oraz częstych możliwości wypróżniania.
• Zapewnienie stałego dostępu do świeżej wody przez cały czas.
• Wraz z dużą ilością wody, także zwiększenie ilości błonnika w diecie oraz zmniejszenie ilości węglowodanów jest bardzo ważne dla zdrowia przewodu pokarmowego.
• Wyeliminowanie lub dostosowanie dawki jakichkolwiek leków, które mogą powodować zaparcia.
• Leczenie zaburzeń predysponujących, takich jak choroby prostaty, hormonalne (niedoczynność tarczycy), ortopedyczne i neurologiczne.

Wyleczenie bolesnych lub powodujących niedrożność zmian okołoodbytniczych (w razie potrzeby chirurgiczne).

Kluczowe zalecenia żywieniowe

Woda

Utrzymanie prawidłowego stanu nawodnienia jest ważne podczas leczenia pacjentów z przewlekłym zaparciem lub zatwardzeniem.

Woda jest kluczowym składnikiem odżywczym, a jej spożycie jest często pomijane.

W celu zachęcenia psa do spożycia wody należy stosować różne metody.

Obejmują one dostarczanie wielu misek z wodą w widocznych miejscach w otoczeniu zwierzęcia, podawanie raczej wilgotnych (>75% wody), niż suchych pokarmów, dodawanie niewielkich ilości substancji smakowych (takich jak bulion) do wody pitnej i oferowanie kostek lodu jako przysmaków lub przekąsek.

Dodatek puszkowanej dyni i/lub słodkich ziemniaków do żywności jest z powodzeniem stosowany w niektórych przypadkach zaparć.

Te warzywa składają się głównie z wody (90%), która wzbogaca w wilgoć proces trawienia.

Korzystne efekty, wynikające z podawania tego typu warzyw wynikają raczej ze zwiększenia dziennego spożycia wody, chociaż spożycie błonnika także jest dzięki nim zwiększone.

Błonnik

Wielu pacjentów z zaparciami doświadcza poprawy klinicznej, gdy zwiększa się zawartość błonnika w żywności.

Włókno pokarmowe to słabo strawne polisacharydy, pochodzące z różnych źródeł.

Źródła błonnika, stosowane zwykle w komercyjnych produktach dla zwierząt domowych obejmują:

• wysłodki z buraków cukrowych,
• ziarna zbóż,
• celulozę,
• łuski sojowe,
• łuski orzechów,
• włókno grochu.

Zwiększone spożycie błonnika zwiększa zawartość wody w kale, ruchliwość okrężnicy i szybkość pasażu jelitowego.

Wszystkie te elementy mogą być korzystne u pacjentów z zaparciami.

W leczeniu zaparć rekomendowane są oba źródła błonnika – zarówno rozpuszczalnego, jak i nierozpuszczalnego.

Błonnik działa jak środek przeczyszczający zwiększający objętość kału.

Nierozpuszczalny (słabo fermentowalny) błonnik (np. oczyszczona celuloza, łuski orzeszków ziemnych) normalizują ruchliwość okrężnicy przez rozszerzenie światła jelita, zwiększenie zawartości światła w okrężnicy, rozcieńczenie toksyn obecnych w świetle jelita grubego (np. kwasów żółciowych, amoniaku) i zwiększenie szybkości pasażu jelitowego.

To przyspieszenie przejścia mas kałowych przez jelito zmniejsza ekspozycję kolonocytów (komórek nabłonka okrężnicy) na toksyny, jednocześnie zmiękczając stolec i zwiększając częstotliwość wypróżnień.

Włókno rozpuszczalne (fermentowalne), takie jak pektyny owocowe, guma guar, psyllium, jest łatwo fermentowane przez bakterie, w wyniku czego powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które korzystnie wpływają na zdrowie okrężnicy.

Włókna te, wprowadzone z jedzeniem do przewodu pokarmowego pęcznieją, tworząc żele, które zmiękczają i ułatwiają przechodzenie mas kałowych.

Jednak włókna ulegające fermentacji mogą nie być tak przeczyszczające, jak nierozpuszczalne lub mieszane, ponieważ mają one niewielką zdolność do zwiększania masy kału lub rozcieńczania toksyn.

Potencjalnymi skutkami ubocznymi ulegających fermentacji włókien, tworzących żel są:

• wzdęcia,
• biegunka,
• bóle brzucha.

Te działania niepożądane można ograniczyć przez stopniowe przejście na suplementację błonnika, powoli zwiększając poziom dodawanego włókna rozpuszczalnego, aż do osiągnięcia skuteczności przy minimalnych skutkach ubocznych.

Takie włókno powinno być dodawane w ilości nie większej niż 5% całkowitej dawki pokarmowej, ponieważ rozpuszczalne włókno może znacznie zmniejszyć dostępność minerałów, w tym cynku, wapnia, żelaza i fosforu.

Składniki takie, jak wysłodki buraczane, otręby (ryżowe, pszenne lub owsiane), włókno grochu, włókno sojowe, łuski sojowe lub mieszaniny rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych źródeł błonnika mają pośrednią zdolność do fermentacji i mają umiarkowane właściwości zarówno fermentowalnych, jak i słabo fermentowalnych włókien.

Są one określane jako włókna mieszane.

W przypadku pacjentów z przewlekłym zaparciem, u których zachowany jest pewien stopień ruchliwości okrężnicy, zawartość surowego włókna w żywności powinna początkowo wynosić co najmniej 7% suchej masy, a źródło błonnika powinno być nierozpuszczalne lub mieszane.

Źródła włókien można dodawać do aktualnego pożywienia pacjenta, jednak lepiej jest przełączyć się na żywność wzbogaconą w błonnik.

Karmienie dodatkowym błonnikiem pokarmowym jest lepsze niż stosowanie samych leków przeczyszczających.

Błonnik pokarmowy jest bardziej fizjologiczny, lepiej tolerowany i często bardziej skuteczny niż inne środki przeczyszczające.

W przypadku pacjentów, u których motoryka okrężnicy jest całkowicie zniesiona, pokarmy wzbogacone w błonnik i suplementy błonnikowe nie są już skutecznymi stymulantami motoryki okrężnicy, i – co gorsza – mogą przyczyniać się do zaparcia.

Żywność dla pacjentów z megacolon powinna zawierać nie więcej niż 5% włókna w suchej masie.

Strawność i gęstość kaloryczna

U pacjentów cierpiących z powodu zaparcia, u których ruchliwość okrężnicy jest całkowicie zniesiona, żywienie wysoce strawną dietą o zwiększonej gęstości energii zapewni odpowiednie odżywienie i znacznie zmniejszy masę kałową.

Gęstość energetyczna i strawność są odwrotnie proporcjonalne do zawartości błonnika.

Redukcja błonnika powoduje zwiększenie gęstości kalorycznej, co pomaga spełnić wymagania dotyczące niewielkiej objętości pokarmu.

Kalorycznie gęsta żywność może zmniejszyć obowiązki, ciążące na właścicielu, związane z postępowaniem domowym (takie jak: podawanie środków zmniejszających stolec, stosowanie lewatyw itp.).

W takich przypadkach produkcja kału jest zmniejszona do tego stopnia, że właściciele mogą na ogół usuwać kał poprzez oczyszczające lewatywy raz lub dwa razy w tygodniu.

W wielu przypadkach tego typu żywienie jest stosowane, gdy opiekun psa rozważa chirurgiczną opcję kolektomii.

Gęstość energetyczna i strawność są mniej ważne u psów z zaparciami.

Plan karmienia

Początkowe leczenie przewlekłych zaparć obejmuje edukację opiekuna, zachęcanie do zwiększonego spożycia wody, odpowiednie zmiany w diecie i rozsądne stosowanie środków przeczyszczających i lewatyw.

Jeśli zwierzę ma nadwagę, należy wprowadzić program redukcji masy ciała.

Zatwardzenie często wymaga wielokrotnych lewatyw oczyszczających wraz z usuwaniem mechanicznym kału (lub bez niego) przed wprowadzeniem zmian w diecie.

Ocena i wybór jedzenia

U pacjentów z zaparciami należy ocenić w aktualnie karmionej diecie zawartość kluczowych czynników odżywczych.

Informacje takie mają zasadnicze znaczenie dla wprowadzania wszelkich zmian w żywności.

Zmiana na żywność bardziej odpowiednią jest wskazana, jeśli poziomy kluczowych czynników żywieniowych w bieżącej żywności nie odpowiadają ściśle zalecanym poziomom.

Wielu “zapartych” pacjentów reaguje pozytywnie, gdy podaje się im odpowiedni pokarm, zwłaszcza, jeśli jest on wilgotny.

Zwierzęta powinny być dobrze nawodnione przed zwiększeniem zawartości błonnika, aby zmaksymalizować efekt terapeutyczny włókna i zminimalizować potencjał włókna do zatrzymywania kału w okrężnicy.

Rozsądne jest stopniowe zwiększanie zawartości błonnika w diecie przez kilka tygodni, aż objawy kliniczne ulegną poprawie lub ustąpią.

Zawartość błonnika można również zwiększyć, dodając do aktualnej żywności produkty o wyższej zawartości włókna.

Większość komercyjnych produktów spożywczych i specjalistycznych karm dla zwierząt domowych zawiera mniej niż 5% włókna surowego.

Żywność wzbogacona w błonnik zawiera od 8 do 25% włókna surowego.

Dodawanie suplementów błonnikowych, takich jak psyllium, gruboziarniste otręby pszenne, otręby zbożowe i dynia do zwykłego pokarmu jest kolejną metodą zwiększenia spożycia błonnika w zaparciach u psów.

Jest to jednak podejście mniej pożądane.

Suplementy błonnikowe mogą być niewygodne w użyciu, mogą sprawiać, że żywność jest mniej smaczna, a w niektórych przypadkach może znacznie zmniejszyć biodostępność minerałów.

Suplementy błonnikowe działają najlepiej, gdy są dodawane do wilgotnych produktów spożywczych.

W przypadku pacjentów, u których występują uporczywe zatwardzenia oraz u których doszło do utraty ruchliwości okrężnicy, należy ich karmić pokarmami, które są wysoce strawne i mają zwiększoną gęstość energetyczną.

Ocena i określenie metody karmienia

Ponieważ niekiedy konieczna jest zmiana metody żywienia u pacjentów z zaparciami, dlatego też powinna zostać przeprowadzona ocena aktualnego sposobu odżywiania psa.

Uwzględnić należy w niej częstotliwość karmienia, ilość podawanego pokarmu oraz dostęp do innych pokarmów.

W niektórych przypadkach mniejsze, a częstsze posiłki mogą wspomagać naturalne skurcze okrężnicy.

Z psami należy spacerować bezpośrednio po posiłku; zarówno łagodny wysiłek fizyczny, jak i odruch gastrokoliczny często powodują wypróżnienie w okresie po posiłku.

Karmienie od trzech do czterech posiłków dziennie minimalizuje również ilość pokarmu wchodzącego jednocześnie do jelita grubego.

Należy oczywiście zachęcać do spożycia wody, która powinna być łatwo dostępna w otoczeniu zwierzęcia przez cały czas.

Monitorowanie pacjenta

Ocena kondycji i masy ciała, a także regularna ocena stolca jest potrzebna do monitorowania pacjentów z zaparciami.

Odzyskanie lub utrzymanie optymalnej masy ciała, normalny poziom aktywności, normalne zachowanie i brak objawów klinicznych są miarą skutecznie stosowanej diety.

• Monitorowanie częstotliwości wypróżnień i konsystencji stolca przynajmniej dwa razy w tygodniu, a następnie raz w tygodniu lub raz na dwa tygodnie.
• Zapobieganie nawrotom w postaci stosowania odpowiedniej diety oraz zwiększeniu aktywności fizycznej.
• W celu utrzymania kondycji i masy ciała na optymalnym poziomie, sposób karmienia i ilość podawanego pokarmu należy dostosować do potrzeb zwierzęcia.
• Należy rozważyć dodatkową terapię farmakologiczną, jeśli samo postępowanie dietetyczne jest niewystarczające do poprawy jakości stolca i utrzymania masy ciała.
  Chociaż leczenie jest specyficzne i indywidualnie dobierane do każdego przypadku, wielu pacjentów może być ostatecznie leczonych samą dietą po stopniowym ograniczaniu początkowych terapii.
• Czasami u pacjenta może wystąpić zaparcie, wzdęcia brzucha lub zatwardzenie podczas karmienia dietą o umiarkowanej (8-15%) lub wysokiej (powyżej 15%) zawartości błonnika.
  Wówczas rozsądnie jest zmniejszyć zawartość włókna o połowę, ponownie ocenić pacjenta po około tygodniu i – w razie potrzeby – ponownie zmniejszyć ilość podawanego błonnika.

Rokowanie w przypadku zaparcia psa

Gdy już pojawią się problemy z motoryką jelit, mogą one – ale nie muszą – sprawiać kłopoty już do końca życia.

U zwierząt z zaparciami wynik leczenia zależy zawsze od pierwotnej przyczyny i czasu trwania choroby.

W przypadkach niezaawansowanych efekty leczenia są zazwyczaj dobre, jednak w przypadku rozwoju wtórnego zespołu okrężnicy olbrzymiej lub też przy występowaniu niemożliwej do usunięcia przyczyny, u psa konieczna może być kontynuacja leczenia środkami rozwalniającymi.

U takich pacjentów wzrasta ryzyko pojawienia się wtórnych chorób okrężnicy.

Rokowanie wówczas jest wątpliwe, a efekty niepewne.

Bardzo ważne jest zwiększenie nawadniania psa poprzez podawanie pokarmu o większej wilgotności.

Kluczem jest również zwiększenie zawartości błonnika w diecie i ograniczenie ilości węglowodanów.

Możliwe powikłania zaparcia/zatwardzenia u psa

• Przewlekłe zaparcia u psa powodują ciężkie objawy bólowe, gromadzenie się toksyn, uszkodzenie tkanki jelit.
• Długotrwałe (przewlekłe) zaparcia lub nawracające zatwardzenia może prowadzić do nabytego powiększenia jelita grubego lub megacolon.
• Nadmierne stosowanie środków przeczyszczających i lewatyw może powodować biegunkę oraz poważne powikłania ze strony jelit, np. wgłobienie jelita.
• Błona śluzowa okrężnicy może ulec uszkodzeniu przez powtarzające się mechaniczne działanie zalegających mas kałowych, ich ciśnienie wywierane na ścianę jelita grubego, a także wskutek nieprawidłowo przeprowadzonej lewatywy.
• Nietrzymanie kału (niemożność kontrolowania wypróżnień przez psa).

Choroby i komplikacje związane z zaparciami u psów

Łagodne zwężenie odbytu lub odbytnicy

Przyczyną łagodnego zwężenia odbytnicy nie jest do końca poznana.

Przypuszcza się, że może mieć ona tło wrodzone.

Do wtórnego zwężenia odbytnicy najczęściej dochodzi w wyniku:

• urazu spowodowanego przejściem ciał obcych (zwłaszcza kości),
• wytworzenia się pooperacyjnych blizn po zabiegu chirurgicznym odbytu,
• przewlekłego zapalenia związanego z chorobą gruczołów okołoodbytowych, przetoką okołoodbytniczą lub zapaleniem odbytnicy,
• gruczolakoraka odbytu i odbytnicy powodującego zwężenie odbytu.

Głównym objawem choroby jest zaparcie, bolesne parcie na kał oraz utrudnione oddawanie kału.

Początek objawów występuje zwykle 2-3 tygodni po urazie odbytnicy.

W badaniu przez prostnicę wyczuwalne jest zwężenie, choć może ono nie zostać rozpoznane, jeśli znajduje się zbyt doczaszkowo.

W celu potwierdzenia zwężenia odbytnicy zaleca się wykonanie badania proktoskopowego.

Rozpoznanie stawiane jest także na podstawie radiografii kontrastowej z lewatywą barytową.

W celu wykluczenia nowotworowego charakteru zmiany zaleca się wykonanie biopsji.

U niektórych zwierząt proste rozszerzenie za pomocą rozwieracza lub balonika może zniwelować zwężenie i pozwala na prawidłowe wypróżnianie.

Niektóre jednak psy wymagają interwencji chirurgicznej.

Niestety, podczas procesu gojenia może ponownie dojść do zwężenia, a dodatkowo w wyniku zabiegu może rozwinąć się nietrzymanie kału.

Glikokortykosteroidy (prednizolon w dawce 1,1 mg/kg m.c. na dobę) mogą zapobiegać ponownemu powstaniu zwężenia.

Rokowanie jest ostrożne do dobrego.

Zaparcia będące następstwem nieprawidłowej diety

Spaczony apetyt i połykanie przez zwierzęta nieprawidłowych, niejadalnych przedmiotów (np. papieru, włosów, kości) może prowadzić do zaparć.

Nadmierny dodatek włókna do pożywienia również może być przyczyną, zwłaszcza, jeśli zwierzę jest odwodnione.

Tego typu zaparcia często występują u psów, które zjadają śmieci lub też żywione są nadmierną ilością kości.

Żeby sprawdzić, czy dieta psa jest odpowiednia, można wykonać badanie kału pobranego z okrężnicy.

Leczenie w tym przypadku nie jest trudne.

Należy kontrolować nawyki żywieniowe, wprowadzić odpowiednią dietę z prawidłową zawartością włókna pokarmowego, urozmaicić pożywienie i dodawać pokarm mokry. Zachęcać psa do picia.

W poważniejszych przypadkach zalecane jest intensywne nawadnianie oraz lewatywy oczyszczające (roztwory nie mogą być hipertoniczne).

Powinno się unikać mechanicznego usuwania zalegających mas z okrężnicy i prostnicy, jeśli jednak zabieg taki jest konieczny, należy wcześniej znieczulić zwierzę w celu uniknięcia ewentualnego uszkodzenia okrężnicy podczas zabiegu.

Rokowanie zwykle jest dobre.

Po opróżnieniu jelita czynność okrężnicy powinna wrócić do normy.

Wyjątkiem są przypadki długotrwałego, przewlekłego rozszerzenia okrężnicy o ciężkim przebiegu.

Kamienie kałowe u psa

Kamienie kałowe są końcową i ciężką formą zaparcia.

Powstają one na skutek długotrwałego zalegania kału w odbytnicy, w wyniku czego ulegają wysuszeniu i zbiciu w twarde grudy kałowe.

Normalne ruchy propulsywne okrężnicy nie są w stanie wydalić kamieni.

Do ich powstania predysponują wszelkie czynniki, odgrywające rolę w zaparciu i/lub zatwardzeniu u psa.

Ciała obce w odbytnicy

Połknięte ciała obce, takie jak kości, zabawki, pałeczki, a nawet igły mogą czasem dyskretnie przejść przez cały przewód pokarmowy, ale utknąć poprzecznie w odbytnicy lub w okolicy zwieracza odbytu.

Niestety – zdarzają się i takie sytuacje, że obce materiały są czasami umieszczane w odbycie zwierzęcia przez ludzi.

Przyczyna tego ostatniego zachowania nie jest mi znana.

Objawy kliniczne

Gdy ciało obce lub kamień kałowy znajdzie się odbytnicy lub w kanale odbytu, defekacja staje się bardzo bolesna lub nawet niemożliwa.

Towarzyszy temu dyschezja, parcie na stolec i wtórne zaleganie kału.

Diagnoza zwykle stawiana jest już na podstawie badania rektalnego oraz analizy kału, jednak czasem konieczne jest wykonanie badania radiograficznego.

Większość ciał obcych oraz kamieni kałowych można wykryć oraz usunąć za pomocą palpacji odbytnicy.

Ponieważ jest to nieprzyjemny zabieg dla zwierzęcia, jego wykonywanie powinno odbyć się pod znieczuleniem.

Idiopatyczny zespół okrężnicy olbrzymiej (megacolon)

Jest to pierwotne, wrodzone lub nabyte schorzenie okrężnicy, które prowadzi do zaparć.

Częściej dotyka ono koty, jednak u psów także notowane są przypadki tej choroby.

Zwykle chorują zwierzęta w wieku poniżej 6 lat.

Istota choroby

Istota tej choroby polega na tym, ze ściany okrężnicy rozciągają się, a błona mięśniowa ulega zwyrodnieniu.

W efekcie powstaje duży, zwiotczały twór, przypominający worek, wypełniony stwardniałym jak kamień materiałem kałowym.

W przypadkach wrodzonych megacolonów stwierdza się brak komórek zwojowych w splotach nerwów błony mięśniowej jelit, natomiast w nabytych – różnego stopnia zwyrodnienie komórek zwojowych.

Nabyty zespół okrężnicy olbrzymiej może się rozwinąć w następstwie każdej choroby, prowadzącej do zaburzeń w oddawaniu kału.

Jest więc tu raczej efektem (komplikacją) dłużej utrzymujących się zaparć i zatwardzeń, choć w dalszej perspektywie będzie stanowił ważny czynnik przyczynowy utrudnionego oddawania kału.

Nie jest znana przyczyna tego stanu, jednak przypuszcza się, że może na niego mieć wpływ zmienione zachowanie zwierzęcia (np. zaniechanie czynności wypróżniania) lub upośledzona czynność neurotransmitterów okrężnicy.

Klasyfikacja

Idiopatyczny zespół okrężnicy olbrzymiej u psów występuje sporadycznie.

To patologiczne rozszerzenie jelita grubego może być u nich:

• ostre,
• przewlekłe,
• toksyczne.

Przewlekłe megacolon można sklasyfikować jako wrodzone (odpowiednik choroby Hirschsprunga u ludzi) lub nabyte, które może być pierwotne lub wtórne.

Przyczyna pierwotnego megacolon nie jest znana i dlatego określana jest mianem idiopatycznego.

Pierwotny megacolon

Patogeneza pierwotnego rozszerzenia jelita grubego jest nadal przedmiotem kontrowersji, chociaż przypisuje się ją pierwotnemu neurogennemu lub zwyrodnieniowemu zaburzeniu nerwowo-mięśniowemu.

• Megacolon idiopatyczny – dotyczy głównie kotów i jest idiopatycznym zaburzeniem motoryki, obejmującym mięśnie gładkie okrężnicy.
  Stan ten zwykle jest nieodwracalny.
  W badaniach in vitro wykazano zmniejszenie aktywnego skurczu mięśni gładkich okrężnicy w odpowiedzi na neuroprzekaźniki (acetylocholina, substancja P, cholecystokinina), depolaryzację błony komórkowej (w której ważną rolę odgrywa potas) i stymulację elektryczną.
  Unerwienie okrężnicy jest nienaruszone, a histologiczne cechy mięśni i nerwów nie wykazują większych nieprawidłowości.
• Obturacyjny megacolon – w 25% przypadków megacolon pojawia się wtórnie do przyczyny, leżącej u podłoża utrzymującej się niedrożności okrężnicy.
  Przykładami takich stanów jest przepuklina kroczowa, zwężenie odbytnicy, nowotwór odbytnicy lub zwężenie kanału miednicy, spowodowane złamaniem kości.
  Ten hipertroficzny stan jest potencjalnie odwracalny, jeśli w porę usunie się przyczynę, wywołującą blokadę.
• Neurologiczny megacolon.
  Dysfunkcja neurologiczna, np. przy chorobie lędźwiowo-krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego, może stanowić 5% przypadków zespołu okrężnicy olbrzymiej.

Wtórny megacolon

Wtórny megacolon może wystąpić w wyniku uszkodzeń ściany jelita lub różnych stanów, które zapobiegają wypróżnieniu przez dłuższy czas.

W rozwoju megacolon biorą udział dwa mechanizmy: rozszerzenie i przerost.

Rozszerzony megacolon stanowi końcowy etap dysfunkcji okrężnicy w przypadkach idiopatycznych.

Z kolei megacolon przerostowy odnosi się do zaburzenia czynnościowego, które rozwija się w wyniku przewlekłych obturacyjnych zmian chorobowych, np.:

• zwężenia kanału miednicy,
• guza,
• ciała obcego itp.

Rozpoznawanie megacolon

Rozpoznanie megacolon opiera się na historii choroby oraz badaniu klinicznym, a potwierdzane jest najczęściej za pomocą przeglądowych zdjęć jamy brzusznej.

Istotne jest także wykluczenie czynników żywieniowych, behawioralnych, metabolicznych i anatomicznych.

W wywiadzie zwykle uzyskuje się informacje o letargu, zmniejszonym apetycie, wymiotach i braku wypróżniania przez dłuższy czas u psa.

Badanie kliniczne ujawnia z reguły:

• odwodnienie,
• ból brzucha,
• łagodne powiększenie węzłów chłonnych krezkowych.

Podczas omacywania jamy brzusznej stwierdza się obecność twardych mas kałowych w obszarze okrężnicy.

Przeprowadza się także pełne badanie neurologiczne w celu zidentyfikowania neurologicznych przyczyn zaparć, np. uszkodzenia rdzenia kręgowego lub urazu nerwu.

Diagnostyka powinna również obejmować wyniki badań laboratoryjnych, aby wykluczyć wszelkie nieprawidłowości metaboliczne.

U zwierząt z zaawansowanymi objawami obserwuje się często hipokaliemię i niedokrwistość, leukocytozę i neutrofile z ziarnistościami toksycznymi.

Radiogramy mogą potwierdzić obecność dużej okrężnicy, a także mogą być wykorzystane do określenia, czy istnieją jakieś stare złamania miednicy, masy lub deformacje kręgosłupa.

Kontrastowe badanie radiologiczne z użyciem siarczanu baru jest zwykle przeciwwskazane.

Megacolon jest tak zwanym diagnozą z wykluczenia – oznacza to, że ostateczne rozpoznanie idiopatycznego rozszerzenia jelita grubego dokonywane jest zwykle przez wykluczenie wszystkich innych przyczyn zaparcia i/lub zatwardzenia.

Biorąc to pod uwagę niezmiernie ważna jest diagnostyka różnicowa.

Leczenie megacolon u psa

Celem leczenia jest utrzymanie miękkiego stolca i poprawa motoryki okrężnicy.

Stosowane są początkowo środki przeczyszczające i prokinetyczne.

Podawanie cisaprydu może poprawić motorykę przewodu pokarmowego, w tym także okrężnicy.

W praktyce zaleca się podawanie cisaprydu doustnie w dawce 0,1-0,5 mg/kg m.c. co 8-12 godzin.

Wykazano, że niektóre przypadki megacolon słabo reagują na leczenie – u takich pacjentów operacja jest leczeniem z wyboru.

Interwencja chirurgiczna jest także wskazana przy utrzymującym się rozszerzeniu okrężnicy i związanymi z nią powikłaniami.

Istnieje wiele opcji leczenia, a najskuteczniejsza terapia zazwyczaj obejmuje połączenie różnych opcji terapeutycznych.

Jedna z technik chirurgicznych polega na usunięciu dużej części okrężnicy i oszczędzeniu tylko krótkiego odcinka części dalszej jelita w celu umożliwienia zespolenia.

Jednak niektórzy autorzy sugerują, że cała okrężnica jest prawdopodobnie zmieniona histopatologicznie i jakakolwiek jej część pozostawiona po kolektomii częściowej może nadal rozszerzać się, powodując nawrót objawów klinicznych.

Leczenie megacolon zależy od kilku czynników, między innymi od nasilenia zaparcia oraz zalegania kału, a także od bezpośredniej przyczyny leżącej u podłoża tego stanu.

• Początkowe leczenie ma na celu ustabilizowanie równowagi wodno-elektrolitowej, a także wyeliminowanie możliwych przyczyn zaparć, przebiega więc w ten sam sposób, jak leczenie zaparcia.
• Leczeniem pierwszego rzutu jest terapia z zastosowaniem środków zmiękczających kał.
  Dlatego też zwierzęta powinny być odpowiednio nawodnione.
  Następnie wykonywana jest lewatywa.
  Masy kałowe, które zalegają w okrężnicy należy usunąć.
  Zwykle skuteczne są oczyszczające lewatywy z ciepłej wody, stosowane przez 2-4 dni.
• Równocześnie należy rozpocząć leczenie środkami przeczyszczającymi (Bisacodyl), lekami prokinetycznymi (cisapryd) i środkami zwiększającymi objętość kału (laktulozą).
  Cisapryd był często stosowany w leczeniu zaburzeń opróżniania żołądka, pasażu jelitowego i innych zaburzeń motoryki u psów i kotów.
• Jeśli okaże się, że zmiany zwyrodnieniowe w ścianie okrężnicy są nieodwracalne i narząd nie może kurczyć się w sposób wystarczający do przesuwania mas kałowych do prostnicy, a terapia medyczna nie jest skuteczna, leczeniem z wyboru pozostaje wykonanie niepełnej kolektomii i stosowanie środków profilaktycznych do końca życia psa.
  Chociaż zabieg chirurgiczny często dokonywany jest jako częściowa lub całkowita kolektomia (czyli wycięcie jelita grubego), w niektórych przypadkach leczeniem z wyboru jest kolonotomia z usunięciem zalegającej masy kałowej.
• Postępowanie pooperacyjne polega na połączeniu odpowiedniej diety i agresywnego leczenia antybiotykami z terapią witaminową.
  Pacjenci po zaparciu zwykle są karmieni standardową dietą bogatą w błonnik w celu zwiększenia przyciągania wody do stolca, poprawiając jego konsystencję.
  Spożywanie pokarmów o wysokiej zawartości błonnika przyczynia się do optymalnego efektu zabiegu i pomaga zapobiegać zaparciom pooperacyjnym.
• Zapobieganie ponownym zaparciom polega na podawaniu włókna do wilgotnej karmy (np. Metamucil, miąższ lub pestki dyni), stosowaniu osmotycznych leków przeczyszczających (np. laktuloza) i/lub leków prokinetycznych (np. cisapryd).
  Środki poślizgowe nie są przydatne, ponieważ nie zmieniają one konsystencji mas kałowych.
  Bisacodyl rzadko jest tak skuteczny, jak laktuloza.
  Jeśli takie postępowanie jest nieefektywne i w dalszym ciągu dochodzi do zaparć, konieczne może być postępowanie operacyjne.
• Rokowanie zależy od wczesnego rozpoznania i leczenie megacolonu i zwykle jest dobre do ostrożnego.

Pomimo, że megacolon dotyka głównie koty, jednak może się też zdarzyć u psów.

Niestety, dokładna częstość występowania tego schorzenia u psów jest nieznana.

Biorąc pod uwagę niewielką liczbę publikacji, dotyczących megacolon u psów, większość opisów przypadków oraz danych literaturowych pochodzi z licznych badań dotyczących tego stanu u kotów.

W pewnym badaniu przebadano jednak 28 psów dotkniętych megacolon w wieku 5-9 lat, a 26 z nich poddano leczeniu chirurgicznemu z powodu tego stanu.

Według danych z wywiadu, wyników badań klinicznych i radiograficznych, 7 psów (25%) miało idiopatyczne nabyte megacolon, podczas gdy 75% przypadków miało wtórne nabyte megacolon o różnej etiologii.

Wyniki tego badania, dotyczące rasy, wieku i płci badanych psów pokrywają się z danymi literaturowymi wykazującymi, ze zarówno psi, jak i koci megacolon występował u zwierząt w każdym wieku lub rasie, ale często jest on obserwowany u samców w średnim wieku.

W tym badaniu prawie połowa przypadków megacolon była wtórna do urazów kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego lub złamań nóg (13/28 psów, 46%), podczas gdy w 25% przypadków przyczyna pozostaje nieznana i przypadki te zostały sklasyfikowane jako nabyty megacolon idiopatyczny.

Ważna jest również rola czynników środowiskowych i/lub behawioralnych w zaburzeniach motoryki okrężnicy.

W przytaczanym badaniu 28% badanych psów miało przyczyny środowiskowe i behawioralne, co pokrywa się z danymi literaturowymi.

Wszystkie psy, objęte tym badaniem miały normalne wyniki laboratoryjne, z wyjątkiem dwóch ciężkich przypadków.

Wyniki badań laboratoryjnych w zakresie norm referencyjnych wykluczają przyczyny metaboliczne i hormonalne.

Natomiast u wszystkich psów radiografia wykazała patognomoniczne cechy megacolon (nieprawidłowo poszerzony odcinek jelita grubego wypełniony twardymi masami kałowymi).

Nie można jednak wykorzystać cech radiograficznych rozszerzenia okrężnicy do rozróżnienia między zaparciem, zatwardzeniem a megacolon w przypadkach idiopatycznych.

Wypadanie odbytnicy

Wypadanie odbytnicy najczęściej obserwowane jest u szczeniąt i kociąt, choć może pojawić się także u starszych zwierząt.

Stanowi ono konsekwencję leżącego u podstaw zaburzenia, które powoduje uporczywe wysiłki w wypróżnianiu.

Do wypadania prostnicy predysponują następujące czynniki:

• Wszelkie choroby przebiegające z długotrwałym zaparciem i towarzyszącym mu parciem na kał, np.:
  • silne zarobaczenie, zwłaszcza u młodych zwierząt,
  • choroby jelit, które powodują biegunkę i tenesmus (zapalenie prostnicy, zapalenie jelita grubego, pasożyty wewnętrzne),
  • choroby odbytu i/lub odbytnicy, powodujące utrudnione i bolesne oddawanie kału,
  • problemy porodowe u suk, dystocja,
  • choroby dolnych dróg moczowych (np. zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej, niedrożność cewki moczowej, kamica),
    choroby prostaty.

Objawy kliniczne:

Częściowe wypadanie obejmuje tylko błonę śluzową odbytnicy.

Widoczne jest jako czerwony, spuchnięty pierścień wypukłej błony śluzowej.

Całkowite wypadanie obejmuje wszystkie warstwy ściany odbytnicy.

Widoczne jest jako obrzękła, cylindryczna, wilgotna, różowo-czerwona masa.

Jeśli doszło do martwicy tkanek staje się ona sczerniała i sucha.

Leczenie

Leczenie opiera się na chirurgicznej naprawie wypadnięcia prostnicy oraz wyeliminowaniu przyczyny, która do niego doprowadziła, a ponieważ do wypadnięcia przyczyniło się silne parcie, należy dążyć do jego usunięcia, by zapobiec nawrotom.

Należy dokładnie ocenić odbyt, prostnicę i drogi moczowo-płciowe, wykonując badanie palpacyjne, analizę moczu, badanie kału, proktoskopię, a także badania obrazowe.

Postępowanie przy niewielkim wypadnięciu prostnicy, w którym tkanka jest jeszcze żywa polega na delikatnym odprowadzeniu błony śluzowej do odbytnicy, a następnie założeniu tymczasowego szwu (tzw. kapciuchowego) na 2-3 dni, aby zapobiec nawrotom, zwłaszcza u zwierząt z dużym parciem.

Szew pozostawia się na tyle luźny, by umożliwić przejście kału.

Po zabiegu podaje się wysoce strawną dietę z niską zawartością błonnika.

W przypadku braku efektu takiego działania lub też gdy wynicowana tkanka jest nekrotyczna, konieczny jest zabieg chirurgiczny.

Wykonuje się kolopeksję (czyli przyszycie okrężnicy do ściany brzucha w celu zapobiegania nawrotom wypadania) lub amputację wypadniętej części jelita, która wykazuje cechy martwicy.

Aby poprawić napięcie odbytu u zwierząt z biegunką, podaje się loperamid (0,1 -0,2 mg/kg m.c.)

W celu złagodzenia uporczywych skurczów i naprężeń, które są oporne na loperamid, stosuje się leki przeciwskurczowe.

W przypadku zapalenia odbytnicy sensowne może być zastosowanie lewatywy przeciwzapalnej z hydrokortyzonem lub mesalaminą.

Przepuklina kroczowa

Do przepukliny kroczowej dochodzi w sytuacji, gdy osłabiona muskulatura okolicy krocza (tak zwana przepona miednicy) nie podtrzymuje odpowiednio ściany odbytnicy, powodując jej uporczywe rozdęcie i upośledzenie wypróżniania.

Najczęściej dotyczy ona starszych, niekastrowanych samców psów.

Patogeneza

Patofizjologia osłabienia mięśni jest słabo poznana.

U niektórych zwierząt może do niego dochodzić na skutek ciągłego obciążenia, związanego z przewlekłymi zaparciami lub chorobą prostaty.

Pewną rolę u psów może również odgrywać atrofia neurogenna mięśni krocza.

Prawdopodobny udział w patogenezie mają także męskie hormony, ponieważ przepuklina kroczowa jest ekstremalnie rzadko spotykanym zaburzeniem u suk i psów kastrowanych.

Przewlekłe zaparcia, przebiegające z silnym parciem oraz megacolon również mogą predysponować do powstania przepukliny kroczowej.

Przepuklina może być jednostronna (przeważnie prawostronna) lub obustronna i zwykle zawiera wypartą odbytnicę.

W worku przepuklinowym może również znajdować się tłuszcz zaotrzewnowy, gruczoł krokowy oraz – rzadko – narządy jamy brzusznej, jak pęcherz moczowy lub jelita.

Wady odbytnicy związane z przepukliną krocza sklasyfikowano w następujący sposób:

• uwypuklenie – jednostronna utrata podparcia powoduje rozszerzenie odbytnicy na jedną stronę,
• rozszerzenie – obustronna utrata podparcia powoduje ogólne poszerzenie odbytnicy,
• odchylenie lub zgięcie – odbytnica wygina się, zakrzywia lub załamuje na jedną stronę w worku przepuklinowym,
• uchyłek – wypukłość błony śluzowej, która pojawia się na skutek uszkodzenia ściany odbytnicy.

Objawy przepukliny u psa

Objawy kliniczne przepukliny kroczowej obejmują:

• Obrzęk lub wybrzuszenie okolicy krocza z towarzyszącymi objawami zaparcia, zatwardzenia, utrudnionego i/lub bolesnego oddawania kału oraz parcia na kał.
• W przypadku, gdy do worka przepuklinowego dostanie się pęcherz moczowy i dojdzie do niedrożności cewki moczowej, u psa mogą pojawić się objawy utrudnionego oddawania moczu lub całkowite zatrzymanie moczu.
• Rozpoznanie opiera się na palpacyjnym badaniu okolicy krocza.
  W wątpliwych przypadkach można wspomagać się badaniem ultrasonograficznym.

Leczenie przepukliny u psa

Celem leczenia wstępnego jest ewakuacja zatrzymanego kału z odbytnicy.

W przypadku uwięźnięcia pęcherza moczowego konieczne może być także cewnikowanie lub cystocenteza pęcherza w celu złagodzenia niedrożności dróg moczowych.

W łagodnej przepuklinie kroczowej leki przeczyszczające i zmiękczające stolec oraz odpowiednia dieta mogą być wystarczające do utrzymania normalnego rytmu wypróżnień.

Pogłębianiu się zmian w łagodnej przepuklinie kroczowej może zapobiec kastracja.

W większości przypadków najlepsze długotrwałe efekty daje zabieg chirurgiczny korygujący przepuklinę w połączeniu z kastracją.

Skurcz odbytu

To rzadka, idiopatyczna postać ciężkiej dyschezji.

Występuje, gdy dochodzi do spastycznego skurczu zwieracza odbytu w momencie, gdy zwierzę próbuje się wypróżnić.

Objawy kliniczne

Przy próbie defekacji pies może popiskiwać, skomleć lub głośno wokalizować z bólu, poruszać się gorączkowo, zanim podejmie kolejną próbę wypróżnienia, obraca się i wpatruje w tylne kończyny, jest bardzo niespokojny i pobudzony.

Może występować cykl bolesnych defekacji, które prowadzą do obronnego skurczu zwieracza odbytu, powodującego jeszcze większy ból.

Choroba najczęściej dotyczy owczarków niemieckich o żywym temperamencie.

Rozpoznanie

Podczas badania rektalnego występuje silna obrona mięśniowa, a sam zwieracz odbytu jest przerośnięty i mocno skurczony.

Żeby postawić rozpoznanie skurczu odbytu, wcześniej należy wykluczyć inne możliwe do zidentyfikowania przyczyny dyschezji (np. choroby gruczołów okołoodbytowych, przetoki okołoodbytnicze, zwężenie odbytu).

Temu celowi służy dokładne badanie rektalne pod znieczuleniem oraz proktoskopia.

Leczenie

Leczenie zachowawcze, obejmujące ewakuację wydzieliny gruczołów okołoodbytowych, stosowanie miejscowych środków przeciwbólowych, przeciwskurczowych oraz zmiękczających stolec zwykle kończy się niepowodzeniem.

Niewielkie przetoki okołoodbytnicze łatwo można przeoczyć, a powodują one podobne objawy kliniczne.

Dlatego początkowo powinno się wprowadzić leczenie przetok, by sprawdzić, czy dyschezja ustępuje, zwłaszcza u ras wysokiego ryzyka, jak owczarki niemieckie.

Ostatecznie, w celu złagodzenia bólu i skurczu odbytu resekcja jednej lub obu gałęzi nerwu sromowego może być konieczna.

W przypadku tej metody częstym powikłaniem jest nietrzymanie stolca.

Choroby zatok przyodbytowych

Zaburzenia zatok przyodbytowych są najczęstszym problemem obszaru okołoodbytowego u psów.

Choroby zatok zostały sklasyfikowane jako:

• zatkanie,
• zapalenie,
• zakażenie,
• ropień,
• pęknięcie.

Zatkanie zatok przyodbytowych może być obustronne lub jednostronne.

Zatoki są powiększone, bolesne w dotyku i nie dają się łatwo opróżnić.

Zawartość zatok jest zwykle gęsta, pastowata, ciemnobrązowa lub szarawo-brązowa.

Zapalenie zatok przyodbytowych może być jedno- lub obustronne i wiąże się z umiarkowanym lub silnym bólem podczas omacywania.

W zatokach znajduje się rzadsza niż zwykle, żółtawa lub zabarwiona krwią ropna wydzielina.

Ropień zatoki przyodbytowej – zwykle jest jednostronny i charakteryzuje się znacznym rozszerzeniem zatoki przez ropę, zapaleniem otaczającej tkanki łącznej, zaczerwienieniem skóry nad chorą zatoką i gorączką.

Pęknięcie (perforacja) zatoki przyodbytowej – wypełnione wydzieliną – zwykle ropną – zatoki mogą pęknąć, tworząc przetokę.

Choroby zatok dotyczą wszystkich ras psów.

Swoista przyczyna chorób zatok przyodbytowych jest słabo poznana.

Może być ona związana ze stanami, sprzyjającymi niewłaściwemu opróżnianiu zatok, które normalnie powinno wystąpić przy defekacji, gdy kał o prawidłowej konsystencji jest przepychany przez zwieracz odbytu.

Nieprawidłowe zaleganie wydzieliny w zatokach przyodbytowych inicjuje cykl: zatkanie-zapalenie-infekcja.

Jednakże choroba zatok przyodbytniczych może być wtórna do pierwotnej choroby dermatologicznej lub endokrynologicznej (np. niedoczynności tarczycy).

Objawy kliniczne

Najczęstsze oznaki choroby zatok przyodbytowych związane są z dyskomfortem odczuwanym w okolicy odbytu i obejmują:

• saneczkowanie,
• parcie na kał,
• lizanie i gryzienie okolicy odbytu, krocza lub podstawy ogona.

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie danych, uzyskanych z wywiadu oraz badania fizykalnego zatok przyodbytniczych.

Leczenie

• Przy zatkaniu i/lub zapaleniu zatok przyodbytniczych ręczne opróżnianie zawartości w celu przywrócenia drenażu jest wszystkim, co jest wymagane u większości zwierząt.
  Po 1-2 tygodniach zaleca się ponowne zbadanie oraz opróżnienie zatok.
  Dieta bogata w błonnik może zapobiec nawrotom.
• Przy nawracającym zatkaniu i/lub zapaleniu zatok przyodbytowych pomocne może być ich płukanie roztworem betadyny przy użyciu specjalnej igły oraz aplikacja antybiotyku do zatoki.
  Zabieg powtarza się co 3-4 dni.
  W przypadku kłopotliwych nawrotów wprowadza się antybiotykoterapię w oparciu o wyniki badania bakteriologicznego.
• Przy ropniach zatok przyodbytowych należy odprowadzić wydzielinę ropną, dokładnie wypłukać zatoki betadyną oraz wprowadzić ogólnoustrojowo antybiotyk.
  Czasem zalecanym leczeniem nawracające stany zapalne lub ropnie zatok przyodbytowych jest chirurgiczne wycięcie zatok.

Czyraczyca odbytu

Czyraczyca odbytu (inaczej przetoki odbytowe) to przewlekła, postępująca choroba, charakteryzująca się głębokimi owrzodzeniami zatok oraz powstawaniem przetok w tkankach okołoodbytnicznych.

Choroba najczęściej dotyka owczarki niemieckie i setery irlandzkie w wieku powyżej 5 lat, ale może się pojawić u labradorów oraz innych psów dużych ras.

Patogeneza tej choroby nie jest dobrze poznana. W jej powstanie może być zaangażowana infekcja i toczący się proces ropny gruczołów apokrynowych i innych struktur gruczołowych w odbycie i wokół niego.

Stan zapalny może być dodatkowo wspierany przez wilgotne i zanieczyszczone środowisko tego obszaru, a także szeroki, nisko osadzony ogon, typowy dla owczarków niemieckich.

W patogenezę zaangażowane są najprawdopodobniej komórkowe mechanizmy obronne.

Objawy kliniczne

Psy z czyracznością odbytu zwykle wykazują objawy dyschezji, bolesnego parcia na kał i ciężkiego dyskomfortu w okolicy odbytu (ciągłe lizanie i saneczkowanie).

Chorobie mogą także towarzyszyć:

• hematochezja,
• zaparcia,
• nietrzymanie stolca,
• cuchnący, ropny wyciek okołoodbytniczy.

Rozpoznanie

Badanie okolicy odbytu potwierdza diagnozę.

Ze względu na silną bolesność, konieczne może być znieczulenie i uspokojenie zwierzęcia.

• Przetoki początkowo pokazują się jako małe, drenujące dziurki w skórze okolicy okołoodbytowej.
  Występuje też zapalenie i przebarwienie otaczającej skóry.
• Te małe odcinki powiększają się i łączą tworząc duże, wzajemnie połączone zatoki i obszary owrzodzenia i tkanki ziarninowej.
  Przetoki mogą sięgać głęboko do tkanek okołoodbytowych, a zatoki przyodbytnicze mogą ulec infekcji lub pęknięciu.
• W przypadkach przewlekłych zwłóknienie może doprowadzić do zwężenia odbytu

Leczenie

Leczenie farmakologiczne może być stosowane samodzielnie lub w połączeniu z leczeniem chirurgicznym.

Postępowanie obejmuje usunięcie włosów z okolicy okołoodbytowej, dokładne jej oczyszczenie, systematyczną terapią antybakteryjną, terapię dietetyczną oraz terapią immunosupresyjną z wykorzystaniem cyklosporyny lub azatiopryny.

• Cyklosporyna w dawce 5 mg/kg m.c. doustnie co 24 godziny powoduje poprawę u prawie wszystkich psów wciągu 2-4 tygodni oraz pełną remisję i gojenie u 85% psów w ciągu 16 tygodni.
  Niestety, częstość nawrotów sięga nawet 40%, co wymaga dodatkowego leczenia lub zabiegu chirurgicznego.
• Takrolismus (0,1% maść miejscowa) stosowany miejscowo.
• Azatiopryna w połączeniu z metronidazolem jest alternatywną, tańszą formą immunoterapii, która zwykle powoduje poprawę, ale tempo całkowitego wyleczenia może nie być tak wysokie, jak w przypadku cyklosporyny lub takrolismusu.
  Zalecana dawka azatiopryny to 2 mg/kg m.c. doustnie co 24 godziny.
• Nowatorskie diety białkowe w połączeniu z immunoterapią mogą przynieść korzyści u niektórych psów.
• Często terapię wzmacnia się przy użyciu antybiotyków o szerokim spektrum działania.
• W razie braku efektów leczenia farmakologicznego lub nawrotów choroby zaleca się przeprowadzenie zabiegu operacyjnego, który może obejmować różne stopnie wycięcia i oczyszczenia chorej tkanki, ablację chemiczną, wycięcie laserem, elektrokoagulację, kriochirurgię lub amputację ogona.
  Zasięg oraz agresywność techniki chirurgicznej uzależniona jest od rozległości zmian, jednak zawsze dąży się do zachowania możliwie jak największej ilości normalnej tkanki w celu zachowania prawidłowych funkcji odbytu.

Pseudokoprostaza

Pseudokoprostaza jest pozorną niedrożnością otworu odbytu, w której otaczające włosy są gęsto splątane z kałem.

Podczas prób defekacji okolica odbytu jest silnie drażniona przez pociąganie włosów, co powoduje ból i niechęć do oddawania kału.

Stan ten występuje przede wszystkim u psów długowłosych, szczególnie po epizodach biegunki.

U niektórych zwierząt otyłość może być czynnikiem predysponującym.

Objawy kliniczne

• zwierzę zwykle jest niespokojne i próbuje lizać lub podgryzać okolice odbytu,
• wyczuwalny jest nieprzyjemny zapach zwierzęcia, zwłaszcza w okolicy ogona,
• pod zmatowionymi włosami często rozwija się zapalenie skóry.

Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu poplątanych włosów w okolicy odbytu.

Leczenie

Postępowanie opiera się na przycięciu kołtunów oraz oczyszczeniu oraz odkażeniu skóry z użyciem łagodnych środków przeciwbakteryjnych.

Na podrażnienia stosuje się maść łagodzącą (można zastosować krem z D-pantenolem).

Po usunięciu włosów defekacja powinna przebiegać normalnie.

Jeśli u psa doszło do wtórnego zatrzymania kału w okrężnicy, konieczne może być również leczenie zaparcia przy użyciu lewatyw, środków przeczyszczających oraz odpowiedniej diety.

Spostrzegawczy Czytelnik z pewnością zauważył, ze wiele z tych zaburzeń i chorób może być zarówno przyczyną, jak i konsekwencją przewlekłych zaparć u psów.

Czasem wręcz dochodzi do powstania tak zwanego błędnego koła patofizjologicznego, jak ma to miejsce w przypadku wtórnego megacolon.

Zaparcia są wówczas spowodowane zaburzeniem funkcji motorycznej okrężnicy, które to zaburzenie doprowadza do jeszcze większego zalegania kału w jelicie, mocniejszego rozciągania jego ścian i nasilenia zmian patologicznych w jego ścianie.

To z kolei sprawia, że jelito jest mniej wydolne do pełnienia swej funkcji wydalania kału, co sprzyja zaleganiu mas kałowych.

Przerwanie tego koła jest sprawą pierwszorzędnej wagi, a im szybciej ono nastąpi, tym większe szanse na wyleczenie.

Podsumowanie

Przewód pokarmowy psa jest złożony i różne czynniki mogą zaburzać ten wieloaspektowy proces, jakim jest wypróżnianie, prowadząc w efekcie do zatrzymania kału w jelicie grubym.

Zaparcie może być spowodowane każdą chorobą krocza lub odbytu, wywołującą ból (np. czyraczycą okołoodbytową, przepukliną kroczową, zapaleniem gruczołów okołoodbytowych), niedrożnością lub osłabieniem okrężnicy oraz innymi zaburzeniami.

Zdarza się, że zaparcia towarzyszą chorobom metabolicznym lub hormonalnym, a będąc motywem konsultacji przyczyniają się do rozpoznania danej choroby.

Okazuje się, że przewlekłe zaparcia to bardzo wyniszczający problem, który dotyka nie tylko pacjentów ludzkich, ale także naszych czworonożnych przyjaciół.

I choć takie nieprawidłowości mogą dotyczyć wszystkich ras psów, częstość zaparć jest wyższa u buldogów angielskich, boston terierów i owczarków niemieckich.

W leczeniu zaparć istotny jest czynnik dietetyczny, a terapia niefarmakologiczna bardzo często jest leczeniem pierwszego rzutu u pacjentów z łagodnymi lub umiarkowanymi zaparciami.

W każdym jednak przypadku dużą rolę odgrywa profilaktyka, a więc odpowiednie postępowanie dietetyczne oraz aktywność fizyczna.

Na koniec dodam jeszcze, że nie wolno bagatelizować tego problemu u zwierząt.

W sytuacji zauważenia objawów, wskazujących na trudności z oddawaniu kału, należy jak najszybciej zabrać psa do lekarza weterynarii. Im szybciej zostanie wdrożone leczenie, tym większe szanse na zażegnanie problemu oraz zminimalizowanie ryzyka nawrotów.